اگر نماز ستون دین است چرا از فروع دین است؟

خبرگزاری شبستان – سرویس قرآن و معارف: "در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود این که نماز، ستون و عماد دین معرفی شده است اما نماز را از فروع دین می نامیم، باید گفت مجموعه معارف دين دو گونه است: "اعتقادات و معارف نظرى" و " تکالیف و  دستورات عملى".       

اما «اصول دين»  مجموعه عقايد بنيادین و پايه‏اى دين است كه عمدتاً جنبه نظرى دارند و از همين‏رو به آنها اصول دين گفته مى‏شود - مانند توحيد، نبوت و...- . اما نماز گرچه از نظر عملى جزء اصول و پايه‏هاى تربيتى رفتار دينى است ولى بدان لحاظ كه از نظر عقيدتى جزو معارف نظری نیست، از اصول شمرده نشده و به‏عنوان«فروع دين» از آن ياد مى‏شود."

ممکن است این سؤال به ذهن برخی برسد که اگر نماز ستون دين است، پس چرا جزو اصول دين مطرح نشده و به عنوان فروع دين مطرح شده است؟ آنچه در ادامه می آید، پاسخ های سید حسن موسوی کارشناسی مرکز تخصصی نماز به این پرسش است.

در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود این که نماز، ستون و عماد دین معرفی شده است اما نماز را از فروع دین می نامیم، باید گفت مجموعه معارف دين دو گونه است: "اعتقادات و معارف نظرى" و " تکالیف و  دستورات عملى".        

اما «اصول دين»  مجموعه عقايد بنيادین و پايه‏اى دين است كه عمدتاً جنبه نظرى دارند و از همين‏رو به آنها اصول دين گفته مى‏شود - مانند توحيد، نبوت و...- . اما نماز گرچه از نظر عملى جزء اصول و پايه‏هاى تربيتى رفتار دينى است ولى بدان لحاظ كه از نظر عقيدتى جزو معارف نظری نیست، از اصول شمرده نشده و به‏عنوان«فروع دين» از آن ياد مى‏شود.

البته از آن جهت كه نماز با تمامي اركان دين اعم از اصول اعتقادي، مباني اخلاقي، آداب فردي و اجتماعي، نظام سياسي و اقتصادي اسلام پيوند ناگسستني بر قرار نموده به گونه اي كه تداوم آن موجب حفظ تمامي اين بنيان‏ها خواهد بوداز اين عمل عبادي به عنوان ستون دين ياد شده است.

به عنوان نمونه به واسطه اقامه نماز در هر روز چندين نوبت به يگانگي خداوند و رسالت محمد مصطفي صلی الله عليه و آله و همچنين ولايت حضرت علي عليه السلام اقرار شده و اين گروه از مباني اعتقادي يادآوري مي شود يا اين که غصبي نبودن و مباح بودن مکان نماز، لباس نمازگزار، آبي که با آن وضو مي‌گيرد را جزو شرايط صحت نماز قرار داده شده و اين امر نيز نشان دهنده پيوند آداب اجتماعي اسلام مبتني بر اقتصاد اسلامي با نماز است.

اهميت و جايگاه نماز از ديدگاه قرآن

نگاهي گذرا به آيات قرآن كريم، گوياي اهميت زياد نماز در اين كتاب آسماني است كه در اينجا جهت پاسخ به اين سؤال به بررسي اجمالي جايگاه و اهميت نماز از منظر قرآن مي پردازيم.

نکته اول این که نماز فريضه اي است كه در هيچ حالتي از انسان ساقط نمي شود. در اهميت و عظمت نماز همين بس كه خداوند، اجازه نداده است در هيچ حال و زمانى، نماز از انسان ساقط گردد؛ چنان كه مى‏فرمايد:"ان الصلاة كانت على المؤمنين كتاباً موقوتاً/  نماز فريضه‏اى است كه بايد در مواقع و زمان‏هاى معينى انجام شود" و مقصد از« كتاب موقوت» اين است كه نماز فريضه ثابتى است كه اصلاً تغييرپذير نيست و در هيچ حالتى ساقط نمى‏شود.

نکته دوم درباره انتخاب نماز از ميان تمامي اعمال عبادي است. قرآن مى‏فرمايد:"وَ أُمِرْنا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمينَ؛ وَ أَنْ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ اتَّقُوهُ/  و ما دستور داديم كه تسليم پروردگار عالميان باشيم. و - نيز به ما فرمان داده شده به- اينكه: نماز را برپا داريد! و از او بپرهيزيد!..."

