فلسفه قرآن بر سر گرفتن در شب‌های احیاء

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، شب های احیاء یا لیالی قدر ازجمله مناسبت هایی است که بیش از هر زمان دیگر فرصت طاعت و عبادت و مناجات با خدای عالمیان را برای ما فراهم می کند برای همین هم هست که برای این قله های رمضانی، اعمال و اذکار و اوراد بسیار سفارش شده تا از شبی که به اندازه هزار ماه ارزش دارد، بیشترین بهره ها را ببریم.

از دعای جوشن کبیر گرفته تا «الهی العفو» گفتن ها و مناجات ها و زیارت عاشورا خواندن ها گرفته تا الغوث الغوث هایی که زمزمه شان در گوش هر کوچه و شهر می پیچد؛ در این میان یکی از اعمال شب های قدر که در واقع پایان بخش مناجات ها و استغاثه های این شب ها نیز است، آئین قرآن بر سر گرفتن و واسطه قرار دادن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در درگاه الهی برای گرفتن حوائج است.

لذا به مناسبت فرا رسیدن دومین شب از شب های احیاء، درباره اینکه چرا احیاءها و شب زنده داری های ما به قرآن به سر ختم می شود و آیا روایات و آموزه های دین این قرآن بر سر گرفتن ها را توصیه می کند، به بحث و بررسی پرداخته ایم که در ادامه می آید:

«عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ تَأْخُذُ الْمُصْحَفَ فِی ثَلَاثِ لَیالٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَتَنْشُرُهُ وَ تَضَعُهُ بَینَ یدَیک وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِکتَابِک الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُک الْأَکبَرُ...»(بحارالأنوار، ج 95، ص 146)

با تفحص در روایات به این نتیجه رسیدیم؛ اولین شخصیتی که در مورد برنامه های شب قدر دستور داده است تا قرآن را مقابل خود قرار دهید و دعای «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِکتَابِک الْمُنْزَلِ ...» بخوانید؛ امام باقر علیه السلام است. اما به دلیل این که ائمه علیه السلام در صدد حفظ و احیای سنت نبوی هستند؛ می توانیم به جرأت بگوییم که اولین دستور دهنده در خصوص برنامه شب های قدر، شخص رسول الله(ص) است؛ ولی در این زمینه روایتی از پیامبر(ص) به دست ما نرسیده است.

این مراسمی که امروزه به صورت دسته جمعی انجام می شود؛ دقیقا بانی، زمان و مکان شروع آن مشخص نیست. زیرا در مورد مراسم قرآن بر سر گرفتن مثل نماز جماعت دستور اجرای دسته جمعی داده نشده است. اجرای آن در اختیار افراد است. به هر نحوی که می خواهند – فردی و یا گروهی- انجام دهند. مثل عزاداری برای امام حسین علیه السلام. این که چگونه عزاداری صورت گیرد؛ بستگی به عرف هر جامعه دارد. گرچه دعای قرآن به سر، و خدا را به معصومان علیهم السلام قسم دادن، اختصاص به لیالی قدر ندارد؛ بلکه در روایات صراحت دارد که انسان هر وقت مشکلی داشت؛ قرآن به سر گرفته و دعای بک یا الله و بمحمد... را بخواند.

«عَنْ مَوْلَانَا الصَّادِقِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِ قَالَ خُذِ الْمُصْحَفَ فَدَعْهُ عَلَی رَأْسِک وَ قُلِ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآن ...»(بحارالأنوار، ج 95، ص 146)

