به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: صد و چهل و ششمین شماره از ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر و اندیشۀ نظامی گنجوی» ویژه خردادماه 1397 منتشر شد.
در بخشی از سخن دبیر به قلم هما شهرامبخت، در معرفی نظامی چنین آمده است: «جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلص به نظامی(۵۳۵ هـ. ق ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) شاعر و داستان‌سرای ایرانی است که علاوه بر تبحر در شعر و شاعری از دانش‌های رایج روزگار خویش، آگاهی وسیعي داشت. او به زبان‌های فارسی و عربی مسلط بود و با سنت‌ها و داستان‌های شفاهی نیز آشنایی داشت. او همچنین به معماری، علوم(طبیعی و اسلامی)، نجوم، فقه و کلام نیز علاقه‌مند بود. نظامی از علوم اسلامی سررشته داشت و در تفسیر قرآن و حدیث نیز از مهارت زیادی برخوردار بود. او از فلسفه و کلام به خوبی آگاهی داشت و با علوم مختلف عقلی و مکاتب فلسفی آشنا بود. نظامي سال‌ها صرف یادگیری ریاضیات و نجوم کرد که این کار در میان شاعران ایرانی امری معمول بود. تاریخ طبیعی و گیاه‌شناسی نیز برای او از ارزش زیادی برخوردار بود. اشعار نظامی، بازتابی است از تمامی علومی که وی از آنها برخوردار بود.»
دفتر ماه این شماره مشتمل بر هفت مقاله است. مقالۀ نخست با عنوان «نگاهي به هفت‌پيكر با رويكرد عرفاني و رمزي» گفتوگویی با سهيلا صلاحي مقدم را تشکیل می دهد، «نظامی یکی از شاعرانی است که در کتاب خود به عرفان و تصوف نیز اشاره داشته و معراج پیامبر را بارها در آثار خود به شکل عرفانی توصیف کرده است. صلاحی مقدم هفت‌پیکر را اثری کاملاً عرفانی می‌داند.»
بررسي برخي بن‌مايه‌هاي اساطير حكمت ايران باستان در هفت‌پيكر نظامي و چند داستان سهروردي به قلم زهرا شهرامبخت مقالۀ دوم این دفتر است. «نظامی در دوره‌ای ظاهر شد که علوم اسلامی به مکاتب خاص فکری تقسیم می‌شدند. در دورة او کلام معتزله به افول گرایید و کلام اشاعره که با جوینی و غزالی به کمال رسیده بود، وارد مرحلة جدیدی شد. در این زمان آرای اسماعیلیه اوج گرفت و فلسفة اسلامی با کسانی همچون فارابی و ابن‌سینا به کمال رسید و تحت تأثیر فلسفة هرمسی و نوافلاطونی شکل نوینی پيدا كرد. با آنکه نظامی را می‌توان یکی از اندیشمندانی دانست که به تمامی ابعاد علوم اسلامی آگاهی داشته، اما با مداقه در اشعار وی درمی‌یابیم که دنباله‌رو مکتب فلسفی یا الهیاتی خاصی نبوده است. در دورة نظامی، فلسفة مشاء در سرزمین‌های شرقی اسلام به افول گرایید و فلسفة مشرقی که مکتب هرمسی را در خود نهفته داشت، مجال بروز یافت. در این زمان بود که فعالیت فلسفیِ نظامی با مکتب فلسفة اشراق سهروردی همزمان شد. این دو شخصیت که با یکدیگر معاصر بودند ولی یکی حکیم و دیگری فیلسوف به شمار می‌رفت، بن‌مایه‌های مشترکی را در آثار خود به کار بردند. نظامی و سهروردی هر دو به فرهنگ ایران باستان تعلق خاطر داشتند و اساطیر ایرانی را به وفور در آثار خود استفاده کردند. این موضوعات بهگونهای مواد مصالح مقالة «بررسی برخی بن‌مایه‌های اساطیری حکمت ایران باستان در هفت پیکر نظامی و چند داستان سهروردی» را تشکیل میدهد که تأثیر بن‌مایه‌های مشترک اساطیر ایرانی را در برخی آثار این دو شخصیت بررسی می‌کند.»
اما مقاله سوم با عنوان «جهان بینی نظامی» به قلم «ذاكر ممدوف» است که رقيه رضايي فرد، محمد رضايي فرد آن را به فارسی ترجمه کردهاند. «اموری همچون چرایی و چگونگی آفرينش مورد بحث قرار می‌گیرد. نظامی در اندیشه‌هایش همواره سعی دارد که خداوند را از منظر عقل توصیف کند و پاسخ به سؤالات آفرینش را در ذیل سایة عقل شرح دهد. در همین راستا او درهای تفکر را می‌گشاید و از انسان و جامعة آرماني، فوايد عقل و تفاوت ظريف آن با وهم و خيال كه به زبان ساده بيان مي‌شود، سخن می‌راند.»
