باستان شناسان در فصل اول کاوش های خود با تمدن گمشده جیرفت روبه رو شدند

 خبرگزاری شبستان// کرمان جنوبی

 دنیای گمشده جیرفت تمدنی در سپیده دم تاریخ

 اواخر دهه 70 شمسی بر اثر رویدادی کاملاً تصادفی یکی از روستائیان منطقه به گوری باستانی برخورد که اشیایی در آن قرار داشت. این رویداد را می توان سرآغاز کشف تمدن باستانی جیرفت دانست. دنیای گمشده جیرفت که هفت هزار سال از حیات آن می گذشت بدین گونه به هزاره سوم میلادی پای گذارد. گفته می شود فردای آن اتفاق پیش از آن که خبری از این کشف به باستان شناسان برسد، صدها روستایی با بیل و کلنگ منطقه را کاوش کردند و به اشیای باستانی بی شماری برخوردند.

هنگامی که باستان شناسان توانستند پس از چالش های فراوان در منطقه مستقر شوند اشیای بسیاری توسط برخی از مردم منطقه و قاچاقچیانی که بعدها سر و کله شان پیدا شد، به غارت رفت اما این زمینه فراهم شد تا باستان شناسان و دانشمندان با یک دنیای ناشناخته رو به رو شوند: تمدن گمشده جیرفت.

کشف این دنیای ناشناخته پس از مدت ها نام ایران را در محافل باستان شناسی دنیا بر سر زبان ها انداخت و برای جیرفت شهرتی جهانی هدیه آورد؛ هر چند بخشی از این شهرت وامدار آثار قاچاق شده این شهر ناشناخته باستانی به سرتاسر دنیا بود.
 

در ابتدای دهه 80 شمسی

زمانی که کاوش های باستان شناسی در این منطقه کهن آغاز شد، حدود یک سال و نیم از حفاری های غیرمجاز مردم روستاهای اطراف جیرفت در تپه های باستانی می گذشت و در واقع آنان بودند که باستان شناسان را به کشف این شهر گمشده رهنمون ساختند. کاوش های علمی باستان شناسان در این شهر از سال 1380 آغاز شد. موقعیت ویژه طبیعی منطقه جیرفت و هلیل رود موجب شده بود از مسیرهای مسافرتی و جهانگردی و کاوش های باستان شناسی کنار مانده و دور از دسترس باشد. سربرآوردن این دنیای ناشناخته از زیر خاک، چشم اندازی تازه در حوزه باستان شناسی شرق باستان گشود.

گروه های باستان شناسی بین المللی که به سرپرستی باستان شناسان ایرانی در این منطقه به کاوش و حفاری پرداخته اند همگی یافته های این تمدن شرقی را ستوده اند. یافته های نخستین نشان می دهد این تمدن به هفت هزار سال پیش بازمی گردد و کهن تر از تمدن های بین النهرین است. پیش از این دانشمندان می پنداشتند نخستین پدیدآورندگان خط، ابتدا سومریان در هزاره چهارم پیش از میلاد سپس ساکنان نواحی جنوبی میانرودان و عیلامیان در جنوب غرب فلات ایران باشند.

بنابر برخی شواهد تاریخی این شهر باستانی بر اثر سیلی ویرانگر نابود شده است. خرابه های شهر قدیم را به عهد دقیانوس نسبت داده اند.
 

تمدن کهن ایران پربارتر می شود
محمدرضا کارگر مدرس باستان شناسی در این باره می گوید: کشف دنیای گمشده جیرفت ثابت می کند که تمدن ایران ساختاری پیوسته و غنی دارد. تمدن مصر که از هزاره سوم پیش از میلاد ظهور یافت در همه مظاهر تمدنی همچون تاریخ هنر، باورها و آثاری که از آن به جای مانده از یک نحله هنری و فکری برخاسته و سرانجام به افول رسیده است. تمدن یونان نیز بدینگونه است اما در ایران، هر منطقه ای در هر دوره شاخص های تمدنی خود را داشته که مجموعه این تنوعات ساختار کلی تمدن بزرگ ایران را نشان می دهد. این تمدن با وجود برخورداری از اقلیم های متفاوت شاکله خود را حفظ کرده به یک کل می رسد.

