درک درستی از «وَ أَمَّا السَّآئِلَ فَلاَ تَنْهَرْ» نداریم/سایه سنگین تکدی گری بر سر نیات خیر مردم!

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: تکدی گری فارغ از اینکه چهره اجتماعی شهر را زشت  می کند سبب بروز مشکلات مختلف فرهنگی و حتی اعتقادی شده است. افراد به خیال خودشان به انسان های نیازمندی کمک کرده اند که از سر ناچاری دست نیاز در کوی و برزن به سوی همه کس دراز می کنند؛ در حالی که طبق مستندات ارایه شده از وضعیت زندگی متکدیان بسیاری از آنها دارای درآمدهای تا چندین میلیون تومان هستند.

از سوی دیگر بخشی از جامعه معتقد است اگر بخواهد کار نیک و خیری انجام دهد قطعا باید در حق همین افرادی باشد که در سرما و گرما در پیاده روها و خیابان های شهر حرکت می کنند و از سر بدبختی گدایی می کنند، پس این افراد مستحق به صدقه دادن هستند.

تمامی این موارد رویکردهایی است که متاسفانه به دلایل مختلف از جمله تمارض متکدیان به بیماری های عجیب و غریب، نیازمندی و از سوی دیگر به دلیل ناآگاهی شهروندان و برداشت های اشتباه از اموزه های دینی، رخ داده و سبب شده است تا تکدی گری برای برخی تبدیل به شغلی تمام وقت شود و افراد با وجودی که از سلامت کامل برخوردارند این گونه با تنبلی و تن پروری کسب درآمد کنند.

از این رو، بر آن شدیم این معضل اجتماعی که سبک زندگی اسلامی ایرانی را بیمار و چهره اش را مخدوش می کند از منظر دکتر امان الله قرائی مقدم، جامعه شناس و حجت الاسلام دکتر سید محمود مرتضوی هشترودی، استاد حوزه علمیه قم به بحث و بررسی بگذاریم که حاصل آن از نظرتان می گذرد:

حجت الاسلام سید محمود مرتضوی هشترودی، استاد حوزه  در مورد جایگاه کار و تلاش در دین مبین اسلام اظهار کرد: اینکه انسان زحمت بکشد و برای کسب روزی حلال تلاش کند یکی از مواردی است که در آموزه های دینی بسیار در مورد آن تاکید شده است چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «کسب روزی حلال بر هر زن و مرد مسلمان واجب است.»

وی ادامه داد: در روایات داریم که طلب علم بر هر مسلمان واجب است، اما در اینجا طلب روزی حلال نیز به نوعی مثل طلب علم و شاید بالاتر از طلب قرار گرفته باشد. در روایتی از معصوم(ع) آمده است که عبادت 10 جزء دارد که 9 جزء آن کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است، این تاکید نشان از اهمیت تلاش برای کسب روزی حلال دارد.

در اسلام کسب های حرام و حلال و مباح و واجب مشخص اند

مرتضوی هشترودی افزود: همچنین در فقه خودمان بابی به نام «مکاسب» و بابی به نام «بیع» داریم که در مکاسب کسب های حرام و حلال و مباح و واجب بیان می شود و در مذمت تنبلی روایات فراوانی داریم از جمله اینکه آفت موفقیت، تنبلی است؛ یا روایت های دیگری که بهترین تفریح را کار و تلاش و کوشش ذکر کرده اند. همه این مسائل حکایت از اهمیت کار کردن در شاکله دین اسلام دارد.

وی در مورد تکدی گری و تن دادن برخی افراد جامعه به تنبلی و تن پروری گفت: سوال این است که آیا افرادی که از طریق گدایی پول در می آورند این درآمد برایشان جایز است؟ آیا حلال است؟ آیا در اسلام این رویکرد مورد نکوهش قرار گرفته است؟ این موارد جواب های خودش را دارد، اما آنچه که از روایات بر می آید آن است که اسلام به شدت تنبلی و بیکاری را مورد مذمت قرار داده و حتی در جایی می گوید کسی که تلاش و کوشش نکند، بی مروت است.

