رمز مانایی نوروز، نگاه مساعد اهل بیت (ع) بوده است

خبرگزاری شبستان _ گروه قرآن و معارف: «آنچه سبب ماندگاری این سنت و زنده داشت آن از گذشته بوده است ،توجه پیشوایان وحاکمان اسلامی بوده است ؛ تلفیق این آیین کهن و همسویی آداب آن با آداب و فرهنگ و سنن و آموزه های اسلامی دیگر علت دوام این سنت بوده است لذا می توان گفت نوروز و این عید اسلامی شده با اشاره و توجه متولیان فرهنگ اسلامی و بر اساس برخی از گزاره های روایی در نگاه اهل بیت (ع) این سنت و فرهنگ مورد توجه و تایید بوده است؛ همین رویکرد نشانگر پسندیده بودن این رسم است ، رفتار و رویکردی که در روایات اهل بیت(ع)  است با نوروز همانند رویکردی است که با اعیاد بزرگی چون فطر و قربان و غدیر داشته اند. در اعیاد اسلامی از جمله تعریف تکالیف استحبابی مخصوص برای این اعیاد است که همانند این تکالیف در اعیاد اسلامی وجود داشته است ؛ مانند غسل نمودن و پوشیدن لباس پاکیزه و نو و هدیه دادن و هدیه گرفتن و روزه گرفتن و اعمال مستحبی دیگر .»

آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین «امیر علی حسنلو»،  استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخ گویی به شبهات  حوزه های علمیه سراسر کشور درباره خاستگاه تاریخی نوروز و  انعکاس این رسم ایرانی در فرهنگ اسلامی است.  

خاستگاه تاریخی نوروز که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد چه رهیافت های تاریخی و معرفتی دارد و در ادامه چه پیوندی با آموزه های روایی و اسلامی ما برقرار می کند؟

نوروز به معناي روز نو، عيد اول سال، روز اول فروردين كه جشن ملي ايرانيان است، نوروز سلطاني هم مي‌گويند. نوروز در زمانهاي قديم در اول بهار نبود، بلكه در فصول سال مي‌گشت و گاه به بهار و گاه به تابستان و گاه به زمستان مي‌افتاد. در سال 471 ق به فرمان جلال الدين ملكشاه سلجوقي (465 ـ 485) حكيم عمر خيام و چند منجم ديگر تقويم جلالي را تنظيم كرده و نوروز را در اول بهار يا نخستين روز برج حمل قرار دادند.
در ايران باستان دو جشن داشتند، يكي جشن مهرگان در آغاز فصل سرما و جشن نوروز در آغاز فصل گرما كه از اول فروردين آغاز مي‌شد و هر دو را به خاطر آغازين روز فصل گرما و يا سرما نوروز مي‌گفتند و مدت اجراي جشنها در نوروز چند روز بود و گفته شده به اين خاطر آن را نوروز ناميده‌اند كه در آن روز جمشيد پادشاه ايران (باستان) مردم را بشارت دادي به بي‌مرگي و تندرستي و آموزندگي و هم اندرين روز بود كه كيومرث ديو را بكشت.
فردوسي شاعر شيرين سخن پارسي گوي، درباره علت ناميده شدن اين روز به نوروز چنين مي‌سرايد: جهان انجمن شد بر تخت روي / فرومانده از فرة بخت اوي
بجمشيد برگوهر افشاندند /    هر آن روز را روز نو خواندند
سرسال نو هرمز فَروَدين /    بر آسوده از رنج تن دل ز كين
بزرگان به شادي بياراستند /    مي و جام و رامشگران خواستند
چنين روز فرخ از آن روزگار    /    بماند از آن خسروان يادگار