چهارمین نوشتار با عنوان «نشانه‌هاي مكتب هرمسي در داستاني از اسكندرنامه» به قلم هما شهرامبخت است. «نظامی در خمسة خود به‌ویژه در اسکندرنامه به نحو چشمگیری به فلسفه پرداخته و در این راستا از واژه‌های فلسفی زیادی استفاده کرده است. توجه به فلسفة فیثاغورسی با تأکید بر اعداد در هفت‌پیکر به‌خوبی مشهود است. توجه توأمان او به فلسفة فیثاغورسی و هرمسی در اسکندرنامه در مقالة «نشانه‌های مکتب هرمسی در داستانی از اسکندرنامه» نشان میدهد که او چگونه و تا چقدر ژرف به این فلسفه پرداخته و با شخصیت‌های این دو فلسفه آشنایی داشته است.»
«حكمت و معرفت نظامي گنجوي در مباحث سياسي و حكومتي» به قلم مريم بلوري عنوان مقالۀ پنجم است. نظامی در کتاب خود به شرایط تاریخی و فرهنگی دوران خود پرداخته و در این راستا افکار فلسفی، اخلاقی، سیاسی و دینی خود را بازتابانده است. «این مقاله در مباحث سیاسی و حکومتی به‌خوبی از عهدة توضيح این موضوع برآمده است. نظامی گاه، نگاهی به حاکمان و عملکرد آنها در شیوة مملکت‌داری دارد. این رفتار با زیرکی و معرفتی کم‌نظیر در خلال داستان‌های حماسی یا عاشقانه و حتی در لابه‌لای مفاهیم ناب عرفانی گنجانده شده است.»
نوشتار ششم با عنوان « تنگلوشا در هفت‌پيكر نظامي» به قلم ژيوا وسل است که فرح رادنژاد آن را به فارسی ترجمه کرده است. «نظامی در سرایش کتاب خود از آثار حکیمان بسیاری سود جسته است که در زمان او برخی از آنها قدمتی دیرینه داشته‌اند. یکی از این کتب منسوب به تنگلوشا، حکیمی یونانی است. این کتاب در باب نجوم و بروج و صور فلکی است و در ابتدا از یونانی به فارسی میانه (پهلوی) و از فارسی میانه به عربی ترجمه شد. با وجود اين که نظامی در جای جای کتاب خود به نجوم اشاره کرده، مقالة «تنگلوشا در هفت پیکر نظامی» بر آن است تا نشان دهد که اشارة نظامی به تنگلوشا محدود به حوزة طلسمات بوده است.»
هفتمین و آخرین مقالۀ دفتر ماه «بررسي عنصر پري در شعر روز شنبة هفت پيكر» به قلم هما شهرامبخت است. «نظامی از جمله شاعرانی است که به داستان‌سرایی شهره است. این مقاله نشان میدهد که نظامی برای سرایش شعر خود از داستان‌های ملل مختلف استفاده کرده است. این داستان‌ها آن‌چنان در فرهنگ و باور مردمان مختلف رسوخ کرده است که می‌توان ردپای فرهنگ و اساطیر این مردم را در اشعار نظامی باز یافت.»
بخش دوم نشریه «ادب و هنر» است و مشتمل بر چهار مقاله است. نخستین مقاله «حقيقت در هنر» به قلم نوئل كرول است که انشاءالله رحمتي به فارسی ترجمه کرده است.
سه مقالۀ دیگر این بخش به ترتیب عبارتند از «بررسي لغات و اصطلاحات عاميانه در اشعار نظامي» نوشتۀ فاطمه الهامي، «عناصر مضمون‌پردازي در مخزن‌الاسرار» به قلم حميد پولادي و در آخر مقالۀ «فيلسوفان و زيباشناسي قرن هفدهم» که وواديسواف تاتاركيويچ نگاشته و سيد جواد فندرسكي ترجمه کرده است.
بخش سوم با عنوان «انديشه و نظر» مشتمل بر دو مقاله است که به ترتیب عبارتند از:
«نگين‌هاي حكمت» به قلم احمد مهدوي دامغاني و «انديشه‌هاي بديع علامه طباطبايي در تفسير الميزان» به قلم رضا يعقوبی.
بخش چهارم نشریه بخش کتاب به دبیری منیره پنجتنی است. نخستین نوشتار این بخش با عنوان «غزالي پژوهان معاصر ايران(بخش دوم)» به قلم سيد مسعود رضوي است. پس از آن منیره پنجتنی برای نقد و بررسی کتاب مکتب کیوتو: آشنایی با فلسفۀ ژاپن (نشر ققنوس- 1396) به سراغ مولف آن، محمد اصغری رفته است و گفتوگویی با عنوان «مكتب كيوتو: فلسفه گفت‌وگوي ميان‌فرهنگي» با او ترتیب داده است.
همچنین در ادامه چند کتاب در حوزۀ فلسفه و اندیشه معرفی شده است. بخش پنجم با عنوان «گزارش» به دبیری منوچهر دینپرست مشتمل بر گزارش برخی از مهمترین وقایع یک ماه اخیر در حوزۀ اندیشه است.
گفتنی است، شمارۀ 146 نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر واندیشۀ نظامی» با مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای 5000 تومان در خردادماه 1396 در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
نظر شما