راه واکسینه سبک زندگی مقابل ویروس طلاق

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان:‌ «در اهمیت حفظ خانواده همین بس که تنها ترس از اختلاف کافی است که برای درمان اقدام کنیم. همین که نشانه‌هایی از ناسازگاری هویدا شد باید به فکر بود. ابتدا خوف نشوز است که یعنی طغیان و سرکشی که باید درون‌خانوادگی حل شود. در مرحله دیگر خوف شقاق است. شقاق یعنی دو نیم شدن چیزی که یکپارچه بوده است. اینجا راهکارهای گذشته جواب نداده و نیازمند کمک بیرونی است. این مراحل همراه آیات مورد اشاره قرار می‌گیرد.

وَ اللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيّاً كَبِيراً؛و (امّا) آن دسته از زنان را كه از سركشى و مخالفتشان بيم داريد، پند و اندرز دهيد! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دورى نماييد! و(اگر هيچ راهى جز شدت عمل، براى وادار كردن آنها به انجام وظايفشان نبود،) آنها را تنبيه كنيد! و اگر از شما پيروى كردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجوييد! (بدانيد) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترين قدرت هاست.)»

این جملات بخش هایی از مباحث حجت الاسلام مهدی عباسی آغوی است که به مناسبت فرا رسیدن اول ذی الحجه، سالروز ازدواج آسمانی حضرت امیرالمومنین و حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیهما در راستای ازدواج و تشکیل خانواده موفق با شبستان در میان گذاشته است. وی دارای تاییدیه اجتهاد از شورای نگهبان در سال 1394 و به عنوان جوان‌ترین نامزد انتخابات خبرگان رهبری از خراسان رضوی مطرح شد. دارای مدرک کارشناسی روان شناسی و معارف اسلامی و کارشناسی ارشد روان شناسی خانواده است، وی دکترای خود را در فلسفه تطبیقی اخذ کرده، ازجمله اساتید برجسته این محقق جوان در حوزه علمیه می توان به آیت‌الله هادی عباسی‌خراسانی، حضرت آیت‌الله العظمی وحید خراسانی و آیت الله سید محمد غروی و ... اشاره کرد.

وی همچنین آثار و مقالات متعددی را در حوزه خانواده به رشته تحریر در آورده است. در ادامه بخش دوم و پایانی گفت وگوی خبرگزاری شبستان با این محقق تقدیم حضورتان می شود:

سبک زندگی ها باید چه تحولاتی را تجربه کند تا کیان خانواده حفظ شود؟ امروز شرایط به گونه‌ای است که قُبح طلاق در جامعه فروریخته و شاهد ازدواج‌هایی هستیم که یک ماه پس از عقد منجر به طلاق می‌شوند، نگاه اسلام برای حفظ خانواده چیست؟

آسیب‌شناسی در پرسش پیشین تا حد زیادی به درمان و مقابله کمک می‌کند. اسلام برای حل مسائل خانواده راهبردهایی دارد که در اینجا با تکیه بر آیات قرآن به آنها اشاره می‌کنیم:

الف)‌ راهبردهای پیش‌گیرانه:

دقت در انتخاب همسر: اسلام ملاک‌هایی را برای انتخاب مهم می‌داند مانند ایمان، تقوا،‌ حیا، حسن خلق، اصالت خانوادگی، کفویت. خداوند در آیه 26 سوره مبارکه نور می‌فرماید: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَ الطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ أُولئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ؛ زنان ناپاك از آن مردان ناپاكند، و مردان ناپاك نيز به زنان ناپاك تعلّق دارند؛ و زنان پاك از آن مردان پاك، و مردان پاك از آن زنان پاكند! اينان از نسبتهاى ناروايى كه(ناپاكان) به آنان مى‌دهند مبرّا هستند؛ و براى آنان آمرزش(الهى) و روزى پرارزشى است!
البته اسلام به همان اندازه از ملاک اصلی قرار دادن زیبایی، شهرت خانوادگی و دارایی نهی کرده است.

همانند لباس بودن به معنای پوشش عیب‌ها و زینت بودن: «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ؛(بقره، 187) آنها لباس شما هستند؛ و شما لباس آنها» (هر دو زينت هم و سبب حفظ يكديگريد). در آیات قرآن بر حفظ اسرار خانواده تأکید شده است(تحریم، 3).

مشورت در مسائل خانواده: در دو مورد خداوند متعال توصیه به مشورت در مسائل خانواده می‌فرماید: «فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَ تَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا؛(بقره، 233) و اگر آن دو، با رضايت يكديگر و مشورت، بخواهند كودك را(زودتر) از شير بازگيرند، گناهى بر آنها نيست». «وَ أْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ؛(طلاق، 6) و(درباره فرزندان، كار را) با مشاوره شايسته انجام دهيد».

