حجت الاسلام والمسلمين سید مصطفی حسینی رئیس مرکز قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه در گفتگو تفصیلی به پرسش‌های خبرگزاری شبستان در خصوص مشکلات روز جامعه قرآنی پاسخ داد.
آقای حسینی شما بعد از گذشت چهل سال از انقلاب اسلامی چه نمره‌ای به فعالیت‌های قرآنی کشور می‌دهید؟
ما برای اینکه این نمره را بخوادهیم بدهیم باید دو تحلیل را داشته باشیم، ابتدا باید دید این روند فعالیت‌های قرآنی را با چه زمانی مقایسه می‌کنید، اگر فعالیت‌های قرآنی ما با قبل از انقلاب یا حتی با سایر کشورها که از چند سال قبل‌تر از ما این فعالیت را آغاز کردند مقایسه کنیم قطعا باید به عملکرد کشور خودمان نمره عالی بدهیم.
ما زمانی انقلاب کردیم که در این کشور به اندازه انگشتان دست حافظ قرآن نداشتیم اما امروز چند ده هزار حافظ قرآن داریم، همچنین در پیش از انقلاب دانشگاه‌های قرآنی وجود نداشت اما در حال حاضر چند ده هزار دانشجو قرآنی در کشور حضور دارند.
از طرفی در حوزه‌های علمیه فعالیت‌های قرآنی از قبیل حفظ و تفسیر قرآن خیلی وجود نداشت اما در عصر حاضر چندین پژوهشگاه تخصصی قرآن را دارا هستیم، ضمنا رشته‌های تخصصی قرآنی امروز در حوزه‌های علمیه وجود دارد.
در پیش از انقلاب رویدادهای قرآنی نداشتیم اما بعد از انقلاب نمایشگاه‌های محلی و ملی قرآن را برگزار کرده‌ایم، همچنین محافل قرآنی، مسابقات قرآنی ملی و بین‌المللی، ترتیل خوانی‌هایی که در ماه رمضان در بقاع متبرکه برگزار می‌شود و یا تالیفات قرآنی با چند صد عنوان همگی بعد از انقلاب رخ داده است.
در دوران پیش از انقلاب ما موسسات قرآنی نداشتیم اما امروز موسسات قرآنی خانه‌های قرآنی زیادی در کشور مشغول هستند، خوشبختانه امروز در دستگاه‌های نظامی و انتظامی، طلاب و دانشجویی بخش قرآنی داریم، در تمام وزات‌خانه‌ها سعی کردیم بخش قرآنی را فعال کنیم و خوشبختانه جامعه قرآنی و از همه مهم‌تر یک رهبر قرآنی نیز داریم.
در این شرایط وقتی ما خودمان را با کشوری همچون مصر مقایسه می‌کنیم می‌بینیم که ما خیلی امتیاز بهتری داریم، یا در مقایسه با عربستان و کشورهای این چنینی که دایه دار قرآن هستند و دانشگاه المدینه و الازهر دارند ایران خیلی نمره بهتری دارد، درواقع ما در ابعادی که کار کردیم آنها هنوز کار نکردند.
اما در بخش دیگر یعنی در خصوص حاکمیت و گفتمان قرآن که در آن مردم باید زندگی‌شان سبک قرآن باشد همانند روش ازدواج، معاشرت، عزاداری‌ها، خرید و مصرف، نشست و برخاست یا حتی در عرصه‌های اجتماعی چون تبعیض، عدالت و مسائل مختلفی که وجود دارد باید اذعان کرد که در این بخش نمره قبولی نداریم.
رهبر معظم انقلاب هم در این بخش فرمودند «ما با قرآن بیگانه هستیم و از قرآن دور شدیم»، این بدان معناست که همه کارهای انجام شده است و انصافا خوب هم بوده و اگر نبود شاید امروز رهبری این حرف را نمی‌زدند اما برای اینکه یک جهشی رخ دهد و حرکت نویی رخ به وجود بیاید چنین فرمایش حکیمانه‌ای را کردند.
در این بخش دوم قطعا ما نمره قبولی نداریم و جای برای کار بسیار زیاد است که در این راستا هم رهبر معظم انقلاب نکاتی را بیان کردند.
باوجود همه شرایط اتفاق افتاده بعد از انقلاب نمره سازمان اوقاف در امور قرآنی چند خواهد بود؟
نمره اوقاف هم در هر دو بخش تقسیم‌بندی می‌شود، یعنی در آن بخش که نظام ما قرآنی شده است و به نظام قبولی دادیم به سازمان اوقاف هم نمره قبولی می‌دهیم اما در بخش حاکمیت که نمره قبولی ندادیم نمره اوقاف هم مقبول نیست.
