به گزارش خبرگزاری شبستان، به نقل از میراث مکتوب، کتاب حاضر، شرح احوال و زندگی سیاسی «فتح الله خان اکبر سپهدار اعظم» یکی از متنفذترین رجال سیاسی گیلان است که در یکی از بحرانی ترین دوره های تاریخ ایران، برای مدتی هرچند اندک ، بر مسند ریاست الوزرایی تکیه زد. دوره ای که مصادف بود با دوران افول مشروطه در ایران و می رفت تا این جنبش آزادی خواهی ، رو به فترت و ضعف بگذارد و حتی شاید از پا بیافتد.
فتح الله خان اکبر سپهدار اعظم سیاستمدار نامدار گیلانی، در یکی از بحرانی ترین دوره های تاریخ ایران بر مسند ریاست الوزرایی تکیه زد هرچند مدت ریاست او کوتاه بود؛ اهمیت بسیاری در سرنوشت کشور داشت. دولت او در دوران افول حکومت مشروطه تشکیل شد؛ مشروطه ای که به صد خون دل به دست آمده بود و طوفان حوادث بزرگ داخلی و خارجی ضعیف و ضعیف تر شده و به زخم ناسوری بدل شده بود.
سقوط دولت سپهدار رشتی هم مقدمۀ برآمدن حکومت پهلوی شد. این کتاب به شرح احوال و اعمال این چهرۀ نامدار سیاسی می پردازد.
ولی چنان که اقتضای آثاری از این دست است ، اشاره وار به معرفی اشخاص و شرح وقایع دیگر در این کتاب پرداخته شده است. وقایع مهمی که هریک موضوع چندین کتاب و ده ها مقاله بوده اند؛ از انقلاب مشروطه ، قیام های گیلان و خراسان و آذربایجان گرفته تا جنگ جهانی اول، کودتای 3 اسفند 1299 و ....
هومن یوسفدهی در مقدمه کتابش می نویسد: «سپهدار رشتی شاید تحصیلات و معلومات ادبی و تاریخی زیادی نداشت و نویسندۀ زبردست و سخنران توانایی نبود؛ ولی هوش، زیرکی، مدیریت و کاردانی لازم را برای ادارۀ اموری که به وی محوّل می شد، دارا بود. در جوانی از بین برادران و پسرعموهایش جزو معدود کسانی بود که با نشان دادن هوش و استعدادش توانست نقشی اصلی را در ادارۀ تشکیلات عمویش در گمرک گیلان ایفا کند. پس از آن هم تا وقتی بیگلربیگی گری رشت و حکومت شفت و انزلی را بر عهده داشت و گمرکات کل کشور را اداره می کرد، با زیرکی توانسته بود این مشاغل را به حداکثر سوددهی برساند و درآمد سرشاری به دست آورد و آوازه ای بیابد. پس از آنکه به تهران آمد و وارد صحنۀ سیاست گردید، از همان ابتدا به وزارت تلگراف رسید و پس از آن هم در اکثر دولت ها شرکت داشت و به تدریج وزارتخانه های کلیدی همچون وزارت داخله و وزارت جنگ به وی سپرده شد. در نهایت هم به عنوان رئیس الوزرا برای مدّتی هرچند کوتاه سکّان ادارۀ کشور را در دست گرفت؛ آن هم در دورانی توفانی که بسیاری از رجال وجیه الملّه شانه از بار مسئولیّت خالی کردند.
سپهدار رشتی به خوبی می دانست که پذیرش مسئولیّت در آن شرایط بحرانی نام و نانی برایش نخواهد داشت و همچنین می دانست که دولت انگلیس برنامۀ دیگری برای ایران در سر دارد و خواهان استقرار یک دیکتاتوری قدرتمند در ایران است؛ کاری که از او و دیگر پرورش یافتگان انقلاب مشروطیت بر نمی آمد. بیشتر منابع تاریخی به خاطر عضویّت سپهدار در کابینۀ قرارداد ۱۹۱۹ و با استناد به مذاکرات محرمانۀ او با سفیر انگلستان در ایران که بعدها منتشر شد، او را یک سیاستمدار وابسته به انگلستان معرّفی کرده اند. ولی نوبسندگان این منابع به صراحت نمی گویند که در آن تاریخ به دلیل آشفتگی اوضاع و ناامنی کشور، موجودیّت حکومت مرکزی ایران وابسته به سیصدهزار تومان مساعدۀ ماهانۀ دولت انگلیس بود و دولت مردان ایران اگر هم می خواستند، نمی توانستند خواسته های آن دولت را نادیده بگیرند. همچنین متذکّر نمی شوند که او ناگزیر بود برای حل مشکلات و پیشرفت کار با سفیر دولت فائقه به زبان دیپلماسی سخن بگوید که دروغ گفتن و راست گرفتن، بازی با با الفاظ و نیز اظهار دوستی و یکرنگی با طرف مقابل، جزو جدایی ناپذیر آن است.
با این حال سپهدار در زمانی که بالاترین قدرت اجرایی مملکت را در دست داشت و مجلسی هم نبود که پاسخگوی نمایندگان آن باشد، علی رغم تمام فشارها حاضر به اجرا کردن قرارداد ۱۹۱۹ نشد. اگر چنین نبود، نیازی به انجام کودتای انگلیسی ۳ اسفند ۱۲۹۹ نبود.»
زندگی و کارنامه«فتح الله خان اکبر» اثر«هومن یوسفدهی»را انتشارات «فرهنگ ایلیا» چاپ و روانه بازار نشر کرده است.
نظر شما