تضارب آراءمقدمه تولید علم/ تولید محتوا گامی به سوی بازگشت تمدن اسلامی

فاطمه فرامرزی - دانشمندان مسلمان، همواره سردمدار تولید علم و محتوا در طی قرون گذشته بودند و ممالک اسلامی چرخ محرک صادرات علم درحوزه های متعدد به دیگر کشورها محسوب می شدند، این روند در طول چند صد سال اخیر رو به افول گذاشت، به نحوی که اکنون کشورهای مسلمان در راستای تولید محتوا و علم در رده پایین تری نسبت به دیگر ملت ها قرار دارند.

در این راستا و در چند سال اخیر مردم کشورهای مسلمان با تکیه بر اندیشه های ناب اسلامی، به دنبال خودکفایی در تولید محتوا و علم هستند، در این میان جمهوری اسلامی ایران نیز از این قافله دور نمانده و بر طبق منویات مقام معظم رهبری به جد در راه تحقق مسئله مذکور می کوشد و با رویکردی مبتنی بر استقلال علمی به تقویت روحیه خودباروی در میان قشر جوان و دانشگاهی خود می پردازد و در این مسیر با تمسک به جلسات متعدد و نشست های علمی در حوزه های مختلف از جمله علوم انسانی در قالب کرسی های نظریه پردازی به استقبال از نظرات گوناگون رفته و به جامعیتی علمی می رسد.

تضارب آرا مقدمه تولید علم در عصر انفجار اطلاعات

بحث تولید علم به ویژه در حوزه های مربوط به علوم انسانی همواره توأمان با برگزاری جلسات و نشست های متعدد مناظره ای و نظریه پردازی بوده و هست و این مهم در عصر کنونی که از آن به عنوان «سده انفجار اطلاعات» یاد می شود، بیش از هر دوره دیگر مشهود است، به نحوی که کشورهای مختلف در سرتاسر جهان به دنبال پویاسازی علوم انسانی در سطح اقشار مختلف مردم و به ویژه فرهیختگان کشورشان هستند؛ اما شاید ملل و و جوامع آسیایی در میدان تولید علم بخصوص در حوزه علوم انسانی سهمی ویژه داشته باشند و در حقیقت جایگاه خاصی برایشان تعریف شود چراکه به لحاظ تمدنی نسبت به دیگر جوامع دنیا پیشنیه کهن تری دارند، بنابراین بررسی تاریخی سیر تحول و شکل گیری علوم انسانی در سابقه تمدنی آنها و در سطح دول و ملت هایشان می تواند تاثیری شگرف بر شکوفایی این علوم در سطح جهان داشته باشند.

کرسی های نظریه پردازی عامل پویایی مراکز علمی

در سالهای اخیر توجه ویژه ای به برپایی کرسی های نظریه پردازی در سطح کشورهای جهان می شود و این مسئله بیشتر در مراکز علمی و دانشگاهها نمود می یابد، هر چند که برخی کشورها مسئله مذکور را به نحوی دیگر در سطح دولت هایشان به اجرا می گذارند؛ بنابراین با توجه به اینکه معادلات سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی امروز جهان بر پایه سیاست گفت وگو محوری پیش می رود، این مهم یعنی فرهنگ سازی مناظره در سطح مردم، از اهمیت والایی برخوردار است که در نظام جمهوری اسلامی ایران، به آن توجه شده است و رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره در سخنانشان به اهمیت نظریه پردازی، مناظره، تولید محتوا و علم پرداخته اند.

تاریخچه توجه به برگزاری کرسی های نظریه پردازی در دانشگاه ها

باری، شاید در این رهگذر اشاره ای مختصر به تاریخچه بحث کرسی های نظریه پردازی خالی از لطف نباشد، این مسئله بعد از تاکیدات مکرر رهبر فرزانه انقلاب، برای نخستین بار از سوی محمد باقر خرمشاد، معاون فرهنگی و اجتماعی وقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دولت نهم مطرح شد که متعاقب آن کامران دانشجو وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، 11 آبان ماه 89 آئین نامه تشکیل کرسی های آزاد اندیشی در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی سراسر کشور را ابلاغ کرد، آیین نامه مذکور در اشاره به فضای حاکم بر نشستهایی که با عنوان کرسی های نظریه پردازی در دانشگاهها از آن یاد می شود، به چهار اصل آزاد بودن، نظام مند بودن، منطقی و عالمانه بودن اظهار نظرها در کرسیها اشاره کرده است؛ همچنین نهادینه سازی آزادی بیان و تضارب آراء با رعایت اخلاق و منطق گفتگو، ایجاد فرصت قانونی و عادلانه برای عرضه آزادانه آراء، دیدگاهها و سئوالات پیرامون موضوعات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه و آگاهی از نظرات دیگران، تقویت روحیه حقیقت جویی، آزادگی و قانون گرایی، سامان دهی مباحثات و گفتگوها با صبغه علمی و ایجاد فضای مناسب برای طرح و بیان اندیشه های نو، تفکر خلاق و فرهنگ نوآور به عنوان اهداف آئین نامه تشکیل کرسی های آزاد اندیشی در دانشگاهها عنوان شده است.

