حقیقت: عدالت اجتماعی با دست به دست شدن قدرت و ثروت محقق می شود/ شجاعی زند: انقلاب حق و وظیفه خود در قبال عدالت را انجام داده است

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، مجله علوم انسانی «زاویه» شب گذشته چهارشنبه، 18 بهمن ماه به مناسبت ایام الله دهه فجر با موضوع «سیر تحول و تحقق عدالت اجتماعی در چهار دهه جمهوری اسلامی» با حضور دکتر علیرضا شجاعی زند، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس و دکتر سید صادق حقیقت، استاد دانشگاه مفید روی آنتن شبکه چهارسیما رفت.

 

برقراری عدالت، واجب قرآنی است

 

براساس این گزارش، دکتر سید صادق حقیقت، استاد دانشگاه مفید و محقق حوزوی در این برنامه با ارائه ارزیابی از تحقق عدالت اجتماعی در جمهوری اسلامی، اظهار کرد: در سرمقاله این برنامه به آیه ای از قرآن کریم اشاره شده که می فرماید: «اِنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ؛ خداوند به عدالت و احسان امر می کند» یعنی واجب است، حال باید بدانیم که قطعا مخاطب قرآن، در آن زمان، فهمی از عدالت داشته، یعنی فهمی از عدالت در صدر اسلام نیز وجود داشته است.

 

وی اضافه کرد: در آیه 7 سوره مبارکه حشر بیان می شود: «ما أَفاءَ اللّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَىْ لایَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ ؛ آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش باز گرداند از آن خدا و رسول و خویشاوندان او و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا (این اموال عظیم) در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد. آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهى کرده خوددارى نمائید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است! »؛ یعنی بیت المال برای آن است که ثروت در اختیار اغنیا منحصر نشود و دست به دست بچرخد.

 

هدف انقلاب، دست به دست شدن قدرت و ثروت بود

 

حقیقت با بیان اینکه برای آنکه بفهمیم از انجام انقلاب چه هدفی داشتیم و امروز چه به دست آورده ایم، می توانیم این آیه قرآن را ملاک قرار دهیم، تصریح کرد: ما به این منظور قیام کردیم که ثروت و قدرت دست یک عده منحصر نباشد لذا دست به دست شدن ثروت و قدرت یک هدف است.

 

این استاد دانشگاه مفید گفت: در تعاریف عدالت داریم : «اعطاء کل ذی حقٍ حقَّه؛ حق را به حق دار دادن» یا «العدل وضع کل شیء موضعه؛ عدالت، آن است که هر چیزی در جای خود قرار گیرد» اما این تعاریف مبهم است و نمی تواند پاسخ دهد که اگر فردی مانند شاه حکومت کند، مصداق «وضع شیء فی موضعه» است یا خیر؟

 

وی با اشاره به تعاریف عدالت در یونان باستان، گفت: آنان عدالت را از دو بعد فرم و محتوا تعریف می کردند که فرم آن با قانون معنا پیدا می کرد و محتوای آن نیز با خرد جمعی انطباق داشت.

 

حقیقت با بیان اینکه ما تا انقلاب مشروطه عدالت را با قانون به صورت یکجا داشتیم، گفت: در آن زمان عدالت محوری و قانون محوری یکسان بود و فهم یکی از آنها بدون دیگری، مقدور نبود اما از انقلاب مشروطه به بعد، متاسفانه اندیشه چپ در متفکران اسلامی وارد شد و موجب نوعی چپ زدگی در تفکر متفکران اسلامی ما شد و عدالت از سال های 40 تا 50 و بعد در دوران انقلاب اسلامی، چپ زده شد.

