در بینش علوی، تکلف در برابر پیوند خانوادگی است

خبرگزاری شبستان _ گروه قرآن و معارف: «کاستن از تشریفات زندگی و اشرافی گرایی که باید از رده های حاکمیتی شروع شده و به رده های پایین اجتماعی تسری یابد ؛ در سنن و آداب نوروز پذیرایی از مهمانان در گذشته با خوراک ها وتنقلات ساده و طبیعی مثل سنجد و کشمش ومویز و نان شیرینی و نبات های طبیعی که در منزل تهیه می شد از رسوم و سنتهای خوب بوده است ؛ این فرهنگ نیز امروز در معرض حذف شدن قرار دارد به علت افزودن تشریفات زاید و اضافه و اشرافگرایانه. بر اساس روایتی از امام امیر مومنان (ع) که فرمود : پیوندهای خانوادگی را با تکلف تضعیف نکنید – منظور از تکلف همان تشریفات است که در جامعه رواج یافته است – تکلف یعنی به سختی کشاندن و تحمیل زواید بر اصول وآداب – برای نمونه به راه انداختن مهمانی های پرخرج که سبب می گردد اساسا سنتهایی همچون ولیمه دادن و افطاری دادن و اطعام هنگام برگشتن از سفر زیارتی و...به کلی ترک شود.»

آنچه در ادامه می آید بخش دوم و پایانی گفتگوی خبرنگار گروه قرآن و معارف با حجت الاسلام و المسلمین «امیر علی حسنلو»،  استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخ گویی به شبهات  حوزه های علمیه سراسر کشور درباره خاستگاه تاریخی نوروز و  انعکاس این رسم ایرانی در فرهنگ اسلامی است. 

چه انطباق هایی میان نوروز و آموزه های دینی ما در روایات اسلامی وجود دارد؟
اساسا از جمله علل احیای سنت تاریخی نوروز، تبیین مناسبتهای همزمان با نوروز است که در رویات اسلامی وجود دارد . از آن جمله می توان به این نکات اشاره کرد:
آغاز آفرینش و تجلی حق که هستی و طبیعت دراین روز آفریده شده و از جلوه های حق است ؛ از این روی مناسب است که در این روز دگرباره حق متجلی شده و امام عصر ظهور نماید چنان که در گزاره های بر جای مانده از آثار زرتشت این نوید وجود دارد و گزاره های اسلامی نیز اشاره ای به این مسئله دارند .
رویش شکوفه ها که نمادی از تجلی زیبایی های حق است که می توان آن را مقایسه با تجلی عدالت که زیباترین و مطلوب ترین خواسته انسان نامید که در آموزه مهدویت این مولفه وجود دارد و حیات واقعی و آرمان همه انسانها عدل گستری است که هستی و آفرینش به آن با شکوفه و سرسبزی استقبال می کند و خرم می شود و اظهار شادی طبیعت با همین رویش گل و شکوفه حیات مجدد طبیعت است که زیبایی های خود را بیرون می ریزد .
انجام مناسک عبادی خاص مانند غسل که برای اعیاد بزرگ، فطر، قربان، غدیر و جمعه اختصاص دارد. فقها در این مسئله اتفاق کرده و در آثار فقهی به اهمیت آن اشاره و به استحباب غسل و پوشیدن جامه های پاکیزه و نو در این روز تاکید کرده اند.

پذیرش هدیه و عیدی دادن به دوستان که سفارش و سنت و سیره اهل بیت(ع) ومورد پسند آنان بوده است. دیدار دوستان و خویشاوندان -صله رحم-  مایه استحکام پیوندهای خویشاوندی وخانوادگی واجتماعی ووحدت وانسجام اجتماعی ورفع کدورتها دربین خانواده ها وخویشاوندان که بهتر است از هرم قدرت شروع شده وبه بدنه جامعه تزریق شود از باب «الناس علی دین ملوکهم» هر گرایشی از سوی حاکمان در رفتار مردم جامعه بروز خواهد داشت وتاثیر عمیق دارد وقتی در راس حاکمیت نقار باشد بین مسئولین این اختلاف و دشمنی به بدنه جامعه سرایت می کند ؛ گرایش به تجملات وزندگی اشرافی اسراف گرا یا سود جویی و احتکار و ثروت اندوزی و دوری از ترحم و..همه اصواف حاکمان در جامعه تاثیر بسزایی دارد چنانکه رفتارهای پدر ومادر خانوده نهادینه می شود مثل تاثیر خون در انتقال خلق و خوی والدین به فرزندان .