کرسی های نظریه پردازی، موضوعی بود که به سرعت بر بدنه جامعه علمی دانشگاهی کشور تاثیر گذاشت به نحوی که استادان و دانشجویان دانشگاه ها با مسئله مذکور در راستای تولید محتوا موافقت داشتند و کم کم این مسئله در سطحی گسترده به جریان افتاد اما در این میان بیش از هر مسئله ای راهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای در راستای تبیین و تشریح تولید محتوا و پرداختن به علوم انسانی و همچنین تغایر پرداختن به علم آموزی به شیوه اسلامی با روش غربی، موجب شد تا نقشه ای روشنگر در اختیار جاامعه علمی کشور قرار بگیرد، در این مجال به بررسی و تشریح سخنان رهبر معظم انقلاب در راستای مسئله مذکور می پردازیم.

تولید محتوا از منظرمقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان

مقام معظم رهبری اخیرا در دیدار با جمعی از دانشجویان در تبیین مسئله علم آموزی و نقش فکر و اندیشه فرمودند: اینکه مبدأ تحول ملتها بیش و پیش از آنچه که علم و تجربه باشد، فکر و اندیشه است، کاملاً حرف درست و اثبات شده‌اى است. به همین دلیل است که من روى مسائل علوم انسانى حساسیت به خرج می دهم.

ایشان همچنین در دیدار مذکور در زمینه استفاده از یافته های کشورهای غربی در حوزه علوم مختلف و تفاوت در یادگیری و تقلید افزودند: ما به هیچ وجه نگفتیم که دانسته‌هاى غربى‌ها را که در زمینه‌هاى گوناگون علوم انسانى پیشرفت هاى چند قرنىِ زیادى داشتند، یاد نگیریم یا کتابهاى اینها را نخوانیم؛ ما می گوئیم تقلید نکنیم. مبانى علوم انسانى در غرب از تفکرات مادى سرچشمه می گیرد. هر کس که تاریخ رنسانس را خوانده باشد، دانسته باشد، آدمهایش را شناخته باشد، این را کاملاً تشخیص می دهد. خب، رنسانس مبدأ تحولات گوناگونى هم در غرب شده؛ اما مبانى فکرى ما با آن مبانى متفاوت است. هیچ ایرادى هم ندارد که ما از روان‌شناسى و جامعه‌شناسى و فلسفه و علوم ارتباطات و همه‌ رشته‌هاى علوم انسانى که غرب ایجاد و تولید کرده یا گسترش داده، استفاده کنیم. من بارها گفته‌ام که ما از یادگیرى به هیچ وجه احساس سرشکستگى نمی کنیم. لازم است یاد بگیریم، از غرب یاد بگیریم، از شرق یاد بگیریم - «اطلبوا العلم ولو بالصّین» - خب، این که روشن است. ما از این احساس سرشکستگى می کنیم که این یادگیرى به دانائى و آگاهى و قدرت تفکر خود ما منتهى نشود. همیشه که نمی شود شاگرد بود؛ شاگردى می کنیم تا استاد شویم. غربى‌ها این را نمی خواهند؛ سیاست استعمارى غرب از قدیم همین بوده؛ می خواهند در دنیا یک تبعیضى، یک دو هویتى‌اى، یک دو درجه‌اى در مسائل علمى وجود داشته باشد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی همچنین پرداختن و مرور تاریخ را نیز در این دیدار توصیه کرده و ادامه دادند: یکى از علوم انسانى، تاریخ است. باز هم من توصیه می کنم که تاریخ بخوانید. تاریخ دوره استعمار را بخوانید تا ببینید غربى‌ها على‌رغم ظاهر نونوارِ اتوکشیده‌ ادکلن‌زده‌ منظم و مرتب و داعیه‌هاى حقوق بشرشان، چه وحشیگرى عظیمى در این مقوله کردند. نه اینکه فقط آدمها را بکُشند؛ در دور نگهداشتن ملتهاى تحت استعمارِ خودشان از عرصه پیشرفت و امکان پیشرفت در همه زمینه‌ها هم تلاش زیادى کردند. ما می خواهیم این اتفاق نیفتد. ما میگوئیم علوم انسانى را یاد بگیریم تا بتوانیم شکل بومى آن را خودمان تولید کنیم و این را به دنیا صادر کنیم. بله، وقتى که این اتفاق افتاد، آنگاه هر یک نفرى که از مرزهاى ما خارج می شود، مایه امید و اتکاى ماست. بنابراین ما میگوئیم در این علوم مقلد نباشیم. حرف ما در زمینه علوم انسانى این است.

