خبرگزاری شبستان – سرویس قرآن و معارف: "خطبه ای که معروف به فدکیه و منسوب به حضرت فاطمه دختر پیامبر است در بین پژوهشگران و نویسندگان این خطبه بعنوان یک متن دینی بسیار سنگین و با محتوای توحیدی، معنوی و اجتماعی مورد شرح و تفسیر قرار گرفته و تاکنون کتابهای مفصل و متعددی در شرح آن نگارش و انتشار یافته است ."
آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین احمد زادهوش، معاون پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت درباره تحلیل و بررسی خطبه فدکیه به عنوان یکی از ذخایر الهی و معنوی و سیاسی شیعه است. در این بخش از گفتگو این کارشناس دینی منابع متعدد و مستندی برای بازشناسی و واکاوی این سند مهم تاریخی و معرفتی شیعه ارائه کرده است.
خطبه فدکیه را می توان یکی از ذخایر معنوی و سیاسی شیعه خواند. اهمیت و جایگاه این خطبه در این میان چیست؟
برای اینکه معلوم شود خطبه ای که معروف به فدکیه و منسوب به حضرت فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) است چه اهمیتی دارد کافی است بدانیم در بین پژوهشگران و نویسندگان این خطبه بعنوان یک متن دینی بسیار سنگین و با محتوای توحیدی، معنوی و اجتماعی مورد شرح و تفسیر قرار گرفته و تاکنون کتابهای مفصل و متعددی در شرح آن نگارش و انتشار یافته است.
چند عنوان از این آثار را معرفی می کنید؟
یکی از مهم ترین این آثار، "شرح خطبه زهرا علیها السلام" تألیف آیت الله سیدعزالدین حسینی زنجانی است. ایـن شـرح از مقبول ترین شروح موجود پیرامون خطبه «فدکیه» حضرت زهرا علیها السلام است. این کتاب پیـش از ورود بـه شرح خطبه، مقدمه ای مشتمل بر مباحث تحقیقی در سند خطبه و جایگاه «فدک» در تـاریخ و اهـداف خـطبه بیان کرده و سپس بر وفق ترتیب انشای عبارات خطبه، درباره محورهایی همچون حمد و ثنای الهـی، تـوحید و صفات الهی، نبوّت، قرآن و فلسفه احکام مباحثی مطرح نموده است.
ویژگی مهم این اثر که آن را از آثار دیگر متمایز می کند چیست؟
یکی از ویژگی هـای این شرح نفیس آن است که به بیان ترجمه عبارات در آن اکتفا نشده، بلکه برای شرح مفاهیم، از بـیان مـعانی مـفردات عبارات نیز استفاده گردیده است. از دیگر ویژگی های این شرح آن است کـه نـکاتی عرفانی و فلسفی در ذیل تلویحات کلمات فاطمی علیها السلام با نثری ساده و بیانی قابل فهم، مطرح گردیده است. صید نکات علمی و اشارات و حقایقی که در کنایات و تلویحات خطبه وجود دارند، از دیگر ویـژگی هـایی است که بر متانت و وزانت علمی این اثر می افزاید.
اما دومین اثر مهم و ارزنده ای که می خواهم در این مجال معرفی می کنم کتاب "بندگی، راز آفرینش؛ شرح خطبه حضرت زهرا علیها السلام " تألیف مرحوم آیت الله سیدعبدالحسین دستغیب شیرازی است. در ایـن کتاب، که دارای دو مجلّد است نویسنده مقدّمه ای طولانی برای شرح موقعیت ها و واقعیت های مقارن خطبه و صفات و حرکات و سکنات خطیب عنوان نموده و در هر قسمت، با نقل عبارات این خطبه، موضوع اصلی در هر فـراز را اصـل قرار داده و مطالب مفید و پراکنده ای در ذیل آن موضوع در شرح آن عنوان کرده است. علم توحید، غرض از آفرینش، خداشناسی و خداپرستی، کتاب های آسمانی و بندگی خدا، گواهی به رسالت حضرت رسول صلی الله عـلیه وآله، صفات خاتم الانبیاء صلی الله علیه وآله، نمونه هایی از احکام اجتماعی اسلام و فلسفه احکام بعضی از محورهای کلی هستند که در این کتاب به آن ها پرداخته شده است.
در این کتاب، در شرح عبارات این خـطبه، مطالب متفرّع زیادی مطرح شده اند. برای مثال، «محمّد(صلی الله علیه وآله) بنده حقیر خداست»، «حقیقت بندگی از ولایت عنوان بصری»، «خشنودی به خواست خدا»، «خاک نشینی بندگی را ظاهر می کند»، «از خاکیم و به خاک بـرمی گردیم» مطالبی هستند که در ذیل تعبیر «عبداللّه» آمده اند.