معاشرت نیکو و مدارا: خداوند به ویژه به مردان توصیه می‌کند با زنان با مدارا رفتار کنند. «وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»(نساء، 19) برای این مسأله خداوند راهکار نیز ارائه می‌دهد که هرچند از همسر خود دلخورید ولی چه بسا امری که نمی‌پسندید ولی خدا در آن خیر فراوان قرار می‌دهد. توجه به ویژگی‌های مثبت همسر و زندگی فعلی در آرامش خانواده اثرگذار است.

توجه و تعهد به سلسله مراتب خانواده: الگوی اسلام در مدیریت خانواده، مسئولیت مرد است. چرا که مردان در تصمیم‌گیری‌ها منطقی‌ترند و کلی‌نگری در آنها بر خلاف زن‌ها، به حل مسائل خانواده کمک می‌کند. «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ بِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ؛(نساء، 34) مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتريهايى كه خداوند(از نظر نظام اجتماع) براى بعضى نسبت به بعضى ديگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهايى كه از اموالشان(در مورد زنان) مى‌كنند. و زنان صالح، زنانى هستند كه متواضعند، و در غياب(همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى‌كنند».

حفظ مرزهای خانواده: خانواده نظامی دارای زیرنظام‌ها است. زیرنظام زن و مرد و زیر نظام فرزندان. هر یک باید مرزهای خود را به طور مستقل ولی منعطف حفظ کنند. درباره مرز بین فرزندان و والدین خداوند در آیه 58 سوره مبارکه نور می‌فرماید در سه نوبت استراحت و خلوت همسران (پيش از نماز صبح، نيمروز و بعد از نماز عشا)، باید فرزندان با اجازه وارد حریم آنان شوند. درباره حفظ مرز همسران با خارج خانواده نیز مسأله حجاب و عفت بارها مورد تأکید قرار گرفته است. سوره نور سرشار از این تعالیم است.

ب) راهبردهای مقابله‌ای

در اهمیت حفظ خانواده همین بس که تنها ترس از اختلاف کافی است که برای درمان اقدام کنیم. همین که نشانه‌هایی از ناسازگاری هویدا شد باید به فکر بود. ابتدا خوف نشوز است که یعنی طغیان و سرکشی که باید درون‌خانوادگی حل شود. سپس مرحله دیگر خوف شقاق است. شقاق یعنی دو نیم شدن چیزی که یکپارچه بوده است. اینجا راهکارهای گذشته جواب نداده و نیازمند کمک بیرونی است. این مراحل همراه آیات مورد اشاره قرار می‌گیرد.

«وَ اللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيّاً كَبِيراً؛(نساء، 34) و(امّا) آن دسته از زنان را كه از سركشى و مخالفتشان بيم داريد، پند و اندرز دهيد! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دورى نماييد! و(اگر هيچ راهى جز شدت عمل، براى وادار كردن آنها به انجام وظايفشان نبود،) آنها را تنبيه كنيد! و اگر از شما پيروى كردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجوييد! (بدانيد) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترين قدرتهاست.)»

1) موعظه: یکی از راهکارهای مهم در بازگرداندن آرامش به خانواده در مشکلات گفت وگو است. زبان موعظه زبان انتقاد و دشمنی و سرزنش نیست، زبان همدلی و همراهی و سخن ملایم است. موعظه باعث حیات دل و دوری از غفلت است. در موعظه کردن همسر باید آداب موعظه رعایت شود:

- حالت سرکوفت پیدا نکند: امیرالمومنین امام على عليه السلام فرمودند: «نُصحُكَ بَينَ المَلَأِ تَقْريعٌ؛ نصيحت كردنت در حضور جمع، سركوفت است».(منتخب میزان الحکمة، ماده موعظه)

- به صورت خصوصی باشد نه در جمع: امام عسكرى عليه السلام فرمودند: مَن وَعَظَ أخاهُ سِرّاً فَقَد زانَهُ، و مَن وَعَظَهُ عَلانِيَةً فَقَد شانَهُ؛ هركه برادر خود را پنهانى اندرز دهد، او را آراسته است و هر كه در برابر ديگران موعظه‌‏اش كند، او را لكّه‌‏دار كرده ‏است.(منتخب میزان الحکمة، ماده موعظه)

- ابتدا خود را موعظه کنیم و سپس دیگری را: پيامبر خدا صلى الله عليه وآله فرمودند: «أوحَى اللَّهُ إلى‏ عيسَى بنِ مَريمَ: عِظْ نفسَكَ بحِكمَتي، فإنِ انتَفَعتَ فَعِظِ النّاسَ، وإلّا فاستَحيِ مِنّي؛  خداوند به‏ عيسى بن‏مريم وحى فرمود كه: با حكمت من خودت را اندرز ده. اگر از آن سود بردى، آن‏گاه مردم را نيز اندرز ده وگرنه از من شرم كن.»(منتخب میزان الحکمة، ماده موعظه)

