به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه: برنامه «گستره شریعت» سومین قسمت از موضوع عرفان و معنویت را با حضور دکتر سیدیحیی یثربی، مفسر قرآن و استاد فلسفه و عرفان اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین یدالله یزدان پناه، استاد فلسفه و عرفان اسلامی و آیت الله حسن رمضانی، استاد عرفان اسلامی و اجرای قاسم پورحسن، دانشیار فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی(ره) را از شبکه چهار سیما پخش کرد.
یثربی در ابتدای این برنامه درباره نوع علاقه مندی جامعه ایرانی به حوزه عرفان بدون معرفت یا همراه با معرفت گفت: من همواره به مسائل و مشکلات جامعه فکر کردم و آثاری را نوشتم. اما ارتباطات من با دانشجو و مردم عادی صمیمی است و بدون قیود و نگرانی با من صحبت می شود. ما در شرایط پیچیده ای زندگی می کنیم و هجمه مطالب و فرهنگ غرب به ما روی آورده است.
وی افزود: رسانه ها همه مطالب را اطلاع رسانی می کند. ما با توجه به این مشکلات نباید فقط شکل دفاعی داشته باشیم. ما ذخایر عظیمی از عقلانیت داریم. مسیحیت و دین بودایی ادیان مستقلی هستند اما اسلام تنها دین عقلانی است و در آن اعتبار انسان درنظر گرفته شده است اما ما آن را معرفی نکرده ایم.
یثربی بیان کرد: ما باید قرآن را به میدان وارد کنیم. امروز جوانان ما هر کتابی به جز قرآن را می خوانند و یا آن را فقط تلاوت می کنند. زبان وحی تاثیرگذار است. ما باید به دین و قرآن و اسلام بازگردیم. در دین اسلام معنویت در اوج خود قرار دارد. ما نباید در پی انتقاد به دیگران باشیم. وظیفه ما هدایت است که در اطلاع رسانی و پشتیبانی خلاصه می شود. در آیه های ۳۳ و ۳۵ سوره انعام خطاب به پیامبر(ص) آمده است: «باید آزار ببینی و صبر کنی. انسان باید بفهمد و انتخاب کند.» به نظر من مراکز فرهنگی ما آنچنان که باید و شاید به وظایف خود عمل نمی کنند.
رمضانی در ادامه درباره وضعیت جامعه در حوزه عرفانهای موجود گفت: بدون شک جامعه ما جامعه ای دینی و عقلانی و عرفانی و معنوی است. در برخی موارد و مقاطع وضعیت مطلوب فرهنگی وجود داشته اما من نگاه به کل جامعه دارم. افراد منفی گرا با گرایش های اشتباه هستند. اگر با موارد و جمعیت هایی که مطابق میل ما نیستند مواجهه شویم چه باید کنیم تا وضع مطلوب و ایده آل را بوجود بیاوریم؟ تنها راه تعمیق عقاید دینی است.
رمضانی اضافه کرد: پیامبر(ص) می فرمایند: « اگر توده های مردم را از آفت و آسیب می خواهید دور کنید و اصلاحات را بوجود بیاورید باید خواص را وارد کنید.» پیامبر(ص) امرا، علما، تجار و اطبا را جزو خواص جامعه می دانند. وقتی خواص به وظیفه خودشان عمل کنند عوام هم در آن راستا حرکت می کنند اما اگر مردم خواص را در راستای ارزش های خود نبینند مردم به این افراد و دین خدا اعتماد نمی کنند.
یزدان پناه درباره نگرانی که از ورود گرایش های مختلف عرفانی در جامعه وجود دارد، گفت: جوامع را باید طبقه بندی کرد. برخی از جوانان بسیار مشتاق عرفان ناب هستند و با برخی بزرگان این نحله آشنا شدند. اما برخی از عرفان های نوظهور جوان ما را جذب می کند زیرا جوانان ما مطالبی را در عرفان به عنوان اوج شنیده اند اما برخی از آنها این را نشنیده اند اما متوجه وجود آرامش در عرفان نوظهور می شوند. آرامش هم دارای دلایلی است. جامعه ما به سمت مدرنیته رفته و در پی آن مشکلاتی بوجود آمده و جوانان برای کسب آرامش به سمت آنها می روند.