 

این محقق حوزوی با اشاره به اینکه « جان رالز» از متفکران قرن 20 کتابی با عنوان «نظریه ای در باب عدالت» دارد که در آن عدالت را با بحث انصاف پیوند می زند، ابراز کرد: رالز می گوید: عدالت به مثابه انصاف است و در بین لیبرال ها این عقیده حاکم است و از آن طرف لیبرال های دست راستی مانند «هایک» عدالت را با بحث استحقاق ارتباط می دهند و می گویند: عدالت در این است که هر کس شایستگی داشته باشد، هرچه می تواند به ثروت دست بیابد.

 

وی ادامه داد: در تعریف «رالز» مردم به عدالت رفاهی دست پیدا می کنند و تعریف «موزیک و هایک» به ایجاد فاصله طبقاتی در جامعه منجر می شود.

 

فاصله 15 برابری معدل دهک های اول و دهم در کشور در سال 96

 

حقیقت گفت: متفکران ما در دهه 40 و 50 چپ زده شدند و شعاری از عدالت را مطرح کردند که متاثر از چپ و اندیشه سوسیالیستی بود و این اندیشه وارد جمهوری اسلامی ایران شد و با آن زندگی کردیم اما عجیب است که در اندیشه سوسیالیستی اصالت با جمع است و نباید تفاوت طبقاتی ایجاد شود، در حالی که در جمهوری اسلامی با وجود متفکران چپ زده، فاصله طبقاتی بسیار زیاد ایجاد شد و امروز در سال 96 فاصله میان معدل دهک اول و دهک دهم در کشور 15 برابر شده که نشان از به اوج رسیدن بی عدالتی در طول 40 سال اخیر است.

 

دستاورد انقلاب سرنگونی رژیم پهلوی بود

 

دکتر علیرضا شجاعی زند، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این برنامه با اشاره به اینکه اگر از نسبت عدالت و انقلاب سخن می گوییم، گویی انقلاب باید آن را محقق کند، اظهارداشت: دستاوردهای انقلاب با به پیروزی رسیدن و از بین بردن حکومت نامطلوب شاهنشاهی و در نهایت به ثمر نشاندن یک دولت و نظام جدید به پایان رسیده است و این جایگزین کردن حکومت به جای حکومتی که امکان اصلاح و تغییر در آن وجود نداشت، یک دستاورد بزرگ برای انقلاب است و پس از آن باید اهداف را از نظام جدید مطالبه کرد.

 

وی در پاسخ به این سوال که هر انقلابی با آرمان ها و اهدافی روی کار می آید، آیا رسیدن به آنها بعد از روی کار آمدن مدنظر نیست؟، تصریح کرد: برخی از اهداف و آرمان ها نیازمند بستر زمانی شاید 5 دهه ای باشند، آیا می توان گفت همچنان انقلاب در حال تلاش برای تحقق آن است؟ انقلاب یک مفهوم روشن دارد و ما باید محل پرسش را مشخص کنیم؟

 

شجاعی زند با اشاره به اینکه اگر به این جمع بندی برسیم که عدالت اجتماعی در این چهار دهه محقق نشده است، آیا باید نتیجه بگیریم که نباید انقلاب می کردیم؟، افزود: دستاورد انقلاب، کنار زدن نظامی بود که مانع حتی فکر کردن به بسیاری از این آرمان ها بود و نظام جدیدی را براساس و مبتنی آن ارزش ها ایجاد کرد؛ لذا وقت آن رسیده که نظام روی کار آمده به مدد انقلاب پاسخگو باشد.

 

فراز و فرودهای کشور در باب تحقق عدالت ناشی از عملکردهای دولت هاست

 

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه ساحت سوم برای مطرح کردن این پرسش و مطالبات، دولت هایی است که بر مسند امور قرار گرفته اند، گفت: بسیاری از فراز و فرودهای این کشور در بحث عدالت ناشی از دولت هایی است که روی کار آمده اند.