- تنها به صورت گفتاری نباشد بلکه رفتار ما نیز پندآموز باشد: امیرالمومنین امام على عليه السلام فرمودند: إنّ الوَعظَ الّذي لا يَمُجُّهُ سَمعٌ، ولا يَعدِلُهُ نَفعٌ، ما سَكَتَ عَنهُ لِسانُ القَولِ وَ نطَقَ بهِ لِسانُ الفِعلِ؛ اندرزى كه هيچ گوشى آن را دور نمى‏اندازد و هيچ سودى با آن برابرى نمى‏كند، آن اندرزى است كه زبانِ گفتار از آن خاموش شود و زبانِ كردار بدان گويا گردد.(منتخب میزان الحکمة، ماده موعظه)

2) قهر در بستر: بر اساس روایات، مراد آیه قهر کردن یا جدا کردن محل استراحت نیست بلکه پشت کردن به همسر در بستر است. در واقع وقتی سخن کارگر نشد و باید با سکوت پیش رفت.

3) تلنگر: وقتی لجاجت به حدی رسید که نه سخن و نه سکوت کارگر نیست باید برخورد یدی داشت، البته زدن به معنی شتم نیست. در برخی روایات آمده است که به معنای زدن با چوب مسواک است که خیلی نرم و کوچک  است.[۱] در برخی روایات تفسیری دیگر آمده است که مراد زدنی است که هیچ اثری بر بدن نگذارد. این نوعی تلنگر از سوی مرد برای زن است.

در مورد ناسازگاری هایی که از سوی مرد در خانواده وجود دارد چه مطالبی در دین ذکر شده است؟

نکته مهم اینکه ناسازگاری همیشه از سوی زن نیست و گاهی مرد سر ناسازگاری می‌گذارد. از آنجایی که تفاوت‌های روان‌شناختی بین مرد و زن وجود دارد و مرد اقتدارگرا و زن محبت‌گرا است خداوند در باره طغیان مرد فرموده است:

«وَ إِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزاً أَوْ إِعْرَاضاً فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَ إِنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيراً؛(نساء، 128) و اگر زنى، از طغيان و سركشى يا اعراضِ شوهرش، بيم داشته باشد، مانعى ندارد با هم صلح كنند(و زن يا مرد، از پاره‌اى از حقوق خود، بخاطر صلح، صرف نظر نمايد.) و صلح، بهتر است؛ اگر چه مردم(طبق غريزۀ حبّ ذات، در اين گونه موارد) بخل مى‌ورزند. و اگر نيكى كنيد و پرهيزگارى پيشه سازيد(و بخاطر صلح، گذشت نماييد)، خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد، آگاه است(و پاداش شايسته به شما خواهد داد)».

بهتر است این صلح و گذشت درون خانواده صورت گیرد ولی به هر دلیل اگر میسر نشد نوبت مرحله بعدی است.

3) حکمیت: وقتی مسائل به صورت درون‌خانوادگی حل نشد و دامنه اختلافات به بیرون خانواده کشید، گاه چاره‌ای نیست که از کمک بستگان دلسوز و آگاه استفاده شود.

وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلاَحاً يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيماً خَبِيراً؛(نساء، 35) و اگر از جدايى و شكاف ميان آن دو(همسر) بيم داشته باشيد، يك داور از خانوادۀ شوهر، و يك داور از خانوادۀ زن انتخاب كنيد(تا به كار آنان رسيدگى كنند). اگر اين دو داور، تصميم به اصلاح داشته باشند، خداوند به توافق آنها كمك مى‌كند؛ زيرا خداوند، دانا و آگاه است(و از نيات همه، با خبر است).

البته بر اساس روایات دو حکم باید در اجرای تصمیم خود با زن و مرد نیز مشورت کنند.[۲]

گاهی مسأله به گونه‌ای پیچیده می‌شود که ممکن است از دست حکمیت فامیلی نیز کاری بر نیاید. بهتر است در این موارد زن و مرد به مشاوران متخصص و متعهد مراجعه کنند و آخرین تلاش خود را برای حفظ خانواده خویش انجام دهند. امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه شریف(نهج البلاغة (صبحی صالح، ص488)، حکمت113) فرمودند: َ لَا مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَة. هیچ پشتیبانی قابل اطمینان‌تر از مشاوره نیست.

پی نوشت ها:

[1]. در مجمع البيان، ج2، ص44‏ آمده است: وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ‏ رَوَى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ: يُحَوِّلَ ظَهْرَهُ إِلَيْهَا وَ اضْرِبُوهُنَ‏ وَ رَوَى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ‏: بِأَنَّهُ الضَّرْبُ بِالسِّوَاكِ. تفسير نور الثقلين، ج‏1، ص478.

[2]. عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ «فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها» قَالَ: لَيْسَ لِلْحَكَمَيْنِ أَنْ يُفَرِّقَا حَتَّى يَسْتَأْمِرَ الرَّجُلَ وَ الْمَرْأَة. تفسير العياشى، ج‏1، ص241