اقتدار دلار با اینستکس زیر سوال می رود

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری شبستان، چندی پیش شبکه راشاتودی از ۵ کشور به عنوان پیشگامان حذف دلار آمریکا یاد کرده است که این کشورها شامل ایران، چین، هند، ترکیه و روسیه هستند. این شبکه خبری درباره اقدامات ایران در این زمینه نوشته بود: «بازگشت پیروزمندانه ایران به عرصه تجارت جهانی خیلی دوام نداشت. بعداز پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، وی از برجام خارج شد و بار دیگر تحریم های واشنگتن را علیه ایران از سر گرفت و سایر کشورها را تهدید به تحریم اقتصادی در صورت خرید نفت از ایران کرد. اقدامات تنبیهی آمریکا صنعت نفت ایران را هدف قرار داد.

تحریم ها، تهران را مجبور به جستجو برای پیدا کردن جایگزینی برای دلار آمریکا به عنوان وسیله پراخت برای نفت صادراتی خود کرده است. ایران قرار داد استفاده از روپیه را در تسویه حساب نفتی خود با این کشور امضاء کرده و با عراق هم برای یک قرار داد تهاتری مذاکراتی داشته است. ایران و عراق در حال برنامه ریزی بمنظور استفاده از دینار عراق برای تراکنش‌ها متقابل بمنظور کاهش وابستگی به دلار آمریکا در بحبوحه مشکلات بانکی مرتبط با تحریم های آمریکا هستند.»

متولیان برای کاهش تاثیرات دلار بر سیستم های اقتصادی طرحی را به عنوان «انزوای دلار» کلید زدند این در حالی است که مجلس شورای اسلامی از سال 96 طرح حذف دلار از مبادلات تجاری را با عنوان «پیمان دو جانبه ارزی» مطرح کرده بود.

این طرح مشتمل بر 7 ماده است که در ابتدای آن پیمان پولی دوجانبه شورای عالی پولی اتحادیه پایاپای آسیایی تعریف شده و در موارد بعدی به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه پولی و بانکی پیش‌بینی شده که بتوان نقش ارز ملی‌ کشورمان تقویت شود. ماده 3 این طرح بانک مرکزی را مکلف کرده که شورای پول و اعتبار اولویت‌های کشورهایی که باید با آنها پیمان پولی دوجانبه امضا شود را ظرف 6 ماه تعیین کند. همچنین در ماده دیگری وزارت نفت مکلف شده تا سال 1404 حداقل 30 درصد از وجوه دریافتی بابت فروش نفت و سایر فرآورده‌های نفتی و غیره را از طریق پیمان پولی دوجانبه دریافت کند.

همچنین وزارت امور خارجه مکلف شده است که زمینه ایجاد این مبادلات را فراهم کند و نیز بانک مرکزی مکلف شده که تا سال 1404 با استفاده از پیمان‌های پولی و سهم ارزهای واسط در تجارت فرامرزی‌مان در حد 60 درصد کاهش یابد و در ماده دیگری آمده است که بانک مرکزی هر سه ماه یک بار گزارش پیشرفت امضای پیمان‌های دوجانبه را به مجلس شورای اسلامی ارائه کند. براساس این طرح پیشنهادی در پایان سال اول از اجرا 10 درصد تجارت خارجی باید از طریق پیمان پولی دوجانبه تسویه مالی شده و سال بعد این رقم به 15 درصد برسد در نهایت در پایان سال پنجم 60 درصد از تجارت خارجی کشور به این شکل تسویه حساب شود.

هدف این طرح این است که در پیمان‌ها و قراردادهای اقتصادی از ارز ملی کشورهای طرف قرارداد استفاده شود. یکی از مهم ترین مزایای اجرای طرح حذف دلار از تجارت جهانی، کاهش تاثیر تحریم کشور‌های ثالث است.

بر اساس آمار گمرک ایران در سال 96، 8 کشور چین، هند، کره جنوبی، ترکیه، امارات، تایوان، پاکستان و روسیه که در انعقاد پیمان پولی دوجانبه با ایران در اولویت هستند، مجموعاً 34 میلیارد دلار به ایران صادرات انجام داده‌اند، بر این اساس چین 13.2 میلیارد دلار، هند 2.2، کره جنوبی 3.7، ترکیه 3.2، امارات متحده عربی 10 میلیارد دلار، تایوان 534 میلیون دلار، پاکستان 400 میلیون دلار و روسیه نیز 743 میلیون به کشورمان صادرات داشته‌اند. در مقابل سال گذشته ایران حدود 9 میلیارد دلار صادرات به چین، 2.7 میلیارد دلار به هند، ‌4.3 میلیارد دلار به کره جنوبی، 4 میلیارد دلار به ترکیه، 6.8 میلیارد دلار به امارات، 537 میلیون دلار به تایوان، 930 میلیون دلار به پاکستان و 293 میلیون دلار به روسیه و در مجموع 28.6 میلیارد دلار صادرات داشته است.

پس از آن که تحریم های دوباره از سوی آمریکا علیه ایران اعمال شد و آمریکا به صورت یکجانبه از برجام خارج شد، کشورهای اروپایی و در راس آن اتحادیه اروپا تلاش کرد تا راهکاری را برای مقابله با این اقدام در پیش بگیرند و پس از مدتی اروپا مکانیزم مالی را با عنوان «اینستکس» ارائه داد که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی زمینه بیشتر حذف دلار از مبادلات تجاری را فراهم می آورد.