این پژوهشگر تاکید کرد: همچنین، در روایات آمده است صدقه برای افراد بی نیاز حرام است؛ اشاره من به این روایت از این جهت بود که برخی می گویند صدقه و زکات خود را به این افراد می پردازیم، در حالی که بسیاری از افراد متکدی اصلا نیازی به این مال ندارند. برای برخی سوال است اگر این صدقات را به چنین افرادی بپردازند آیا مثلا از زکات فطره بریءُ الذمه می شوند؟ پاسخ علما این است که نمی شوند.

درک درستی از «وَ أَمَّا السَّآئِلَ فَلاَ تَنْهَرْ» نداریم

مرتضوی هشترودی تصریح کرد: در مورد کسی که گدایی کرده و طلب حاجت می کند باید چند مورد را بررسی کنیم، اول اینکه اصلا نیاز دارد؟ آیا متکدی است؟ اگر شخص ناتوان است و واقعا توانایی کار کردن نداشته باشد در چنین موردی تکدی گری ایرادی ندارد ولی کراهت دارد؛ حال اگر آن شخص متکدی با سماجت درخواست مالی کند در اینجا کراهت شدید دارد. باید توجه داشت اگرچه در قرآن کریم آمده است: «وَ أَمَّا السَّآئِلَ فَلاَ تَنْهَرْ» یعنی هیچ سائلی را مرنجان؛ اما اینجا تبصره دارد اینکه او را با شدت دور نکنیم ولی به او بفهمانیم که دلیلی ندارد این گونه با سماجت درخواست کند.

این استاد حوزه اظهار کرد: در این میان اگر کسی هیچ مال و ثرورتی نداشته باشد و بخواهد تکدی گری را شغل خود قرار دهد که اکنون اکثر قریب به اتفاق متکدیان چنین وضعیتی را دارند، طبق فتوای مراجع و علما حرام است که به آنان پرداخت پول داشته باشیم و پول گرفتن آنان نیز از دیگران حرام است، لذا پولی که آنها می گیرند تحصیل مال نامشروع است و قوه قضاییه باید در این مورد اقدام کند. سرقت و کلاهبرداری را فقط تحصیل مال نامشروع نمی دانیم بلکه تکدی گری نیز از مصادیق این  مساله است.

وی ادامه داد: متاسفانه، بستر لازم برای مواجهه با این مساله را فراهم نکرده ایم، آنها به پول مفت عادت کرده اند و به کار کردن تن نمی دهند، وقتی به این افراد پول می دهیم به نوعی گویی داریم آنها را به اشاعه منکر تشویق می کنیم و اینکه کار اشتباه خود را ادامه بدهند.

مرتضوی هشترودی تاکید کرد: این مساله باید فرهنگسازی و قوه قضاییه نیز وارد عمل شود. کار باید به وفور وجود داشته باشد. اگر با معضل اجتماعی چون گدایی مبارزه کردیم، آن وقت می شود انتظار داشت که شرایط متفاوت باشد، اکنون حتی در شهری مثل قم جوانان تنومندی را می بینیم که دست گدایی دراز می کنند و می گویند کار نیست و اگر این گونه کار کنم از دست فروشی بیشتر درآمد دارم، که این یک معضل و تهدید جدی است.

وی در پایان خاطرنان کرد: اکنون در برخی شهرهای جمهوری اسلامی به شدت با تکدی گری برخورد می شود، مثلا در تبریز هیچ متکدی ای وجود ندارد، اگر هم چنین شخصی باشد مردم به او پول نمی دهند و اگر واقعاً فردی مستحق باشد مردم او را به مراکز خیریه معرفی می کنند، بنابراین، باید این ضدارزش را از سبک زندگی های فردی و اجتماعی مان حذف کنیم.

جامعه خود مسبب رواج تکدی گری است!

بنابر این گزارش، دکتر امان الله قرائی مقدم، جامعه شناس نیز با اشاره به علت رواج تکدی گری  و جایگزین شدن این ضد ارزش به جای ارزش کار و تلاش در جامعه، گفت: در واقع این خودِ جامعه است که سبب می شود چنین روحیه ای ایجاد و برخی دست به انجام کارهایی تظیر تکدی گری بزنند.

وی ادامه داد: جامعه متشکل از مردم است، مردمی که در بسیاری از اوقات بدون توجه به هشدارها و اطلاع رسانی های گسترده رسانه ها و رسانه ملی و همچنین تاکید نهادهای انتظامی بر عدم کمک به متکدیان، باز هم به آنان کمک می کنند و بهانه شان هم این است که بر اساس اعتقادات دینی باید به این افراد کمک کرد در حالی که آنها اصلا نیازمند نیستند.