ما در بخش رویدادها، مسابقات، نمایشگاه، طرح حفظ و ... همگام با سایر سازمان‌ها عمل کردیم و موفق بودیم اما می‌توانستیم نمره بهتر بگیریم ولی خوشبختانه مردود هم نشدیم و همانند بسیاری از رویدادها نبودیم که دو الی سه سال برگزار شود و سپس رها گردد.
هرسال در سازمان اوقاف و امور خیریه سعی کردیم نسبت بهپ گذشته روند صعودی داشته باشیم، برای مثال در بقعه‌ها؛ مرکز قرآنی نداشتیم که ایجاد کردیم یا فعالیت‌های حفظ قرآن وجود نداشت ولی در آن ورود کردیم، همچنین در برپایی مسابقات قرآن سعی کردیم برگزاری هیات‌گونه را به شکل ستادی کرده و سند راهبردی برای آن ایجاد کردیم.
اما اینکه اقدامات ما بتواند در بخش ترویج گفتمان قرآنی موثر بوده باشد باید گفت نمره ما خوب نیست و دلیلش این است که اوقاف نمی‌تواند به تنهایی در این بخش موفق باشد.
در این قسمت، باید آموزش و پرورش، رسانه و خانواده‌ها نیز به میدان بیایند، همانگونه که به طور مثال ما برای ترویح فرهنگ بستن کمربند هر اقدامی اعم از فیلم ساختن، پخش تیزر، بالابردن جریمه‌ها و حتی طرح همراه پلیس را در یک پکیج ارائه کردیم شاهد بودیم که یک خروجی خوب از این پک بیرون آمد، اما در موضوع قرآن ما هنوز سریال‌ها، انیمیشن‌ها، فیلم‌ها، قصه‌ها، داستان‌ها و ... را به کار نگرفتیم.
ما نیازمند یک هالییود قرآنی یا فیفا قرآنی هستیم تا آنگاه بتوانیم در نظام ارزشیابی خود بگوییم همانقدر که برای ورزش و هنر کار کردیم در این بخش هم کار شده است، هرچند در حوزه‌های دیگر هم کم کاری داریم اما همین میزان که در بخش‌های دیگر کار شده در این بخش کار نکردیم.
به نظر شما یک مدیر قرآنی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
خود قرآن در مورد یک مدیر قرآنی و ویژگی‌های آن سخن می‌گوید، خداوند در قرآن در مورد انبیاء و حتی رجال بزرگ دینی آیه‌های زیادی را بیان کرده است که مصداق‌های یک مدیر قرآنی به شمار می‌آید، مدیر قرآن هم باید علم داشته و هم بایستی توانمندی مدیریت راهبری و اجرا را دارا باشد، همچنین توانایی ارتباط و هم‌افزایی را باید در مدیر قرآنی دید، به طور کلی یک مدیر باید وجوب و اندیشه توحیدی باید در او موج بزند.
یعنی اگر ما در مبادلات قرآنی خود بخواهیم به سراغ لابی‌گری، جریان‌سازی و یکسری کارهای که احزاب سیاسی انجام می‌دهد برویم بدیهی است که همان مفاسدی که در آنجا شکل می‌گیرد در جامعه قرآنی هم رخ خواهد داد، ما باید مصداق آن جمله امام راحل باشیم که فرمودند «اگر روزی انبیا همگی در یک جا دور هم جمع بشنود هیچ اختلافی نخواهند داشت؛ چون هیچ کدام چیزی جز الله را نمی‌بینند»، ما هم اگر قرار شود گرفتار منیت‌ها، خودبینی‌ها و امثال این بشویم در آن روز دیگر مدیر قرآنی نخواهیم بود.
یک مدیر قرآنی نگاه بلند، استراتژی و راهبردی دارد و زمان، مکان و متغیرهای مختلف را می‌شناسد و همیشه آگاه به زمان خودش هست، اینکه یک مدیر بخواهد صرفا منافع شخصی، حزبی یا گروهی را برای مقطعی در نظر بگیرد قطعا او کسی نیست که وجود و اندیشه اش قرآنی باشد، این نکات در قرآن به صراحت ذکر شده است.
دلیل اینکه مدیران قرآنی صرفا به سراغ برنامه‌های کوتاه‌مدت می‌روند تا برنامه‌های بلندمدت چیست؟
یک بخش از آن مرهون تبعیتی است که دستگاه‌های قرآنی و سازمان‌ها از دیگر بخش‌ها دارند، برای مثال در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بخش قرآن یک بخشی است که از سایر سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبعیت می‌کند، در سازمان تبلیغات اسلامی دارالقرآن به همین شکل است و حتی اوقاف نیز در تبعیت از مرکز قرآنی به همین منوال رفتار می‌کند.