طبق ترجمه ایسنا از نشریه فرست پست مکانیزم مالی اتحادیه اروپا برای همکاری با ایران نخستین تلاش جدی برای به چالش کشیدن دلار از سال ۱۹۴۴ است.

این نشریه هندی با اشاره به شدت گرفتن تلاش کشورهای جهان برای کاهش وابستگی خود به دلار از روسیه و چین گرفته تا اتحادیه اروپا نوشت که مکانیزم ایجاد شده توسط انگلیس، آلمان و فرانسه، نخستین مکانیزم از نوع خود است و باید آن را از سایر تلاش‌های قبلی کشورهای جهان برای استقرار یک ساز و کار مالی مستقل از دلار متمایز دانست.

اینستکس در دنیای واقعی این پتانسیل را دارد که نه تنها اروپا بلکه هر کشور دیگری را که به دلیل تحریم‌های آمریکا از تجارت با ایران منع شده است، از غل و زنجیرهای تحریمی آمریکا برهاند. هند یکی از همین کشورها است که ایران سومین تامین کننده بزرگ نفت آن پس از عربستان و عراق است. معافیت تحریمی آمریکا برای خرید نفت ایران توسط هند در ماه می خاتمه می‌یابد، اما اینستکس می‌تواند این امکان را به هند بدهد که بدون نقض تحریم‌های آمریکا به رابطه اقتصادی خود با ایران ادامه دهد.

مقامات اروپایی گفته‌اند امکان پیوستن دیگر کشورها به اینستکس وجود دارد و هند که با سرمایه‌گذاری کلان بر روی توسعه بندر چابهار ایران به دنبال رابطه استراتژیک با ایران و افغانستان است می‌تواند نفع زیادی از اینستکس ببرد.

فرست پست، اینستکس را نشانه عصبانیت اروپایی‌ها از یکجانبه‌گرایی آمریکا خوانده است و می‌افزاید این مکانیزم می‌تواند آغازی بر شورش اروپا در برابر تحریم‌های فرامرزی آمریکا باشد. هر چند اینستکس در حال حاضر تنها معاملات غذا و دارو با ایران را در بر می‌گیرد، اما این مکانیزم از فضای زیادی برای رشد بیشتر برخوردار است.

در ادامه این مقاله، فرست پست اروپا را نیازمند اقدام عاجل در خصوص استفاده آمریکا از دلار به عنوان اسلحه می‌داند چرا که نه تنها ایران بلکه کشورهای دیگری هم چون روسیه نیز توسط آمریکا تحریم شده‌اند و این مساله روابط اروپا و دیگر کشورها را دچار مشکلات زیادی کرده است. برای مثال به دلیل تحریم‌های آمریکا پروژه ۱۱ میلیارد دلاری انتقال گاز روسیه به آلمان متوقف شده است.

اینستکس توانایی ایفای نقش در دو بعد اقتصادی و سیاسی را دارد. گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت خارجه چین از راه اندازی اینستکس در راستای حفظ نظام چندجانبه در نظم جهانی استقبال کرده است.

این در حالی است که چندی پیش کشورها برای حذف دلار از مبادلات تجاری اتحادیه اروپا به دنبال محدودیت استفاده از دلار در واردات انرژی و افزایش نقش یورو است تا بستری را برای تداوم روابط تجاری خود با ایران فراهم کند.

طبق ترجمه ایبِنا از اسپوتنیک، کمیسیون اروپا در حال مذاکره با مدیران اجرایی شرکت های انرژی اتحادیه اروپا است تا نقش یورو را در تجارت بین المللی در بخش نفت و گاز افزایش دهد. اتحادیه اروپا با تمرکز بر روی خرید و فروش نفت و گاز به یورو در تراکنش ها به دنبال پُر رنگ کردن نقش یورو در تجارت بین الملل است. مقامات اروپایی مذاکراتی را با نمایندگان شرکت های بزرگ انرژی اروپایی از قبیل او ام وی، اِنی و اِنگی شروع کرده اند تا وابستگی تجارت انرژی جهانی به دلار آمریکا را کاهش دهند.

کمیسیون اروپا نگرانی خود را در مورد سلطه دلار در صنعت انرژی اروپا در بحبوحه افزایش چالش های سیاسی در تنش های تجارت بین المللی و نیز افزایش قریب الوقوع نرخ بهره از سوی فدرال رزرو که قیمت دلار را در برابر دیگر ارزها از جمله یورو بالا می برد، ابراز کرد. 

همچنین کمیسیون اروپا اعلام کرد که اتحادیه اروپا بزرگترین وارد کننده انرژی جهان با میانگین سالانه ۳۰۰ میلیارد یورو در ۵ سال اخیر است و تقریبا ۸۵ درصد از این مبلغ به دلار آمریکا پرداخت شده است.

این اظهارت کمیسیون اروپا به دنبال تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ مناسبات تجاری خود با ایران و ایجاد خط لوله گاز نورد استریم دو است. این تلاش ها بروکسل را با واشنگتن دچار اختلاف کرده و برخی از مقامات اروپایی می گویند که با کنار گذاشتن دلار، اتحادیه اروپا می تواند ریسک های سیاسی احتمالی را کاهش دهد. مقامات اروپایی معتقد هستند که استفاده از یورو در پرداخت ها برای واردات انرژی این بلوک می تواند نقش یورو را به عنوان یکی از ارزهای بزرگ ذخیره جهانی افزایش دهد. کمیسیون اروپا قرار است محدودیت هایی را در بازار خود به منظور استفاده از دلار آمریکا از طریق استفاده گسترده از یورو اعمال کند./