امام محمد باقر(ع)،شکافنده علوم

خبرگزاری شبستان//قم

امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان است که به عنوان شکافنده علوم خدمات ارزنده ای به اسلام و تشیع رسانیدند. باقرالعلوم یکی از القاب آن امام شریف است و بدان جهتکه ایشان دریاى دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکارا ساخت به این نام خطاب می شد.

امام محمد باقر (ع) به القاب دیگرى مانند شاکر، صابر و هادى نیز شهرت داشتند که از میان همه این القاب باقر به معنای شکافنده مشهورتر و آشناتر است. جابرن یزید جعفی در توضیح لقب اخیر گوید : آن حضرت علم را شکافت و رموز و دقائق آن را روشن ساخت . یعقوبی نیز می نویسد : بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت . راغب اصفهانی هم مانند این عبارت را گفته است .ابن منظور در مورد کلمه باقرمی گوید : تبقر، داشتن علم و مال زیاد را گویند و به محمد بن علی بن حسین بن علی علیه السلام بدان جهت باقر گفته می شود که آن حضرت علم را شکافت واصول آن را مشخص و طرز استنباط فروع علم از اصول آن را بیان فرمود .

کنیه ایشان ابوجعفر بود و فاطمه دختر امام حسن مجتبى (ع) نیز مادر امام باقر هستندو نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اکبر حضرت امام حسن (ع)و از سوى پدر به امام حسین (ع) میرسد.

جهان در روز جمعه سوم ماه صفر سال 57 هجرى با تولد ایشان در مدینه نوری الهی به خود گرفت. دوران امامت امام محمد باقر (ع) از سال 95 هجرى که سال درگذشت امام زین العابدین (ع) است آغاز شد و تا سال 114 هجری قمری و به مدت 19 سال و چند ماه ادامه داشت.

در دوره امامت امام محمد باقر (ع) و فرزندش امام جعفرصادق (ع) مسائلى مانند انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان و پیدا شدن مشاجرات سیاسى و ظهور سرداران و مدعیانى مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانى و دیگران مطرح شد و ترجمه کتاب هاى فلسفى و مجادلات کلامى در این دوره پیش می آید و عده اى از مشایخ صوفیه و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت پیدا میشوند .

در آن زمان تعلیمات قرآنى به ویژه مساله امامت و ولایت را که پس از واقعه عاشورا و حماسه کربلا افکار بسیارى از حق طلبان را به حقانیت آل على (ع) متوجه کرده بود و پرده از چهره ستمکاران اموى و دین به دنیا فروشان برگرفته بود. در این میان برخى نیز احادیثى به نفع دستگاه حاکم جعل کرده و یا مشغول جعل بودند و یا آنها را به سود دستگاه خلافت تغییر می دادند و این مسائل عواملى بود بسیار خطرناک که باید حافظان و نگهبانان دین در برابر آنها بایستند.

به واسطه فضا و افشاگری پس از واقعه عاشورا امام محمد باقر (ع) و پس از ایشان در زمان امام جعفر صادق (ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسى براى نشر تعلیمات اصیل اسلامى و معارف حقه بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامى در این دوران پایه ریزى شد.

به همین جهت محضر امام باقر (ع) مرکز علما و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران بنام بود و در مکتب تربیتی ایشان علم و فضیلت به مردم آموخته می شد.
 

ابوجعفر امام محمد باقر (ع) ویژگی های اخلاقی داشتند که باید بیشتر مورد توجه پیروان و مسلمانان قرار گیرد. ایشان متولى صدقات حضرت رسول (ص) و امیرالمؤمنین (ع) و پدر شریف خود بودند و این صدقات را در میان بنى هاشم و مساکین و نیازمندان تقسیم میکردند و اداره آنهارا از جهت مالى به عهده داشت.

امام باقر (ع) داراى خصال ستوده و مؤدب به آداب اسلامى بودند که از آن جمله می توان به سیرت و صورت ستوده،. استفاده از لباس های تمیز و نو و راه رفتن در کمال وقار و شکوه اشاره کرد.

روزی یکی از افراد از آن حضرت می پرسد:جد شما همیشه لباس کهنه و کم ارزش میپوشیدند، چرا شما لباس فاخر بر تن می کنید و ایشان پاسخ دادند: مقتضاى تقواى جدم و فرماندارى آن روز که محرومان و فقرا و تهیدستان زیادبودند،چنان بود من اگر آن لباس را بپوشم در این انقلاب افکار نمیتوانم، تعظیم شعائر دین کنم.

گشاده رویی با مؤمنان و دوستان از دیگر ویژگی های این شخصیت عظیم می باشد و با همه اصحاب مصافحه میکرد و دیگران را نیز بدین کار تشویق می فرمود و در ضمن سخنانش می فرمود: مصافحه کردن کدورتهاى درونى را از بین می برد و گناهان دو طرف همچون برگ درختان در فصل خزان می ریزد.

امام باقر (ع) در صدقات و بخشش و آداب اسلامى مانند دستگیرى از نیازمندان و تشییع جنازه مؤمنین وعیادت از بیماران و رعایت ادب و آداب و سنن دینى , کمال مواظبت را داشت.