 

تحقق عدالت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیازمند زمان است

 

دکتر سید صادق حقیقت، استاد دانشگاه مفید و محقق حوزوی در ادامه برنامه و در مخالفت با سخنان دکترشجاعی زند، افزود: موافقم که انقلاب اسلامی با جمهوری اسلامی متفاوت است و دستاوردهای آن با پیروزی بر رژیم سابق به پایان رسید اما جمهوری اسلامی امری مستدام است و تاکنون 4 دهه عمر کرده و لذا باید عدالت اجتماعی را در قالب این نظام مورد بررسی قرار داد.

 

وی با بیان اینکه عدالت اجتماعی تاکنون جزء دستاوردهای انقلاب اسلامی نبوده، گفت: با پیروزی انقلاب اسلامی، ما از زیر سلطه آمریکا و ... خارج شدیم، به این معنا که به استقلال سیاسی رسیدیم و این جزء دستاوردهای انقلاب اسلامی است اما عدالت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی باید در طول زمان ایجاد شود.

 

حقیقت با اشاره به اینکه به صورت تئوری می توان انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی را تفکیک کرد، گفت: کسانی که انقلاب کردند به رهبران خود گوش دادند و طبق حرف و قول های آنان عمل کردند.

 

این محقق حوزوی با اشاره به اینکه آیت الله شهید مطهری در کتاب «آینده انقلاب اسلامی» آورده است که «آینده ما جزء اینکه برپایه همان عدالت اسلامی و ارزش های اسلامی باشد، قابل بقا نیست»، گفت: شهید در جای دیگری از همین کتاب می نویسد: «مگر ممکن است، تصور کنیم که یک حکومتی باقی بماند بدون عدالت؟»، بنابراین درست است که در تئوری، این دو قابل تفکیک هستند اما مگر همان کسانی که انقلاب کردند، مسئول جمهوری اسلامی نشدند؟ توده مردم این شعارها را قبول و تلاش کردند تا انقلاب به پیروزی برسد.

 

 

وی ادامه داد: مردم به دنبال دسترسی آسان به اطلاعات، نبودن رانت سیاسی و اقتصادی، بی طرفی قضایی، امنیت جانی افراد، آزادی فکر و ... بودند که آیت الله مطهری فرموده بودند: برای آزادی فکر هیچ محدودیتی وجود ندارد و ایشان معتقد بودند که اساتید مارکسیستی، باید از شوروی بیایند و عقاید خود را در دانشگاه تهران درس بدهند و بالطبع زمانی که آنان حضور پیدا کنند، لیبرال ها نیز حضور خواهد یافت.

 

لیبرال ها امروز در دانشگاه های ما تدریس می کنند!!

 

دکتر شجاعی زند در واکنش به این سخنان با بیان اینکه این آزادی امروز وجود دارد، تصریح کرد: امروز به این دلیل که مارکسیست از بین رفته است، تدریس ندارند و گرنه لیبرال ها در دانشگاه در حال تدریس عقاید خود هستند و حتی در رسانه ها و صداوسیما نیز حضور دارند.

 

حقیقت با اشاره به اینکه این بحث وجود و عدم وجود «صفر و یک» نیست بلکه منطق فازی دارد، گفت: من بینابین می بینم زیرا ممکن نیست هر فردی هر چه را که اعتقاد دارد راحت بیان کند و متاسفانه اساتید دانشگاه ما محافظه کار شده اند و آن نتایجی را که به دست آورده اند، بیان نمی کنند؟ دلیل آن نوعی خودسانسوری است و خیانت به علم و آرمان های انقلاب، امام خمینی(ره) و آیت الله مطهری است.

 

این استاد دانشگاه مفید با اشاره به اینکه عدالت با آزادی مرتبط است، گفت: عدالت سیاسی به این معناست که تنها برخی از افراد نباید اجازه صحبت کردن و یا کسب مناصب سیاسی داشته باشند و براساس آیه ای که از سوره مبارکه حشر تلاوت کردم، قدرت و ثروت باید دست به دست شود و بطور مثال نباید فردی با 92 سال سن در یک شورا سمت داشته باشد و استعفا هم ندهد، این اشکالی ندارد اما باید محدوده ای مثلا 95 سال را قائل شد تا آن فرد بازنشست شود و مسئولیت را به جوانان دهد.

