خبرگزاری شبستان، پریسا رهنما: سیاست خارجی ایران در چهل سال پس از انقلاب اسلامی فراز و نشیب های بسیاری داشته که در سلسله گفت و گوهایی با کارشناسان ایرانی به تحلیل این فراز و نشیب ها پرداخته ایم. «سید مهدی میرابوطالبی» سفیر اسبق ایران در فرانسه و ترکمنستان یکی از افرادی است که در گفت و گو با خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری شبستان به تحلیل دیپلماسی ایرانی در چهل سال گذشته پرداخته است. مشروح این گفت و گو را می توانید در زیر بخوانید:
سوال: سیاست خارجی ایران در چهل سال گذشته را چگونه ارزیابی می کنید؟
سیاست خارجی ما نسبت به پیش از انقلاب اسلامی دستاوردهای بسیاری داشته است. البته بیش از این ها می توانستیم عمل کنیم. در سیاست خارجی این که توانسته ایم به دنیا بقبولانیم که کشور مستقلی هستیم یک دستاورد اصلی است. اگر درایت رهبری و استواری ایشان نبود ما این دستاورد را نمی توانستیم بدست بیاوریم.
سوال: آیا سیاست خارجی کشور در این چهل سال دچار چه تغییراتی شده است؟
بحث سیاست خارجی ما به وزارت خارجه ختم نمی شود. نظام جمهوری اسلامی یک اصول مشخصی برای همه امور دارد. در سیستم اجرایی باید این اصول رعایت شود. رهبری نظام بر سیاست های اعمالی در وزارت امور خارجه اصول و سرتیترهایی را مشخص می کنند.
در چهل سال گذشته کسی به درایت رهبری در سیاست خارجی ما نظر نداده است اما وزارت امور خارجه در همه دوره ها در اجرای نظرات رهبری موفق عمل نکرده است.
در دوران های آیت الله هاشمی و آیت الله خامنه ای سیاست خارجی کشور را می توان مطلوب ارزیابی کرد زیرا این افراد از خرد خودشان برای پیشبرد سیاست خارجی مان بهره می بردند. اما در دوره های دیگر ضعف های بسیاری در سیاست خارجی و وزارت امور خارجه کشور حاکم بود.
سوال: عملکرد وزارت خارجه در این 40 سال چگونه بوده است؟
عملکرد وزارت خارجه را باید در حوزه های موضوعی مختلف بررسی کرد. از سویی مطابق قانون وظایف وزارت امور خارجه مصوب ۱۳۶۴ و برنامه چهارم توسعه، وزارت خارجه تنظیم و هماهنگی روابط خارجی در ابعاد مختلف و مناسبات خارجی سایر دستگاه ها را بر عهده داشته است و از سوی دیگر در عرصه عمل، صحنه در دست دستگاه های متعددی بوده که غالبا خود را ملزم به هماهنگی به وزارت امور خارجه نمی دانند. این خلاء ساختاری همچنان وجود دارد. چالش مهم دیگر، ورود شاکله ها و افراد حقیقی و حقوقی مختلف به اظهار نظر رسمی در حوزه سیاست خارجی است که معمولا تبعات و پیامدهای سیاسی دارد بدون آن که این افراد، مسئولیت خود را در این خصوص بپذیرند.
طبعا سیاست خارجی باید ابزارهای مختلفی را از قبیل اقتصادی و فرهنگی برای تامین منافع حداکثری در اختیار داشته باشد که در کشور ما به دلیل تکثر بازیگران و عدم انسجام، بهره برداری از این ابزارها به طور کامل ممکن نبوده است.
در مجموع، وزارت امور خارجه بعنوان یک دستگاه حاکمیتی که در پیشانی و جبهه مقدم مناسبات خارجی و طبعا فشارهای مربوطه بوده، عملکرد قابل قبولی داشته است. این وزارتخانه از دستگاه هایی است که بیشتری شمار افراد با تحصیلات بالا و خبره را در خود جای داده و جامعه دیپلمات های کشور، عموما بیشترین دلسوزی و تعهد را به منافع نظام و کشور داشته اند.