علامه طباطبايى در تفسير اين آيه مى‏فرمايد:"خداوند متعال با ذكر كلمه - و اتقوه - تمامى عبادات و اعمال دين را خلاصه كرد و تنها از ميان آنها نماز را اسم برد براى آن اهميتى كه داشته، و عنايتى كه خداوند در امر آن دارد، زيرا اهتمام قرآن شريف نسبت به نماز جاى هيچ ترديد نيست."

نکته سوم،  قرار دادن نماز در كنار ايمان به مبدأ و معاد است. نماز از منظر قرآن آن قدر داراى اهميت است كه گاهى بلافاصله بعد از ايمان به مبدأ و معاد مطرح شده است: "انما يعمر مساجد الله من آمن بالله و اليوم الاخر و اقام الصلاة"

نکته چهارم، معرفي نماز به عنوان بهترين عملي كه انسان در قيامت از آن بهره مند مي شود. از نظر قرآن، بهترين عملى كه انسان در قيامت، از آن بهره‏مند مى‏شود، برپا داشتن نماز است:"اقيموا الصلاة و اتوا الزكاة و ما تقدموا لانفسكم من خير تجدوه عند الله/  يعنى نمازى كه در دنيا انجام مى‏دهد و زكاتى كه مى‏پردازد سود آن نصيب خود انسان مى‏شود؛ نه اين كه خداوند به‏اعمال‏ بشر نياز داشته‏باشد."

نکته پنجم، معرفي نماز به عنوان يكي بهترين راههاي شكرگزاري است.

نماز در قرآن نشانه شكر و سپاس از خدا معرفي شده و بهترين عملى است كه مى‏توان با آن شكر و ثناى خداوند را به جاى آورد. خداوند متعال بعد از آن كه نعمت كوثر را به پيامبر صلی الله عليه و آله  مرحمت مى‏كند، مى‏فرمايد: در برابر اين عطاى ما براى خداوند نماز بخوان:"انا اعطيناك الكوثر، فصل لربك و انحر"

نکته ششم، معرفي نماز به عنوان برجسته ترين ويژگي مؤمنان است.

خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد:« وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُقيمُونَ الصَّلاة/  مردان و زنان باايمان، ولىّ(و يار و ياور) يكديگرند؛ امر به معروف، و نهى از منكر مى‏كنند؛ نماز را برپا مى‏دارند"

نکته هفتم، معرفي نماز به عنوان عامل فلاح و رستگاري است.

از نظر قرآن، نماز عامل فلاح و رستگارى و سعادت انسان است؛ از اين‏رو در اوصاف متقين مى‏فرمايد:«الذين يؤمنون بالغيب و يقيمون الصلاة... و اولئك هم المفلحون» « متقين كسانى هستند كه به غيب‏[ آنچه از حس پوشيده و پنهان است‏] ايمان می ‏آورند؛ و نماز را برپا می‏دارند...؛ و و آنان رستگارانند.»

نکته هشتم، قرار دادن برپايي نماز جزو برنامه حاكمان اسلامى. قرآن مي فرمايد:"الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ/ همان كسانى كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مى‏دارند، و زكات مى‏دهند، و امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنند، و پايان همه كارها از آن خداست."

نکته نهم، نماز وسيله جلب رحمت الهي. در آيات قرآن چنين دستور داده شده: "وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ/ و نماز را برپا داريد، و زكات را بدهيد، و رسول(خدا) را اطاعت كنيد تامشمول رحمت(او) شويد."

نکته دهم، قرار دادن نماز به عنوان شرط برادري و اخوت اسلامي. در آيه 11 سوره توبه چنين آمده:" فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَإِخْوانُكُمْ فِي الدِّينِ وَ نُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ/  (ولى) اگر توبه كنند، نماز را برپا دارندو زكات را بپردازند، برادر دينى شما هستند و ما آيات خود را براى گروهى كه مى‏دانند(و مى‏انديشند)، شرح مى‏دهيم."

نکته یازدهم، قرار دادن نماز به عنوان يكي از اصول نيكيها. قرآن كريم مي فرمايد:"....ولكن البر من امن بالله و اليوم الاخر و الملئكة و الكتاب و النبيين...واقام الصلوة.../ بلكه نيكي (و نيكوكار) كساني هستند كه به خداوند و روز رستاخيز و فرشتگان و كتاب آسماني و پيامبران ايمان آورده اند... و نماز برپا مي دارند..."

نکته آخر، دستور به محافظت و كوشش بر نماز. از ديگر آياتي كه بيانگر اهميت نماز در قرآن است، آيه اي است كه در آن دستور به محافظت بر نماز داده شده و فرموده است: "حَـفِظُواْ عَلَى الصَّلَوَ‌تِ وَالصَّلَوةِ الْوُسْطَى/ بر انجام همه نمازها و ـ به خصوص ـ نماز وُسطى محافظت و كوشش نمائيد."