فردوسي نيز معتقد است كه نوروز آغازين روز پادشاهي جمشيد است كه شادي و سلامتي را براي مردمان خود نويد داده است و آن را بدان جهت نوروز ناميده‌اند. مورخيني مثل مسعودي نيز نوروز را روز اول بهار و اول فروردين ناميده‌اند كه آغاز فصل گرما بعد از سپري شدن فصل سرماست.
يعقوبي نيز درباره نوروز چنين آورده است: «اول سال ايرانيان روز نوروز يعني روز اول فروردين است كه در نيسان و آذار مي‌باشد و هنگامي كه خورشيد به برج حمل درآمده است، اين روز عيد بزرگ ايرانيان است ديگر عيد مهرگان يعني روز شانزدهم مهرماه است. در ميان نوروز و مهرگان صد و هفتاد و پنج روز يعني پنج ماه و بيست و پنج روز فاصله است...».
در عيد بزرگ سال نوروز (روز اول فروردين و آغازين روز فصل بهار) و مهرگان (در فصل پائيز) بزرگان هدايایی تقديم مي‌كردند هر كس چيزي را كه بسيار دوست مي‌داشت، هديه مي‌كرد.

آیا نشانه های آشکاری درباره نگرش پیامبر (ص) به سنت نوروز در منابع و متون تاریخی وجود دارد؟
درباره سبب ناميده شدن نوروز در نزد ايرانيان علاوه بر مطالب فوق، سخنان بسياري گفته شده است از جمله دانشمند بزرگ ايراني جناب ابوريحان بيروني (360 ـ 440) مطالب بسيار شيوا و زيبايي نوشته كه به اختصار اشاره مي‌شود ،ابوریحان روایاتی از پیامبر در باره تجلیل و بزرگداشت نوروز آورده تا به آن رنگ وبوی مذهبی داده واز این سنت وفرهنگ زیبا پاسداری کرده باشد:«نخستين روز فروردين نوروز است كه اولين روز سال نو است و نام پارسي آن بيان كننده اين معنا است و اين روز با وارد شدن آفتاب به برج سرطان آغاز مي‌شود... خورشيد در مكاني قرار مي‌گيرد كه ... نزول باران و برآمدن شكوفه‌ها و برگ آوردن درختان تا هنگام رسيدن ميوه‌ها و تمايل حيوانات به تناسل و آغاز نو تا تكامل و (بلوغ نهايي و رسيدن ميوه‌ها) طي كند. اين بود كه نوروز را دليل پيدايش و آفرينش جهان دانستند و گفته‌اند در اين روز بود كه خداوند افلاك را پس از آن كه مدتي ساكن بودند به گردش در آورد و ستارگان را پس از چندي متوقف گردانيد و خورشيد را... آفريد و... آغاز شمارش از اين روز شد و گفته‌اند كه خداوند عالم سفلي را در اين روز آفريد و كيومرث در اين روز به شاهي رسيد... و نيز گفته‌اند خداوند در اين روز خلق (آدم) را آفريد. نقل شده از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از ابن عباس كه در روز نوروز جامي سيمين كه پر از حلوا بود براي پيغمبر هديه آوردند و آن حضرت پرسيد كه اين چيست؟ گفتند امروز روز نوروز است، پرسيد كه نوروز چيست؟ گفتند عيد بزرگ ايرانيان است فرمود: آري در اين روز بود كه خداوند هزاران مردم را پس از مرگشان زنده نمود و بر آنها باران به دستور خدا باريد و روزي است كه سليمان آغاز پادشاهي نموده است... گفته شده كه در اين روز فيروز (نام فرشته) ارواح را براي آفرينش مردم حركت مي‌داد و فرخنده‌ترين ساعات آفتاب است كه در صبح نوروز فجر و سپيده در نزديك‌ترين نقطه زمين واقع مي‌شود و نگاه كردن به خورشيد بركت است و نام نوروز به زبان پارسي هرمزد است كه اسم خداي تعالي است (چون خداوند در هر لحظه نوآفرين است).

برخي از علماي ايران مي‌گويند سبب اينكه اين روز را نوروز مي‌نامند اين است كه در ايام تهمورث صابئه آشكار شدند و چون جمشيد به پادشاهي رسيد دين را تجديد كرد و اين كار خيلي ‌بزرگ به نظر آمد و آن روز را كه روز تازه‌اي بود جمشيد عيد گرفت اگر چه پيش از اين هم نوروز بزرگ و معظم بود... و در اين ايام گفته شده است كه خداوند آفرينش جهان را تمام كرد و (زرتشت پيامبر (مجوس) در اين روز به پيامبري برگزيده شد).