در آسیب‌شناسی این اتفاق باید گفت اولا در نظامات کلان‌تر وقتی نگاه راهبردی حاکم نباشد نمی‌توان توقع داشت که در زیر نظام‌ها نگاه‌های راهبردی حاکم شود، بنابراین مادامی که نظام های کلان ما در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ما درست تعریف نشود قطعا در زیر نظام‌ها هم به همین شکل خواهد بود.
ما اگر در رسانه در برخی مواقع رنج می‌بریم طبیعی است که شبکه قرآن تابع برخی مشکلاتی است که در رسانه ملی وجود دارد، اگر در آموزش و پرورش مشکلی داریم باید دانست که آن هم از بالادستی طبعیت می‌کنند.
البته باتوجه به پارلمان قرآنی که با عنوان شورای توسعه فرهنگ قرآنی در ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند جامعه قرآنی میتواند قدری خود را از این عدم برنامه راهبردی جدا کند و تاحدودی کار خودش را جلو ببرد.
در طرف دیگر موضوع خط کشی‌هایی است که بین مجموعه‌ها وجود دارد، وقتی در یک موضوع چند متولی قرار دادید هیچ کدام از آنها نمی‌توانند کار خود را نهایی کنند زیرا همدیگر را تحلیل خواهند کرد و زیر سوال می‌برند، همچنین نگاه‌های بخشی در این شرایط حاکم خواهد شد مگر آنکه دیگر بحث اتحاد و یکپارچگی و انسجامی که باید وجود دااشته باشد در این میان مدنظر قرار گیرد.
بودجه مسابقات قرآنی اراک چه میزان است؟
مسابقات قرآن اراک مانند مسابقات دیگر هزینه‌هایی دارد که حالا حالاها بودجه آن تامین نمی‌شود، وقتی یک استان مثل استان آذربایجان غربی که سال گذشته مسابقات قرآن را برگزار کرد هنوز از کنار این مسابقات بدهکار است باید گفت بودجه به درستی پرداخت نمی‌شود، زیرا در این شرایط ما همچنان هزینه‌‌ای را نکردیم و باید هزینه کنیم.
استانداری‌ها تکلیفی برای برپایی این مسابقات یا حتی کمک کردن ندارند زیرا سازمان اوقاف و امور خیریه متولی این کار است اما در این میان تلاش می‌کنیم از همکاری آنها استفاده کنیم تا اگر استان ظرفیت‌هایی را دارد که میتواند در صرفه‌جویی کمک کند ما بیهوده برای آن هزینه نکنیم، برای مثال شهردای میتواند با ما مثل یک واحد بازرگانی برخورد کند و بگوید که شما برای تبلیغات مسابقات بایستی وجوهی را بپردازید یا میتواند به صورت رایگان راهبردها و سایر سازهای تبلیغی خود را در اختیار ما بگذارد.
ما از این ظرفیت در قبال هر سازمان در هر استانی استفاده می‌کنیم، یعنی اگر قرار بود هزینه واقعی را ما برای برپایی مسابقات محاسبه کنیم برای برگزاری یک مسابقه کشوری که هزار نفر آدم در آن حضور میابند با محاسبه حداقل امکانات در خصوص ایاب و ذهاب، اسکان دو هفته‌ای و سایر که یک شخص با امکانات عادی در یک مهمانسرا در اختیار بگیرد حدود روزانه 100هزار تومان برای هرنفر باید هزینه کرد که این مبلغ اگر ضرب در هزار تومان شود مبلغی بالغ بر روزانه 100میلیون تومان می‌شود، حال همین مبلغ برای 14 روز تقریبا مبلغی بالغ بر یک میلیارد و 400 میلیون تومان خواهد شد.
البته این درشرایطی است که ما نخواهیم جایزه، حق الزحمه و سایر هزینه‌ها را بدهیم، درواقع با این هزینه‌ها جاری و هزینه تولید رسانه‌ای؛ هزینه مسابقات حداقل دو برابر می‌شود و بین دو و نیم تا سه میلیارد هزینه صورت می‌گیرد، البته این هزینه‌ها در صورتی است که با کمترین آیتم مسابقات قرآن برگزار شود.
از این میزان مبلغ برای مسابقات قرآن چه میزان را سازمان اوقاف و امور خیریه پرداخت می‌کند؟
اما براساس تفاهم‌نامه‌ای که هرسال با استان میزبان منعقد می‌کنیم نصف هزینه‌ها را ما می‌پردازیم و نصف هزینه‌ها را استان پرداخت می‌کنند، هزینه‌های ستادی شامل تولیدبرنامه، رسانه، جایزه و حق‌الزحمه را ما می‌پردازیم و هزینه اسکان، پذیرایی و تبلیغات را استان پرداخت می‌کند، لذا به صورت نصف نصف هزینه‌ها پرداخت می‌شود.
نظر شما