به گزارش خبرگزاری شبستان، ،موضوع این کتاب بررسی و سنجش اندیشه‌هایی است که زمینه جنبش سیاسی ملت‌های عرب را در زمان ما فراهم کرده است. پیدایی و باروری این اندیشه‌ها نزدیک به یک قرن‌و‌نیم ـ از حمله ناپلئون به مصر تا حدود جنگ جهانی دوم ـ زمان گرفت و چارچوب زمانی پژوهش کتاب نیز همین دوره است.
هدف نویسنده در این کتاب، ضمن اشاره‌هایی به زمینه اجتماعی و اقتصادی مسائل، بررسی اندیشه‌هاست نه نقد آنها، و این روش را از آن رو ضروری می‌داند که بسیاری از اندیشه‌های‌گرانی که از آنها سخن گفته شده در ایران ناشناخته یا کم شناخته بوده‌اند. با این حال، هرگاه عقایدی که موضوع بحث بوده و با تاریخ اندیشه اجتماعی و سیاسی ایران مناسبتی داشته است، به اجمال به نقد گذاشته شده‌اند.
از دید عنایت یکی از کمبودهای اساسی محیط فکری ما در ظرف نیم قرن اخیر، بی‌خبری از جریان‌های فکری در کشورهای مسلمان است. این بی‌خبری گذشته از علل سیاسی، ریشه‌های فرهنگی نیز دارد. او همچنین در بیان دلایل این بی‌خبری و بی‌توجهی به جریان‌های فکری کشورهای مسلمان می‌گوید: «شیفتگی سطحی بیشتر باسوادان ما به اندیشه‌های غربی و بیزاری آنان از هرآنچه بوی کهنگی و دیرینه‌دوستی بدهد، بی‌گمان یک علن آن است، ولی از تعصب‌های مذهبی نیز که بر پراکندگی و چند دستگی ملت‌های این منطقه افزوده است غافل نباید بود.»
همان‌طور که خود عنایت نیز متذکر شده نام عرب ملت‌های بسیاری را دربر می‌گیرد او در کتابش، بیشتر به مصر و آن بخش از شام (یا به اصطلاح نویسندگان اروپایی «سوریه جغرافیایی») که امروزه به نام سوریه و لبنان شناخته شده است پرداخته است.
کتاب در تشریح چگونگی شکل‌گیری زمینه جنبش سیاسی ملت‌های عرب آورده است: «تنها تازیانه بیگانگان نبود که ملت‌های عرب را بیدار کرد. بحران‌های درونی مملکت عثمانی نیز که باسستی یا گسستی نهادهای سیاسی و اجتماعی کهن همراه بود انگیزه دیگری برای این بیداری شد.»
آن‌طور که عنایت و بنا بر اسناد تاریخی نوشته است؛ عربان از زمان که به یوغ عثمانی گردن نهادند ترکان را به پاس همکیشی؛ بیگانه از خود نمی‌دانستند و اتباع فرمان‌برداری برای سلطان بودند. ترکان نیز به طور کلی خاطر ایشان را گرامی می‌داشتند خاصه که فرهنگ و زبان عرب را نشانه فضل می‌شمردند و آن را از فرهنگ و زبان ترک برتر می نهادند. حتی سلطانی چون عبدالحمید، مشاوران عربی چون ابوالهدی و عزت پاشا در دستگاه خود داشت.
ولی چون مملکت عثمانی رو به ناتوانی و تباهی نهاد، احساس نا امینی، فرمانروایان ترک را همچون خودکامگان دیگر تاریخ به زورگویی و ستمگری بیشتر در حق مردمان زیردست واداشت. تا یک چند برخی از اندیشه‌گران ترک و عرب کوشیدند تا یگانیگی مملکت عثمانی را استوار دارند و با اصطلاحات سیاسی و خاصه به کار بستن اصوب «لیبرالیسم» غربی و نظام پارلمانی، آن را از خطر پراکندگی برهانند.
با این همه همکاری ترک و عرب به‌رغم رنجش‌ها و دشمنی‌ها تا سال‌های ده نخست قرن بیستم دوام یافت و در انقلاب ترکان جوان، در سال ۱۹۰۸، بر ضد عبدالحمید نیز دست‌کم دو افسر عرب، عزیزعلی مصری و محمود شوکت پاشا در شما رهبران بودند. ولی پس از آنکه ترکان جوان به سیاست تورانی‌گری یعنی اعتقاد به خلوص و برتری نژاد عرب گرویدند واپسین پیوند‌های دوستی گسست و دشمنی و کینه جای آن را گرفت.
کم‌کم ترکان سیاست‌های ضد عرب را آغاز کردند و انجمن‌های فرهنگی یا سیاسی عرب را برچیدندو و همزمان با جنگ جهانی اول جنبش‌های عرب شکل زیرزمینی به خود گرفتند. و تمامی این گذار تاریخی به پا گرفتن جنبش سیاسی ملت‌های عرب انجامید که نویسنده یکی از نتایج مهم این واکنش جهان عرب در برابر بیگانگان، خواه ترک و خواه غربی، را تجدد فکر دینی می‌داند.
پیش‌درآمد روزگارنو، پیروی از تمدن غرب، تجدد فکر دینی، وطن‌پرستی مصری و فرجام راه، آیین یگانگی آرا و اندیشه‌های متفکرانی همچون مصطفی کامل، یعقوب صنوع، طه حسین، شیخ محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی، محمدرشید رضا، علی عبدالرزاق، عبدالرحمن البزاز و ساطع‌الحصری را بررسی کرده است.
مفهوم وطن و ملیت، رابطه دین و ناسیونالیسم، دین و اصلاح اجتماعی و مفهوم ام‌القری برخی از مهمترین موضوعاتی‌ست که کتاب به آنها پرداخته است.
چاپ چهارم کتاب «سیری در اندیشه سیاسی عرب» نوشته حمید عنایت در ۳۰۹ صفحه و به قیمت ۳۰۰۰۰ تومان توسط موسسه انتشارات امیرکبیر تجدید چاپ شده است.
نظر شما