وی بیان کرد: عده ای دیگر از جوانان از آرامش چیزی نمی دانند و فقط از دیگر افراد یا رسانه ها شنیده اند. وقتی تیراژ و تبلیغ بعضی از عرفان های نوظهور را می بینیم احساس خطر می کنیم. باید جریان سازی فرهنگی انجام شود. شاید عده ای از جوانان بعد از مدتی گرایشی به این عرفان ها نداشته باشند اما برداشتن گام اول هم به سوی چنین عرفان هایی برای ما پذیرفته نیست.
یزدان پناه افزود: ما باید اعمال اثباتی هم داشته باشیم که مناسب جوان و مخاطب ما باشد هر چند که ما بیشتر از جاذبه های اثباتی داریم. باید هدایت ما قرآنی باشد اما قرآن در چه عمق و سطحی؟ گاهی قرآن در سطح اول بیان می شود که برای عده ای جاذبه دارد اما اگر عده ای از جوانان را مخاطب قرار می دهیم باید با عمق عرفانی و ساده سازی بیان شود. کسی که بخواهد با سطح معنوی قرآن ارتباط برقرار کند لازمه آن نوعی فرهیختگی و دستیابی به بخش های معرفی و اندیشه ای قرآن است.
وی افزود: باید نسلی پدید بیاید که از این موضوعات با زبان ساده اطلاع داشته باشد. باید آیات قرآن درباره عبادات و اسرار نماز به جوانان منتقل شود. نسل امروز نماز می خواند اما نتوانسته ارتباط حقیقی که در دل نماز وجود دارد را پیدا کند. اگر زیبایی به نام فضای آرامش وجود دارد باید آرامش دینی هم بیان شود. همانطور که دیگر عرفان ها جریان سازی می کنند باید ما هم جریان سازی اجتماعی کنیم و این نیاز به فضاهای رسانه ای دارد.
وی ادامه داد: معتقد نیستم که به جوان نباید سطح عمیق نهایی عرفان را گفت بلکه باید دغدغه ارتباط با خدا و جذابیت آن و ارتباط با ولایت و انسان کامل را در کامشان شیرین کرد و سپس از آنها توقع داشت و هر اندازه که رشد می کنند برنامه فرهنگی ویژه ای برای شان در نظر گرفت. مجموعه نهادهای فرهنگی در این زمینه کار ویژه ای نکردند. امام خمینی در وصیت نامه خود به حوزه علمیه توصیه می کند که معارف عرفانی را برای جوانان تبیین کنید.
یثربی درباره این موضوع که چگونه می توان دین را در زندگی جاری امروز وارد کرد، گفت: گرایش مردم به عرفان با وجود کشتن افراد در گذشته وجود داشت زیرا عرفان دارای جاذبه است و در عرفان های امروزی از موسیقی هم در آن استفاده می شود و شفا هم می دهد.
وی ادامه داد: معتقدم با نگرانی نباید عرفان را مطرح نکنیم. باید محور عرفان قرآن و اهل بیت باشد به خصوص امروز که عده ای تندروی در این مکتب می کنند. عرفان را باید در مراتب بعدی وارد کنیم و بخش هایی از آن را بیان کنیم. در نگاه سنتی وظیفه ما گفتن مساله است اینکه چه عملی حلال و چه عملی حرام است اما در جهان پیچیده امروز باید در فکر اجرا هم باشیم.
یثربی اضافه کرد: در مبارزه با عرفان های کاذب باید به اجرا فکر کنیم و تا حدودی امروزی هم عمل کنیم و فقط مطالب انتزاعی و ذهنی بیان نشود. باید جزییات را در نظر بگیریم و بشناسیم و آسیب ها را به صورت مساله دربیاوریم و در آن تحقیق کنیم و راه حل پیدا کنیم.
پورحسن در ادامه گفت: مهم ترین عامل انحطاط تمدن اسلامی خارج شدن از عقلانیت بود. در دنیای اسلام نگاه سلفی و حنبلی حاکم شده اما عاری از عقلانیت است. ولی باور شیعه به عنوان باور عقلانی متمایز است. باید در جامعه فهم درستی از زندگی بر مبنای عقلانیت ارائه دهیم. اگر معنویت توام با عقلانیت شود دو ساحتی است که در اندیشه قرآنی وجود دارد. گرایش های عمیق و زیاد در معنویت وجود دارد و برخی از متفکران بیان می کنند که دین اساسا تعبد است و جستجوی عقلانی نیست. این در ذهن جوان نوعی تکلیف است و اگر بخواهیم این راهکار را عملی کنیم با تجویز تنها ممکن نیست و برگرفته از روش های روانشناسی و جامعه شناسی و نیازهای جامعه است.