از امیرالمومینن امام علی علیه السلام در مورد نماز مکروب و غمناک و گرفتار نقل شده که فرمود: «صَلَاةُ الْمَکرُوبِ تُصَلِّی رَکعَتَینِ وَ تَأْخُذُ الْمُصْحَفَ فَتَرْفَعُهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَیک بِمَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُک الْأَکبَرُ وَ أَسْمَاؤُک الْحُسْنَی وَ مَا بِهِ تُخَافُ وَ تُرْجَی ...؛ دو رکعت نماز بخوان و قرآن را بطرف بالا گیر و بگو: خداوندا به تو توجه می کنم به آنچه در این قرآن است و در آن اسم اکبر و اسماء حسنای تو و آنچه وسیله بیم و امید است در آن می باشد، درخواست می کنم که بر محمد و آل او درود فرستی و حاجتم را برآوری»(بحارالأنوار، ج 88، ص 356) این روایت از نظر شکل مانند همان دعای قرآن به سر گرفتن در شب های قدر است.

علی بن یقطین از امام کاظم(ع) نقل می‌کند که آن حضرت(ع) فرمود: «مصحف شریف را در دست بگیر و بر سر بگذار و بگو: «اللَّهُمَّ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ إِلَى خَلْقِکَ وَ بِکُلِّ آیَةٍ هِیَ فِیهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّهِ عَلَیْکَ وَ لَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّهِ مِنْکَ یَا سَیِّدِی یَا سَیِّدِی یَا سَیِّدِی» پس 10 مرتبه بگو «یَا اللَّهُ»، و 10 مرتبه «بِحَقِّ مُحَمَّدٍ»، و همین‌طور هر کدام از امامان(ع) را بشمار و 10 مرتبه بگو تا وقتی که به نام امام معاصر با خودت رسیدی، نام آن‌ حضرت(ع) را نیز 10 مرتبه صدا بزن. که اگر چنین کنی حاجات تو برآورده می‌شود و امور زندگی بر تو آسان می‌شود.(الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 1، ص 186 و 187)

در روایت دیگر که از امام صادق(ع) نقل شده است، در ابتدای دعا «اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ» نیز آمده است(همان، ص187) و به جای عبارت «بِحَقِّ کُلِّ إِمَامٍ وَ تَعُدُّهُمْ»، نام تک تک امامان(ع) آمده است و در پایان امام(ع) می‌فرماید: «وَ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ»؛ هر حاجت که دارى از خدا طلب کن‏.

از طرف دیگر، توصیه شده که قرآن را هنگام برخورد با گرفتاری ها و بدون اختصاص به زمان خاصی بر سر بگیریم و طبیعی است که انجام آن در شب‌های قدر دارای اثر بیشتری خواهد بود.

در روایت آمده است: هر بدهکار و گرفتاری که پس از دو رکعت نماز مخصوص، قرآن را به سر می‌گیرد و نام خدای متعال، پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) را 10 مرتبه صدا بزند، حاجات او برآورده می‌شود.(وسائل الشیعة، ج 8، ص 125 – 126) و چه شبی مبارک‌تر از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم که انسان در رفع گرفتاری‌ها و برآورده شدن حاجات این اعمال را انجام دهد.

«شیخ عباس قمی» هم در «مفاتیح الجنان» در ذکر اعمال شب قدر، سومین عملی را که به ان اشاره می کند، گرفتن قرآن بر سر است، بدین صورت که قران را در مقابل خود باز می‌کنند و خداوند را به قرآن و آنچه در آن آمده است قسم می‌دهند.

شیخ عباس قمی سپس چهارمین عمل مستحب شب قدر را به این صورت توضیح می‌دهد که: قرآن را بر سر خود می‌گذارند و خداوند را به حق قرآن و حق کسی که با قرآن فرستاده شده یعنی پیامبر اسلام(ص) و به حق هر زن و مرد مؤمنی که در قرآن مدح شده قسم می‌دهند و سپس 10 بار می‌گویند بِكَ یا أللّهُ و بعد خداوند را به نام هر یک از چهارده معصوم قسم می‌دهند و اسامی آن‌ها را به ترتیب 10 بار ذکر می‌کنند.

منابع:

1-پایگاه اطلاع رسانی حوزه؛

2-اسلام کوئیست؛

3-دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت(ع).