 

وی در پاسخ به اشکال دکتر شجاعی زند که همین عدد 95 سال را بر چه اساسی انتخاب کرده است، گفت: در بحث عدالت کلاسیک و سنتی به دنبال آن هستیم که کشف کنیم، در طبیعت چه چیزی وجود دارد و خود را منطبق با آن کنیم و آن را طبق عدالت بدانیم و در یونان باستان نیز همین مدل حاکم بوده است اما در دوران مدرن، عدالت آن چیزی است که انسان ها دور یک میز بنشینند و با هم قرارداد کنند و آن را عدالت می دانند.

 

حقیقت گفت: معتقدم فلسفه سیاسی ما امروز تعطیل است و فردی را نداریم که برای ما نظریه سیاسی ارائه دهد و فقه سیاسی موجود ما نیز ناتوان از دارا بودن نظریه عدالت است اما این شامل فقه مطلوب ما نمی شود.

 

جمهوری اسلامی ساختار ثابت تحقق عدالت را برقرار کند

 

دکتر علیرضا شجاعی زند، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در ادامه برنامه با اشاره به اینکه عدالت دال شناوری است که در هر گفتمانی معنای خاص خود را دارد، تصریح کرد: معتقدم انقلاب حق و وظیفه خود در قبال عدالت را انجام داده است و بعد از آن با نظام برآمده از انقلاب است که باید شعارها و آرمان ها را برای رسیدن به اهداف پیگیری کند.

 

وی با اشاره به اینکه معتقدم نظام جمهوری اسلامی نیز تا حدی در زمینه تحقق عدالت اجتماعی موفق بوده است، گفت: نظام علاوه بر تدوین چارچوب ها در زمره قانون اساسی، تلاش برای تثبیت خود و رفع تهدیدها ، وظیفه ساختارسازی هم دارد که یکی از آنها بسترهای مناسب تحقق عدالت است که باید تا این حد پایدار و مستحکم باشد که این دولت ها نتوانند با سیاست ها و تصمیمات شخصی خود، مسیر کلی نظام را تغییر دهند و معتقدم در ایجاد این ساختار ضعف داریم و این ضعف ها به جهت تهدیدها و موانع مختلف است.

 

شجاعی زند گفت: اگر این ساختارها تثبیت شده بود، دولت ها نمی توانستند با تصمیمات اداری و برنامه های خود، تاثیر اساسی روی آزادی و عدالت داشته باشند و این نقطه ضعف نظام است.

 

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه مسئله اساسی، عدم تحقق عدالت ناشی از دولت ها و جهت گیری های آنان است، گفت: با معیار عدالت می توان برحسب افکار دولت ها، دوره های مختلف را تفکیک کرد. برای مثال در دوره اصلاحات، آزادی رجحان پیدا کرد البته ممکن است نیازهای روز این چنین اقتضا کرده باشد و در دوره اعتدال نیز همین سبک رفتارها در حال رخ دادن است.

 

دکتر سید صادق حقیقت، استاد دانشگاه مفید و محقق حوزوی در واکنش به این سخنان با بیان اینکه با تفکیک دولت از نظام مخالفم، گفت: ما در چند دهه قبل در رده کره جنوبی بودیم زمانی که مالزی و ترکیه هنوز برنامه توسعه خود را ارائه نداده بود. ما نظریه توسعه در طول این چهاردهه نداشته ایم تنها برنامه های پنج ساله توسعه داشته ایم و ماهاتیر محمدی هم نداشتیم تا نظریه توسعه بیاورد و ما را نجات دهد.

 

وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم در مسیر توسعه قدم برداریم، باید قدرت و ثروت دست به دست شود و این تنها راه حل است.