از بیانات حضرت آیت العظمی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، در این دیدار موضوعات متعددی در راستای تولید محتوا و علوم انسانی می توان استخراج کرد، اول آنکه معظم له به اهمیت مسئله یادگیری و استفاده از تجارب دیگر کشورها و غرب تأکید دارند منتهی این امر را منوط به این مسئله می دانند که دانشمندان داخل با آگاهی از دستاوردهای کشورهای غربی به تقلید نپردازند، رفتاری که چندی است از سوی برخی شخصیت های به اصطلاح روشنفکر دنبال می شود، افرادی که تولید علوم انسانی را در بازآموزی مکتب و فلسفه غرب می دانند که همانا تقلید صرف است، بنابراین رهبر انقلاب ضمن با اهمیت شمردن استفاده از تجارب کشورهای غربی در حوزه علوم، تاکیدشان بر نوآوری فکری و اندیشه ای مبتنی بر اصول اسلامی است.

همچنین ایشان در بخشی از سخنان خود به هدف استعمار در ایجاد یک نوع تبعیض در حوزه علوم مختلف اشاره می کنند، این مسئله نشان می دهد مطالبه رهبر انقلاب از جامعه علمی کشور، تولید علم تا مرحله خودکفایی است به نحوی که طبق سخنان شان، در موضوعات علمی تنها شاگرد نبوده و به درجه استادی برسیم که این امر درست مغایر با سیاست های استعمار است چرا که کشور های غربی به دنبال آن هستند تا مدلی مشخص به کشورهای جهان و به ویژه ملل تحت سلطه خود و جهان سومی ارائه کنند و طبق منافع خودشان این کشورها و ملت هایشان را در مسیر تقلید و شاگردی بیندازند، بنابراین روشن است که رهبری از این منظر خواهان استقلال در حوزه تولید علوم انسانی هستند، مسئله ای که در کشور در حال محقق شدن است.

موضوع بعدی در سخنان معظم له در دیدار یاد شده توصیه به مطالعه تاریخ است. همان طور که می دانیم مطالعه تاریخ کشورها سبب می شود تا پیشینه تمدنی و نوع حکومت آنها بر مخاطب روشن شود که این امر موجب خواهد شد تا شخصی که تاریخ مطالعه می کند، قدرت تشخیص یافته و به مقایسه بپردازد و نتیجه اصلی مطالعه تاریخی را شاید بتوان در همین مقایسه کردن دانست چرا که این امر سبب می شود مخاطب به درجه فکری برسد که بن و ریشه دستاوردهای هر کشوری را تحلیل کند.

پس می توان تولید فکر و اندیشه بر پایه اصول اسلامی، مطلع بودن و استفاده از تجارب دیگر کشورها در حوزه تولید علم با محوریت خودکفایی و نهایتاً مطالعه سیر تاریخی دستاوردهای کشور ها را از مواردی دانست که رهبر معظم انقلاب اسلامی از جامعه علمی کشور انتظار دارند.

در این راستا و در نتیجه گیری کلی می توان این گونه قلمداد کرد که برپایی کرسی های آزاداندیشی و نظریه پردازی، در راستای تولید علم و بیان نظرات و تحلیل های صاحب نظران داخلی در وهله نخست و صاحب نظران خارجی از کشور های اسلامی در وهله دوم موجب می شود تا مرجعی از دستاوردهای دانشمندان داخلی و صاحب نظران و علمای کشور های اسلامی در اختیار داشته باشیم که حاصل و میوه آن تولید محتوای علمی خواهد بود.

پایان پیام/