بامداد که براى اداى نماز به مسجد جدش رسول الله (ص) می رفت پس از گزاردن فریضه مردم گرداگرد ایشیان جمع می شدند و از انوار دانش و فضیلت امام بهره مند می گشتند.

امام سجاد (ع) با زبان دعا و مناجات و یادآورى از مظالم اموى و امر به معروف و نهى از منکر و امام باقر (ع) با تشکیل حلقه هاى درس زمینه این امر مهم را فراهم کرد و مسائل لازم دینى را براى مردم روشن فرمود.

حضرت امام محمد باقر (ع) 19 سال و ده ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین العابدین (ع) زندگى کرد و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت , نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى , تعلیم شاگردان , رهبرى اصحاب و مردم، اجرا کردن سنتهاى جد بزرگوارش در میان خلق , متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبرى و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم که تنها خلیفه راستین خدا و رسول (ص) در زمین است، پرداخت و لحظه اى از این وظیفه غفلت نفرمود.

امام محمد باقر (ع) هفتم ذی الحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست و پیکر مقدس ایشان در قبرستان بقیع و کنار مزار پدر بزرگوارشان به خاک سپرده شد.

درباره موقعیت علمی امام آنچنان که بسیاری از علمای اهل سنت نیز گفته اند، امام باقرعلیه السلام در زمان حیات خویش شهرت فروانی داشته و همواره محضر او از دوست دارانش ، از تمامی بلاد و سرزمینهای اسلامی، پر بوده است. موقعیت علمی ایشان به مثابه شخصیتی عالم و فقیه به ویژه به عنوان نماینده علوم اهل بیت، بسیاری را وا می داشت تا از محضر او بهره گیرند و حل اشکالات علمی و فقهی خود را از او بطلبند. در این میان، اهل عراق که بسیاری از آنان شیعه بودند بیش از دیگران مفتون شخصیت آن حضرت شده بودند.

مراجعه کنندگان، خضوعی خاص نسبت به شخصیت علمی امام داشتند چنان که عبدالله بن عطای مکی گوید: علما را در محضر هیچ کسی کوچکتر از زمان حضوردر محضر امام باقرعلیه السلام ندیدم . حکم بن عینیه با تمام عظمت علمی اش در میان مردم ، در برابر آن حضرت مانند دانش آموزی در مقابل معلم خود به نظر می رسید . شهرت علمی امام، در حد تعبیر ابن عنبة، مشهورتر از آن است که کسی بخواهد آن را بیان کند . این شهرت در زمان خود ایشان ، نه تنها در حجاز که «کان سید فقهاء الحجاز » بلکه حتی در عراق و خراسان نیز به طور گسترده فراگیرشده بود. چنانکه راوی می گوید : دیدم که مردم خراسان دور حضرت حلقه زده و اشکالات علمی خود را از ایشان می پرسیدند.

ذهبی درباره امام باقر علیه السلام می نویسد: ایشان از کسانی است که بین علم و عمل ، سیادت و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده و برای خلافت اهلیت داشت . ابرش کلبی از هشام بن عبدالملک پرسید: این کیست که مردم عراق او را در میان گرفته و مشکلات علمی خود را از وی می پرسیدند ؟ هشام گفت: این پیامبر کوفه است ، خود را پسر رسول خدا و شکافنده علم و مفسر قرآن می داند.

کلینی به سند روایت کرده است که امام محمد باقر (ع) هشتصد درهم برای تعزیه و ماتم خود وصیت فرمود.

به سند موثق از امام جعفر صادق (ع) روایت کرده است که پدرم گفت: ای جعفر! از مال من وقفی بکن برای ندبه کنندگان که ده سال در منی در موسم حج بر من گریه کنند، و رسم ماتم را تجدید نمایند و بر مظلومیت من زاری کنند.

در بررسی نحوه برخورد امام با مسایل سیاسینیز چنین آمده است: شیعه پس از امام سجاد دو شاخه شد شاخه انقلابی آن به « زیدیه » معروف شد که امام را کسی می دانستند که قیام کند . قیامهای زیدی نتیجه مطلوبی نداشت اما باعث شد که آنها از بعد علمی و فقهی هیچگاه به پای شیعه امامی نرسند. اما امام باقر و امام صادق یک مکتب فراگیر و منسجم را پایه گذاری کردند و در زمینه مقابله با حکومت هم مبارزه فرهنگی و مبارزه منفی را سرلوحه کار خودقرار دادند و شیعیان را از هر گونه همکاری با دستگاه حاکم منع می کردند مگر در موارد استثنایی، در حالی که تقیه یکی از اصولی ترین مواضع ائمه در زمان حکومت حاکمان جور بود. اما برای همه مردم روشن بود که امامان شیعه امامت را حق منحصر به فرد خود می دانند و بر بطلان کار خلف و عدم مشروعیت آنها تاکید دارند در دوران اموی فشار های فراوانی به اهل بیت وارد می شد شاید ریشه قیام زیدین علی همین فشار های طاقت فرسای حکومت باشد.

پایان پیام/