وی می افزاید: منطقه شرق ایران با توجه به ویژگی های خود، مصالحی که در آثار و بناهای آن به کار رفته و ارتباطی که با تمدن های شرق باستان داشته است دقیقاً در شاکله تمدن ایرانی قرار می گیرد. نخستین و مهم ترین تاثیر کشف منطقه باستانی جیرفت بخشیدن غنای بیشتر به مجموعه تمدن ایرانی است. همچنین نشان می دهد که این تمدن چه اندازه متنوع است.
 

کشف لوح خطی:

یک لوح کامل خطی در این محوطه باستانی کشف شده که جنجال های فراوانی در محافل باستان شناسی داخلی و خارجی پدید آورده است. این لوح خطی در پی کاوش های علمی در تپه کنار صندل جنوبی به دست آمده است. رمز این لوح خطی هنوز گشوده نشده و گفته می شود تردیدهای باستان شناسان درباره وجود تمدنی باستانی در جیرفت را از میان برده است. باستان شناسان برآنند که با وجود خطی که از تمام خط های باستانی شرق باستان کهن تر است می توان به فرهنگ و تمدن کشف شده در جیرفت هویتی مستقل داد و از نظر علمی آن را پذیرفت. لوح خطی یادشده پنج سطر نوشته دارد که در هر سطر دارای 12 واژه به کار رفته است. اکنون خط شناسان معروف دنیا برآنند که رمز این خط ناشناخته را بگشایند تا نوشته خوانده شود.

گویا کارشناسان این لوح را یک فرمان شاهی می دانند که چرخ روزگار آن را هزاره ها در زیر خاک مدفون کرده به هزاره سوم پس از میلاد رسانده است.

هالی پیتمن باستان شناس برجسته آمریکایی که چند فصل در این منطقه به کاوش پرداخت در این باره گفته: کاوش های باستان شناسی در این منطقه منجر به ثبوت مراتب شهر نشینی و آیین ها باستانی در این منطقه شده است اما باید خط که کامل کننده این حلقه برای اثبات یک تمدن باستانی است در این منطقه یافت می شد تا این زنجیره کامل شود.
 

جایگاه تمدن شرق/کهن ترین تمدن شرق

بیش تر ابزارها و وسایل کشف شده در این منطقه ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگ، صابون و ابزارهای مفرغی و پلاک های سنگی با نقوش بسیار ظریف از موجوداتی چون عقاب، عقرب و پلنگ اند. گویا صنعت تراش سنگ های قیمتی در جیرفت رواج داشته و مردمان این سرزمین در این کار خبره بوده اند. روی این قطعات تصاویری از انسان، حیواناتی چون بز و گوسفند، مار و عقرب و نخل خرما حکاکی شده است.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی برآن است که جیرفت یکی از مناطق مهم باستانی دنیا به شمار می رود و توانسته تمدن بین النهرین را تحت الشعاع قرار دهد.

همچنین به گفته سرپرست هیئت باستان شناسی جیرفت، کشف معماری محل عبادتگاه تمدن جیرفت در نزدیکی تپه تاریخی کنار صندل، کشف مجسمه مرد سنگی که احتمال دارد یکی از خدایان این تمدن باشد و کشف لوح نوشته هایی که ثابت می کند تمدن جیرفت یکی از پدیدآورندگان خط در دنیا بوده است، همگی از ضرورت های تمرکز گروه باستان شناسی بر این منطقه است.

به اعتقاد وی، نوشته های روی لوح باستانی کشف شده، خطی به صورت اشکال هندسی است که هیچگونه معادلی برایشان وجود ندارد و تاکنون نیز هیچ یک از کارشناسان دنیا موفق به خواندن آنها نشده اند. تا پیش از کشف این لوح فقط دو خط باستانی میخی و هیروگلیف به عنوان خط های دوران باستان شناخته می شد، اما کشف این نوشته ها دگرگونی هایی در تاریخ شرق باستان پدید آورده است.