فواید فراوانی که از این فرهنگ وسنت دیرینه می توان از آن برگرفت برای جامعه ایرانی غنیمت است . لذا باید در نوروز ضمن اینکه به ارزشهایی که اسلام بیان کرده توجه نمود وآداب سنن را حفظ نمود تشریفات زاید آن را که به اصل این سنت آسیب می زند و آن را کم رنگ می کند توجه نمود ؛ اصول فرهنگی و سنتهایی چون هدیه دادن را در رفع فقر و توجه به فقرا و مستمندان از نزدیکان شروع نمود از پیرامون از همسایه آشنایان آغاز کرد ؛ هر متمولی برای رفع فقر از پیرامون خود شروع کند به یقین فقر و محرومیت در جامعه کم رنگ خواهد شد .

در بین آذری زبانها رسم عیدی دادن به دختران و خواهران و خاله و عمه و منسوبین از بانوان و هدیه شال انداختن به کودکان فامیل و نوعروسان که مرحوم شهریار در مجموعه حیدربابا از آن یاد کرده است ، فرهنگ بسیار زیبایی است که از فرهنگ اهل بیت (ع) گرفته شده است و در نوروز این رسوم هنوز پا برجاست .
استفاده از طبیعت و یاد زنده شدن آن درس دیگری است که از نوروز باید گرفت و دلها را زنده نمود و جسم و روح را با استفاده از هوای فرح انگیز بهاری جلا داد ؛ همچنین از هدایایی بهاری طبیعت مانند گیاهان خوراکی و طبی که در بهار رویش دارد و سر از زمین بر می آورد استفاده کرد .

تقارن نوروز با اعیاد مذهبی را از چه زاویه ای می توان نگاه کرد؟

امسال و چند سال متوالی بهار با ماههای رجب و شعبان و رمضان که بهار دلها و بهار عارفان و اولیاء الهی است و اعیاد رجبیه و شعبانیه همزمان شده از این ظرفیت نیز باید بهره مند شد و با معنویت انس بیشتر داشته باشند ؛ بویژه کارگزاران جامعه که نیاز بیشتر به اصلاح نفوس دارند تا مردم چرا که هر دم از سوی رسانه های خبرهای جدید از اختلاس در جامعه منتشر می گردد که پیامد آن بی اعتمادی به مدیریت های کلان کشور را فراهم می نماید .
متولیان فرهنگ در این اوضاع و با توجه به  نابسامانی نهادهای نظارتی و مدیریتی باید به نتیجه و درس های عبرتی برسند. از جمله: ریشه یابی علل جویی از مفاسد، آسیب زدایی از پیکره مدیریتی، بازنگری در قوانین وکاستی های قانونی وخلاء های قانونی که نهادهای تقنینی باید به آن بپردازند و اصلاح ساختارهای بهره مندی از مزیایی دولتی وبازنگری در قانون پرداختهای کلان به افراد براساس اندازه شایستگی و تلاش نه براساس مدرک و روابط و انتساب به .. اصلاح مراکز آموزشی براساس معیارهای دینی واصلاح بینش ها نسبت به تصدی مدیریت و تربیت نیروی متعهد برای اداره کشور اساسی ترین کاری است که پس از انقلاب وقبل از آن به ضرورت آن توجه ویژه نشده است.

یکی از عواملی که نوروز را از آن صدق و مبارکی بیرون می کشد درگیر شدن در جنبه های رقابتی مهمانی و آلوده شدن به زرق و برق هاست. در این باره چه می توان گفت؟

