خبرگزاری شبستان – سرویس قرآن و معارف: "جایگاه امام صادق (ع) به گونه ای است که حتی فقهای اهل تسنن هم از محضر امام صادق و امام باقر (ع) بسیار بهره می برند و جالب است که رییس مذهب شافعی و حنبلی یعنب احمد ابن حنبل و دیگران که در دوره های بعد از امام صادق علیه السلام بودند اما به واسطه از معارف و علوم حضرت بهره بردند. به همین خاطر به یک معنا سران مذاهب فقهی اهل تسنن، باواسطه و بلاواسطه مرهون مکتب فقهی و علوم امام صادق علیه السلام هستند. در واقع این فقط شیعیان نبودند که از خرمن معارف حضرت امام صادق (ع) بهره بردند. سران مذاهب اهل سنت هم مستقیم و غیر مستقیم مرهون و مدیون امام صادق (ع) هستند و به همین خاطر مکتب فقهی امام صادق از جمله مکاتبی است که فتح باب اجتهاد بوده است. "
آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین دکتر ابوالفضل ساجدی استاد حوزه و دانشگاه درباره دستاوردها و مجاهدت های امام صادق (ع) در بسط معارف تشیع است که کم تر در رسانه ها به آن اشاره شده است.
همچنان که استحضار دارید شیعه بسیار مرهون تلاش ها و مجاهدت های امام صادق (ع) در بسط معارف دینی و الهی و اسلامی بوده است و نقش امام صادق (ع) در این باره بسیار ممتاز است اما با وجود این که امام صادق در یک برهه ای با توجه به اقتضائات زمان و گشایش هایی که پدید آمده بود در این باره تلاش های مجدانه ای صورت می دهند اما ما کم تر با این مجاهدات ها آشنا بوده ایم. پرسش بنده از جنابعالی در این راستاست که مروری هرچند کوتاه بر نقش آفرینی امام صادق (ع) در بسط معارف شیعه داشته باشیم؟
بر اساس آن چیزی که در تاریخ اسلام آمده ما تا زمان امام صادق علیه السلام، اطلاعات کامل فقهی را در اختیار نداشتیم به همین خاطر سبب شده بود که شیعیان به خاطر عدم آشنایی با مسایل فقهی به کاتب فقهی دیگر مراجعه کنند و لذا عدم دسترسی به علوم اهل بیت علیهم السلام تا زمان امام صادق یکی از نقاط ضعف تشیع بود اما از زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام ورق برمی گردد و به ویژه در زمان امام صادق (ع) تحولی جدی و اساسی از این جهت ایجاد می شود و حجم زیادی از معارف فقهی از سوی این دو امام عزیز مطرح می شود.
از این زاویه تردیدی نیست که امام صادق علیه السلام نقش ویژه و بی بدیلی در تاریخ اسلام از جهت گسترش معارف اسلامی و فقهی داشتند و خب مطلع هستید که شاگردان بسیاری در دوران امام صادق علیه السلام تربیت شدند که تک تک آن ها نقش مهمی در جهت بسط معارف و علوم در دوره های بعد ایفا کردند. در این دوره داشمندان متعددی - مطابق با برخی اسناد، هزاران دانشمند و شخصیت های فراوان – در درس حضرت شرکت می کردند و از مخزن معارف وعلوم بهره می بردند. در میان این چهره ها البته کسانی مثل جابر ابن حیان را هم داریم که گام های بلندی در بسط دانش بشری برداشتند و همین امروز هم می بینیم که در برخی رشته های علمی و دانش جدید مثل شیمی و فیزیک ما مرهون یافته ها و تحقیقات چهره هایی مثل جابر ابن حیان هستیم. البته همچنان که اشاره شد شاگردان امام صادق متعدد بودند و نام بردن آن ها در این مجال کوتاه امکان پذیر نیست. در این میان می توان به نام های درخشانی چون محمد ابن مسلم، ضراره ابن اعین، ابان و دیگران اشاره کرد.
نکته دیگری که می خواهم عرض کنم این است که جایگاه امام صادق (ع) به گونه ای است که حتی فقهای اهل تسنن هم از محضر امام صادق و امام باقر (ع) بسیار بهره می برند و جالب است که رییس مذهب شافعی و حنبلی یعنی احمد ابن حنبل و دیگران که در دوره های بعد از امام صادق علیه السلام بودند اما به واسطه از معارف و علوم حضرت بهره بردند. به همین خاطر به یک معنا سران مذاهب فقهی اهل تسنن، باواسطه و بلاواسطه مرهون مکتب فقهی و علوم امام صادق علیه السلام هستند. در واقع این فقط شیعیان نبودند که از خرمن معارف حضرت امام صادق (ع) بهره بردند. سران مذاهب اهل سنت هم مستقیم و غیر مستقیم مرهون و مدیون امام صادق (ع) هستند و به همین خاطر مکتب فقهی امام صادق از جمله مکاتبی است که فتح باب اجتهاد بوده است.
کار بسیار درخشان و مهم امام صادق علیه السلام در این دوره این است که شاگردان خود را برای اجتهاد تربیت می کنند. خب شما می دانید که به هر حال دسترسی به امام حتی زمانی که امام در حیات بودند کار ساده ای نبود.
می توان حدس زد که قلمرور و سرزمین های اسلامی توسعه یافته بود و هم وسایل سفر مثل امروز نبود.
بله، همین طور است و شاید مسایل دیگری هم بوده باشد. در این فضا امام شاگردان خود را که در نقاط دوردستی بودند و دسترسی به امام نداشتند یاد می دهند که چگونه اجتهاد کنند. در واقع بتوانند قواعد فقهی را از دین و سنت پیامبر (ص) استخراج کنند و حکم شرعی بدهند. از این رو می توانیم این کار امام صادق (ع) را به عنوان فتح باب اجتهاد بدانیم. این یکی از نکات برجسته مکتب فقهی امام صادق (ع) است.
مثلا در روایت ابان - از شاگردان امام صادق- آمده است که وقتی ایشان در حکم شرعی وضو با پای شکسته به نتیجه نمی رسد به محضر امام صادق علیه السلام می رسد و می پرسد که من چگونه پای شکسته ام را که بسته شده مسح کنم. امام صادق می گویند لازم نیست که شما حتما از من بپرسد بلکه می توانید پاسخ این سوال و سوال هایی از این دست را از قرآن استنباط کنید. مگر نشنیده ای که در قرآن می فرماید: "وما جعل عليكم في الدين من حرج / او در راه دین برای شما هیچ مشقت و سختی قرار نداده است." این یعنی که شما می توانید با همان پای بانداژ شده هم مسح کنی چون آن بانداژ را برای بهبودی پایت بسته ای و به آن نیاز داری. خب ما امروز از این قاعده به عنوان "قاعده لا حرج" در فقه سود می بریم و یکی از قواعد فقهی امروز است و ریشه قرآنی دارد .
نظر شما