قرائی مقدم تصریح کرد: حساب نیازمند با متکدی جدا است. اکنون در جامعه افرادی را مشاهده می کنیم که به دلیل حضور در کلان شهری مثل تهران و خصوصیاتی که این کلان شهر دارد به راحتی به تکدی گری می پردازند چراکه در این شهر هیچ کس از دیگری خبر ندارد و این افراد می توانند بدون ترس از شناخته شدن به کار خود بپردازند.

این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: باید تفاوت قائل شد بین مکانی که افراد در آن دست به تکدی گری می زنند، یک وقت در یک شهر کوچک همه یکدیگر را می شناسند و می دانند که فرد کجا بزرگ شده و والدین او چه کسانی بوده اند، چنین افرادی هرگز در شهر خود دست به تکدی گری نمی زنند چون ترس از آبرو دارند ولی در مورد کلان شهری مثل تهران شرایط متفاوت است و دیگر بحث عزت و آبرو مطرح نیست، چون افراد در بی هویتی به سر می برند.

قرائی مقدم گفت: اگر در گذشته زنی در خیابان کار می کرد، دستمال کاغذی می فروخت این کار به مثابه توهین بود اما حالا در شهری مثل تهران با این تراکم جمعیت و مهاجران از شهرها و حتی کشورهای مختلف شرایط متفاوت شده است، امروز از بنگلادش، افغانستان، پاکستان هم متکدیانی در تهران دیده می شود.

بسیاری از تکدی گری ها ریشه در تن پروری دارد

وی در ادامه در مورد تکدی گری افرادی که از نظر جسمی سالم و تندرست هستند، اظهار کرد: این مساله را باید در تن پروری جست وجو کرد، چنین افراد تن پروری با استفاده از احساسات و عواطف و اعتقادات مردم دست به تکدی گری می زنند و پولی را بی زحمت به دست می آورند.

قرائی مقدم گفت: ما مردمی هستیم که کمک کردن به ایتام و فقرا و نیازمندان را وظیفه دینی خود می دانیم، ولی متاسفانه گاهی مباحث را خلط می کنیم. مثلا برخی متکدیان که درآمد روزانه شش میلیون تومانی دارند و با تمارض روزگار می گذرانند. افراد باید به هشدارها توجه کنند و به این افراد که رحم و شفقت مردم را ابزار سودجویی خود کرده اند، توجهی نداشته باشند، این دینداری نیست که به چنین افرادی کمک شود بلکه باید نیازمندان واقعی را شناسایی و از طریق قانونی به آنها کمک کرد.

وی با بیان اینکه تکدی گری حرمت ها را در جامعه فروریخته و یک نوع تنبلی ایجاد می کند، ابراز کرد: برخی از مردم می گویند، اگر ما به فرد متکدی کمک نکنیم، می رود و جرم دیگری را مرتکب می شود یا به اعتیاد روی می آورد، در حالی که باید این مساله را به مسئولان امر واگذار کنند، تا به درستی و با کمک مردم وضعیت را مدیریت کنند.

لقمه های حاضر و آماده تکدی گری را افزایش می دهد

قرائی مقدم اظهار کرد: این وضعیت تن پرورانه که در جامعه ایجاد شده حاصل اقتصاد نفت و گازی و عادت کردن به حاضر و آماده بودن همه چیز است، یعنی همواره لقمه در دهان جامعه قرار داده شده است، این از اشکالات سرمایه داری دولتی است، مردم تلاش نمی کنند و همه چیز را به دولت محول کرده اند.

این محقق در پایان تاکید کرد: جمع آوری متکدیان کار اشتباهی نیست، ما راهی جز این نداریم که به آنها کمک نکنیم و این افراد جمع آوری شوند. اکنون در تبریز یک متکی هم نیست چون مردم سریعا اطلاع می دهند و این افراد را سر کار می فرستند. کار و تلاش عار نیست. وقتی جسم فرد سالم است باید کار کند و قطعا این رویکرد موافق دین و مسلک ماست. همان طور که پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام همواره بر کسب روزی حلال و کار کردن، تاکید کرده اند .