رمضانی در ادامه گفت: من به گفته پیامبر(ص) باز می گردم که وجود عارف الهی و ملکوتی که دل به دنیا ندارد و لذائذ دنیا او را به دام نمی اندازد، لازم است. وقتی آیت الله خوشبخت ها و آیت الله حق شناس ها و آیت الله بهجت ها رفتند جای آنها خالی شد. چندی قبل آیت الله جوادی آملی در همایشی مقاله ای را مطرح کردند و بعد از ارائه همه مردم به سوی ایشان آمدند و از ایشان تبرک می خواستند. این نشان دهنده میزان عطش بسیار زیاد مردم است.
وی اظهار کرد: باید خواص حق مدار باشند و مدیران و مسئولان جریان عدالت را به دست بگیرند که بودن آنها منشا اثر است و نبودشان خلا ایجاد می کند. خواص حوزه و دانشگاه راه حل مشکل ما هستند. باید خواص قرآنی و ملکوتی و الهی را تربیت کنیم. پزشک و دانشجوی ملکوتی و الهی و عالم ربانی را تربیت کنیم. که اگر اینگونه نشود ما این تهدیدها را خواهیم داشت.
یزدان پناه درباره تبدیل جریان های ایمان گرایانه و معنوی گرا به جریان های رادیکال، گفت: عقلانیتی که دین عرضه کرده و سنت اسلامی پذیرفته عقلانیت وحی پذیر و عرفانی است. عقلانیت خشکی که عرفان ومعنویت نداشته باشد و شریعت از آن جدا شود خطرخیز است.
وی در ادامه گفت: علامه طباطبایی در نسبت سنجی عرفان ما با عرفان های شرقی و هندی می گفت «عرفان اسلامی عرفان مثبت است». عرفان مثبت ارتباط با خدا دارد اما در همه صحنه های اجتماعی حاضر می شود. این عرفان باید بسط پیدا کند. عرفان اسلامی از درون زندگی باید بگذرد. ما اگر درست اندیشه سازی کنیم و عقلانیت پایه باشد و بسط عمومی پیدا کند، جوابگو خواهد بود.
یزدان پناه اظهار کرد: عرفان های کاذب راهکارهای راحتی را در زمینه مشکلات زندگی دارند که عرفان اسلامی هم دارد. باید خواص تلاش بیشتری کنند تا مکشلات حل شود. باید خواص میانه ای هم باشند که تکثیر نسل مطلع از میراث اما هنرمند در تبیین عینیت زندگی باشند. این نسل نیازمند به تعلیمات لازم و بهره گیری از معارف و تن دادن به سلوک هم است.
وی تاکید کرد: باید میراث آسانی را معرفی کنیم و پایه های اندیشه ای هم حفظ شوند. اگر معنویت را حذف کنیم یکی از نتایج آن سلفیت می شود. ما دارای عقلانیت خشک هم هستیم که منجر به نابسامانی ها می شود. فطرت ما بر اساس عقلانیت و طبیعت است و باید تمام ساحت ها را در نظر گرفت.
یزدان پناه اضافه کرد: سلفی گری و آنچه که در اندیشه وهابیت است معنویت را حذف کرده به خشونت جدی رسیده است. مغز تمدن اسلامی عرفان است با بسط عقلانی در ساحت های عینی زندگی. ما باید در ساحت تمدنی اندیشه های جدی را پدید بیاوریم.
وی تصریح کرد: ساحت شریعت تفسیر دقیق و ظریف عرفانی دارد و مسائل خشک و باید و نباید شریعت در این فضا تبدیل به طراوت معنوی می شود. جدی ترین مساله ای که باید پیاده شود تمدن اسلامی با محور معنویت و عرفان است.
یثربی در پایان گفت: عرفان نکته ای دارد که باید در جامعه رعایت شود. اگر شخصیت استاد اثرگذار نباشد، تعلیمش هم اثرگذار نمی شود. علامه طباطبایی یکی از مصادیق تاثیر شخصیت است. من بعد از فوت ایشان این ابیات را برای شان سروده ام.
میهمان بزم او بودیم دوش/چشم ساقی او در کمین عقل و هوش
باده در جام حریفان ریختم/ فتنه ها با فتنه ها آمیختم
لب به لب با جام و هستی در کفم/ چشم بر چشمان مست آن صنم
از قدح در چشم او دیدم در عیان/ بود فرقی از زمین تا آسمان
باده کی باشد حریف چشم وی/ هر نگاهش نشعه صد جام می
نظر شما