وی ادامه داد: در گذشته پندار مسلم این بود که در منطقه جنوب شرق ایران در دوران باستان سواد وجود نداشته است اما این کشفیات خلاف این ادعا را اثبات کرده است. بدون شک این خط متعلق به جیرفت نیست بلکه متعلق به یک پادشاهی بزرگ است که نزدیک به 400 کیلومتر وسعت داشته و ما احساس می کنیم جیرفت پایتخت این پادشاهی بوده است. اکنون در تمدن بودن جیرفت شکی نیست.

پیدا شدن این کتیبه ها در کنار آثار بزرگ معماری بیانگر آن است که ساکنان جیرفت در هزاره پنجم پیش از میلاد نظام حکومتی مقتدر داشته اند و رونق اقتصادی بر سرزمین شان حکمفرما بوده است.
 

پیشرفته تر از آریایی ها
رئیس پیشین موزه ملی ایران درباره پیشرفت های مردمان جیرفت می گوید: آثار سنگی به دست آمده در این منطقه که تاریخ هنر این تمدن را معرفی کرده، از مبادلات بسیار گسترده در زمینه بازرگانی سنگ های قیمتی و مرکزیت جیرفت در مسیر این تجارت پرده برمی دارد.

آثار به دست آمده پیشینه تمدن جیرفت را به هزاره پنجم پیش از میلاد می رساند
روابط با تمدن ها و فرهنگ های همجوار و تنوع آثار سنگی در جیرفت که در جاهای دیگر کم تر دیده می شود فوق العاده است. جیرفت معماری پیشرفته و منحصر به فردی داشته است. بخشی از تزئینات به کار رفته روی سنگ های قیمتی و آثار به دست آمده بیانگر هنر معماری آن روزگار بوده و دقیقاً شکل بناها در اشکال کوچک نشان داده شده است.

مارها و عقرب های فلزی زیادی در این منطقه به دست آمده که ثابت می کند قطعاً مردمان این تمدن درخشان آریایی نبوده و احتمالاً همچون اقوام غرب فلات، بومیان ایرانند، زیرا در فرهنگ آریایی مار موجودی مذموم و اهریمنی به شمار می آمده و در آثاری که پس از مهاجرت آریایی ها به فلات ایران به دست آمده کمتر با چنین آثاری رو به رو می شویم.

به اعتقاد کارگر، مردمان جیرفت را نمی توان آریایی دانست. این احتمال وجود دارد که جیرفت یکی از ایالت های تمدن عیلام بوده باشد. کتیبه ای وجود دارد که در آن از شهری سخن رفته است و این فرضیه مطرح است که با توجه به ویژگی های منطقه یادشده در کتیبه، آنجا ممکن است جیرفت باشد.
 

با معرفی یافته های جیرفت تمدن آن را بهتر معرفی کنیم

معرفی یافته های تمدن جیرفت به جهانیان و یافتن راه های علمی برای اثبات آنها در کانون ها و محافل باستان شناسی و تاریخ دنیا می تواند کفه ترازوی تاریخ باستان را به نفع ایران سنگین تر کند و دیگر مجالی نباشد تا کسانی بدین فکر بیفتند که فیلم هایی دروغین همچون 300 درباره تاریخ و تمدن ایرانی بسازند.

اساساً هر تمدنی که حاصل کشفیات باستان شناسی باشد از راه های گوناگونی می تواند به جهانیان معرفی شود. درج گزارش ها و مقالات علمی در مجلات بین المللی معتبر و تخصصی، برگزاری کنفرانس ها و سمپوزیوم ها علمی و نمایشگاه های موزه ای برای معرفی آثار رایج ترین روش ها به شمار می آیند. در نخستین گام برای معرفی جیرفت به محافل بین المللی باستان شناسی باید سمیناری تخصصی در خارج از کشور برگزار شود. وارد کردن باستان شناسان و مردم شناسان معتبر دنیا به موضع جیرفت از دیگر روش هایی است که می تواند در معرفی این تمدن توسط خود آنان مؤثر آید.

منبع :

سایت شهرداری جیرفت

سایت بانگداد

پایان پیام/