کاستن از تشریفات زندگی و اشرافی گرایی که باید از رده های حاکمیتی شروع شده و به رده های پایین اجتماعی تسری یابد ؛ در سنن و آداب نوروز پذیرایی از مهمانان در گذشته با خوراک ها وتنقلات ساده و طبیعی مثل سنجد و کشمش ومویز و نان شیرینی و نبات های طبیعی که در منزل تهیه می شد از رسوم و سنتهای خوب بوده است ؛ این فرهنگ نیز امروز در معرض حذف شدن قرار دارد به علت افزودن تشریفات زاید و اضافه و اشرافگرایانه. بر اساس روایتی از امام امیر مومنان (ع) که فرمود : پیوندهای خانوادگی را با تکلف تضعیف نکنید – منظور از تکلف همان تشریفات است که در جامعه رواج یافته است – تکلف یعنی به سختی کشاندن و تحمیل زواید بر اصول وآداب – برای نمونه به راه انداختن مهمانی های پرخرج که سبب می گردد اساسا سنتهایی همچون ولیمه دادن و افطاری دادن و اطعام هنگام برگشتن از سفر زیارتی و...به کلی ترک شود. خویشاوندان به جهت نبود قدرت مالی در تهیه غذاهای سنگین ومتنوع از مهمانی دادن و پذیرایی کردن دست بکشند و این سنن نه تنها ترک می شود بلکه اصل رفت آمدهای خانوادگی نیز از میان قوم و خویش رخت می بندد که اکنون جامعه ما گرفتار این معضل بزرگ شده است و رفت و آمد و دور هم جمع شدن و با هم زندگی کردن از هنجارهای اجتماعی که مورد تاکید دین نیز هست کم رنگ شده است .

نَهَى عَنِ التَّكَلُّفِ‏ لِلضَّيْفِ مَا لَا يُقْدَرُ عَلَيْهِ إِلَّا بِمَشَقَّةٍ، ... / پرهیز نمودن از رسوم تلکلف آور در مهمانی و به مشقت وسختی انداختن از آداب مهم مهمانی است.
امیر مومنان در مذمت تکلف سخنان گهرباری دارد که عمل به آنها نجات دهنده زندگی های غیر اصولی ماست که در معرض سقوط وانحطاط قرار گرفته ایم :
التَّكَلُّفُ مِنْ أَخْلَاقِ الْمُنَافِقِينَ / تکلف و تشریفات از ویژگی های منافقین است و مومن هیچگاه متکلف نیست – همین تکلف در جامعه هست که سبب ظهور گناهان و فحشا گردیده است ؛ بیش از ده میلیون جوان مجرد که توان مالی ازدواجهای تشریفاتی را ندارند در معرض گناه هستند و در اوج غلیان غرایز در معرض انواع گناه یا افسردگی و بیماری های روحی قرار گرفته اند – خانواده دختر توان تهیه جهازیه پر طمتراق و تشریفاتی پر زرق و برق و مجلل را ندارد ؛ خانواده پسر توان گرفتن جشن در فلان تالار با چند نوع غذا را ندارد و از این رسوم بدعت  آلود که مصداق بارز تکلف هست دامن گیر جامعه شده است که مسبب اصلی این آسیبها مسئولان وکارگزاران جامعه هستند که با عدم ساده زیستی به این نا بسامانی ها دامن زده اند ؛ خواص جامعه فاسد نباشند جامعه در اصلاح وتعادل کامل خواهد بود بلای دامن گیر از سوی خواص به جامعه القا شده است ؛

یکی از علل آسیبهای اجتماعی در دوری از ضوابط شرعی ومحاسن اخلاق دینی است ؛ یکی از علت های شیوع و آمار نگران کننده طلاق این تشریفات زاید است که پسر ودختر با رفتن به سوی این تشریفات در اول زندگی گرفتار قرض ها و وامهای نزولی بانکها می شوند وبرای باز پرداخت این دیون شغل مناسب پردرآمد ندارند ؛ تلخی وتندی شروع شده وبه درگیری ها وطلاق  وتنش های اجتماعی منجر می شود ؛ در زندگی مجردی نیز به گناه ورفتارهای نامشروع کشیده می شوند.
اطِّرَاحُ الْكُلَفِ أَشْرَفُ قِنْيَةٍ / دوری نمودن از تکلف با شرف ترین قناعت وزندگی است .
أَهْنَى الْعَيْشِ اطِّرَاحُ الْكُلَفِ (392/ 2). کنارزدن تکلف ها راحت ترین زندگی هاست و زندگی آسوده در دوری از تکلفات است .
مَنْ كَلَّفَكَ مَا لَا تُطِيقُ فَقَدْ أَفْتَاكَ فِي عِصْيَانِهِ / هرکس تورا به تکلف وادارد تورا در عصیان خود گرفتار نموده است .