سوال: ارزیابی تان از اقدامات سیاسی وزارت امور خارجه در این مدت چیست؟
در عرصه سیاسی، وزارت امور خارجه در عمر چهل ساله بعد از انقلاب، پرونده های مهم سیاسی را که با امنیت و تمامیت ارضی کشور سروکار داشته مدیریت کرده که از مهم ترین آنها، قطعنامه ۵۹۸ و برجام بوده است. با وجود همه مشکلات و دشواری شرایط، در مجموع عملکرد وزارت خارجه در این پرونده ها و سایر پرونده های سیاسی قابل قبول و حاکی از تلاش بسیار بوده است. بعنوان نمونه در خصوص برجام، گرچه در ابعاد اقتصادی چالش های جدی ایجاد شد و با خروج ترامپ از برجام تمامیت برجام زیر سال رفت، ولی خروج یکباره ایران از قطعنامه های فصل هفتی منشور بدون اجرای آنها، تثبیت قانونی حق غتی سازی و شکستن پروژه امنیتی سازی کشور در صحنه بین المللی دستاورد مهمی بوده است.
سوال: دیپلماسی اقتصادی ما را در چهل سال اخیر چگونه ارزیابی می کنید؟
در دیپلماسی اقتصادی، وزارت امور خارجه در مقاطع مختلف فرصت سازی های زیادی کرده که بخشی از آنها نیز به ثمر نشسته است اما به دلیل گرایش گریز از مرکز دستگاه های تخصصی و یا عدم توان جذب از سوی آنها، بسیاری از فرصت ها از دست رفته و وزارت امور خارجه در عمل نتوانسته محوریت مدیریت دیپلماسی اقتصادی را در دست داشته باشد. البته خود وزارت امور خارجه نیز باید تمهیدات و آمادگی بیشتری برای فعالیت در عرصه دیپلماسی اقتصادی داشته باشد تاثیر مدیران مختلف وزارت امور خارجه در مقاطع مختلف بسته به آشنایی و تسلط آنها به حوزه اقتصادی هم نوسان داشته است.
سوال: یکی از اهداف جمهوری اسلامی ایران صدور انقلاب بوده که در این زمینه نیازمند دیپلماسی فرهنگی هستیم. در طول عمر انقلاب چه میزان توانسته ایم در به کارگیری درست دیپلماسی فرهنگی موفق عمل کنیم؟
در عرصه دیپلماسی فرهنگی، وجود دستگاه های متعدد متولی فعالیت فرهنگی خارجی، باعث شده جز در مقاطعی، وزارت امور خارجه نتواند تاثیرگذاری شایان توجهی داشته باشد و این وضعیت هم اکنون نیز ادامه دارد.
سوال: شما تجربه نمایندگی سیاست خارجی ایران را در فرانسه دارید. آیا فکر می کنید در ارتباط با این کشور ما توانسته ایم موفق عمل کرده و از پتانسیل های موجود آن برای پیشبرد اهداف کشور بهره ببریم؟
فرانسه از نظرهای اقتصادی و سیاسی و نظامی تنها دست به شوآف می زند. 83 درصد اقتصاد فرانسه در دست شرکت های خصولتی است. بخش اعظمی از این شرکت ها زمینه کودتا را در کشورهای مختلف ایجاد می کند. این شرکت های فرانسوی در ظاهر عملیات اقتصادی اقدامات امنیتی انجام می دهند.
ما در سیاست خارجی با فرانسه نتوانسته ایم موفق عمل کنیم. این کشور به عنوان پناهگاه دشمنان جمهوری اسلامی فعالیت دارد و ما نتوانسته ایم به گونه ای رایزنی داشته باشیم که فرانسه چنین اقدامی انجام ندهد.
سوال: در خصوص برخورد با کشورهای منطقه بخصوص کشورهای حوزه خلیج فارس چگونه عمل کرده ایم؟
در مواجهه با کشورهای حوزه خلیج فارس ما نتوانسته ایم درست عمل کنیم. اگرچه آن ها هم در رویکردشان مشکل داشتند اما ما می توانستیم به گونه ای با این کشورها رفتار کنیم که حرفمان را بخوانند. ریشه تشکیل کشورهای حوزه خلیج فارس یک ریشه انگلیسی و غربی است. مشخص است که آن ها با ما مشکل دارند اما اگر ما در سیاست خارجی خبره بودیم می توانستیم تنش های موجود را از میان برداریم.
نظر شما