و اثر دیگر؟
"خطبه آتشین بانوی اسلام علیها السلام در بستر شهادت" از آیت الله ناصر مکارم شیرازی اثر ارزنده و مفیدی در این باره است. خطبه بانوی اسلام علیها السـلام در بـستر شـهادت، از جمله یادگارهای باعظمتی است که از آن حضرت(علیها السلام) بـاقی مـانده و غربت آن حتی از غربت خطبه «فدکیه» بیشتر است. در این کتاب، نخست ویژگی های منحصر به فرد این خطبه و شرایط خـاص ایـراد آن از جـمله، شدت بیماری خطیب و دلِ آتش گرفته او و زن بودن همه مخاطبان اشاره شـده و سپس نویسنده درباره محور اصلی این خطبه (خلافت و امامت) مباحث مختصر و مفیدی بیان نموده است. در این کتاب، بـر آتـشین بـودن شکایات این بانو و عدم تنافی آن با مقام «صبر» و «رضا»، سخن بـه مـیان آمده و سپس به بررسی اسناد خطبه پرداخته شده است.
در بخش های بعدی این کتاب، خطبه با دقـت خـاصی تـقطیع شده و در ذیل هر قسمت، نخست ترجمه کوتاه و دقیق و روشنی با نگارشی مـتین ارائه گـردیده و پس از تـرجمه در هر بخش از این کتاب، شرح مفید و مختصری درباره مفاهیم خطبه مطرح شده است. مـعیارها و ارزش هـای الهـی، مسئله ترجیح مرجوع بر راجح و ثمره شوم انتخاب، از جمله محورهای مورد بحث در ذیل مـفاهیم ایـن خطبه اند.
چه آثار دیگری در این باره قابل ملاحظه است؟
اجازه بدهید چون مجال اندک است و نمی توان درباره هر کدام از کتاب ها شرح کافی ارائه کرد صرفا به خاطر اشنایی علاقمندان و برای این که دایره انتخاب وسیع تری داشته باشیم به فهرست برخی از آثار در این باره اشاره کنیم و بگذریم. "حقیقت جاویدان؛ شرح خطبه یگانه بانوی باعظمت اسلام فـاطمه زهـرا علیها السلام" آقای محمّد باقر ملبوبی، " بـحثی کـوتاه پیـرامون خطبه حضرت زهرا علیها السلام"آقای مجتبی تـهرانی، "حدیث غربت؛ خطبه هـای حـضرت زهرا علیها السلام در مسجد پیامبر و در بستر شهادت" آقای مهدی جعفری، " مسند فاطمه(علیها السلام)؛ مجموعه سخنان حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به ضمیمه شرح حـال آن حضرت" آقای مهدی جعفری، "رخساره خـورشید؛ ترجمه و شرح خطبه حضرت فـاطمه علیها السلام" آقای محمدتقی خلجی، "خطبه حضرت فاطمه زهرا علیها السلام و ماجرای فدک" آقای حـسینعلی منتظری، "فاطمه چه گفت؟. .. مدینه چه شد؟" آقای محمّدحسین زورقـ، مقدّمه آقای محمّدرضا حکیمی، "حماسه ای بی نظیر در کنار بستر زهرا(علیها السلام" آقای محمّدحسین بروجردی، "خطابه فدک؛ ماجرای غصب فدک و اقـدامات امـیرالمؤمنین و حـضرت زهـرا علیهما السـلام؛ متن کامل و تـرجمه فـارسی خطابه حضرت زهرا علیها السلام" تألیف آقایان محمّدباقر انصاری و سیدحسین رجایی، "سخنرانی حضرت فـاطمه علیها السـلام در مـسجد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله؛ ترجمه و شرح خـطبه حـضرت فـاطمه زهـرا علیها السلام" تـرجمه آقای عـلیرضا الّلهیاری، " ماجرای فدک" تألیف احمد فالی، "دختران پیغمبر صلی الله علیه وآله سخن می گویند" ترجمه و نگارش جواد فاضل، "فدک فی التاریخ التشیّع و الاسلام بحث حول المهدی"مرحوم آیت الله مـحمّدباقر صـدر، "شرح خطبة الصدیقة فاطمة الزهراء لسماحة المرجع الدینی محمّدطاهر آل شبیر الخاقانی"، "اسرار فدک؛ محاکمه غاصبین فدک در کلام دختر وحی برای نسل های آینده"تألیف محمدباقر انصاری و حسین رجـایی.
نظر شما