ايرانيان اين روز را روز تقسیم سعادت وخوشبختی مي‌دانند و روز  اميد نام نهادند ـ چون در اين روز آغاز زنده شدن طبيعت و زندگي هستي است كه اميد را در دل زنده مي‌كند ـ و همچنين گفته شده در اين روز شر ابليس از مردم برچيده شد و هر چوب خشكي سبز شد و مردم گفتند (روز نو) و هر كس در اين روز در طشتي جو كاشت، سپس اين رسم در ايرانيان پايدار ماند ـ كه امروز سبزي در سفره هفت سين مي‌چينند ـ و...
آنچه سبب ماندگاری این سنت وزنده داشت آن از گذشته بوده است ، توجه پیشوایان وحاکمان اسلامی بوده است ؛ تلفیق این آیین کهن وهمسویی آداب آن با آداب وفرهنگ و سنن و آموزه های اسلامی دیگر علت دوام این سنت بوده است.
لذا می توان گفت نوروز و این عید اسلامی شده با اشاره و توجه متولیان فرهنگ اسلامی و بر اساس برخی از گزاره های روایی در نگاه اهل بیت (ع) این سنت وفرهنگ مورد توجه و تایید بوده است؛ همین رویکرد نشانگر پسندیده بودن این رسم است ، رفتار و رویکردی که در روایات اهل بیت(ع)  است با نوروز همانند رویکردی است که با اعیاد بزرگی چون فطر و قربان و غدیر داشته اند. در اعیاد اسلامی از جمله تعریف تکالیف استحبابی مخصوص برای این اعیاد است که همانند این تکالیف در اعیاد اسلامی وجود داشته است ؛ مانند غسل نمودن و پوشیدن لباس پاکیزه و نو و هدیه دادن و هدیه گرفتن و روزه گرفتن و اعمال مستحبی دیگر .  

فلسفه پیدایش نوروز در روایت های ما چگونه است؟
در گزاره های روایی به شکل گیری نوروز و حکمتهای توجه به آن نگاه توحیدی شده است و از بینش های شرک آلود و خرافی پیراسته گردیده است. این روز را آغاز آفرینش و توجه خداوند به انسان و آغاز طلوع خورشید و آغاز حیات در زمین و رویش گلها و آفرینش باد در زمین که حیاط دهنده و شورانگیز و بیدارکننده زمین از خواب زمستانی و گذار از دوره خواب به بیداری و از مرگ به حیات که مراحلی از زندگی هستی است تفسیر کرده اند؛ دراین بینش عید نوروز دارای تفسیر معنوی و آغاز حیات و شکوفایی وحرکت رو به رشد هستی است که برای انسان درس آموز است یاد آور روز رستاخیز. براساس گزاره ای که از امام صادق (ع) نقل شده این روز را به روز پیمان گرفتن خداوند از انسان مومن برای اظهار بندگی و اقرار به نبوت و ولایت ائمه (ع) تفسیر می شده است در سنت باستانی به نوروز به عنوان روز امید و بهبودی و کامیابی می نگریستند که در روایت این روز عید فرج حضرت صاحب الامر که روز امید است نامیده شده است ؛ محتمل است سنت نگاه امیدوارانه ی در فرهنگ عید باستانی که در بین مردم این روز، روز جشن بوده در اصل از آیین زرتشت اخذ شده و در فرهنگ دینی ایران باستان بوده باشد که بعدها با تحریفات به خرافات آمیخته گردیده است؛ اندیشه  امید به ظهور منجی  که در آیین زرتشت که از آن به «سوشیانت» یاد شده است ؛ روایت نقل شده از امام صادق (ع) که دراین روز امام عصر(عج) بر فاسقین و فاسدین و گمراهان پیروز خواهد شد وحق و عدالت ظاهر گردیده وامام حق با شعار جاء الحق وزهق الباطل ظهور خواهد نمود. لذا مردم ایران به این روز را روز امید نامیده وفرح وشادی می کردند ؛ بنابراین یکی از علل زنده داشت و ماندگاری فرهنگ نوروز و عید باستان در سایه توجه پیشوایان دین و متولیان فرهنگ اسلامی بوده است.