روز عرفه، روز دعا و درخواست از خداوند

خبرگزاری شبستان/گیلان
"آری‌، ای خدای مهربانم، اگر با این همه نعمت های آشکار و پنهان از تو بخواهم و بکوشم و در تمامی قرون و اعصار در آنها زندگی نمایم و بخواهم که شکر یکی از نعمت هایت را به جای آورم، ناتوان خواهم بود..."

تأملی در دعای عرفه
بشر و بشیر پسران غالب اسدی روایت کرده‎اند، که عصر روز عرفه در عرفات در خدمت امام حسین(ع) بودیم که آن حضرت با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان خود از خیمه بیرون آمدند و با کمال تضرع و خشوع به دامنه کوه رحمت روی آوردند و در سمت چپ کوه ایستادند و به جانب کعبه روی گردانیدند و دست‎ها را مقابل صورت مبارک برداشتند و این دعا را خواندند.

دعای عرفه از مشهورترین دعاهاست که شامل مضامین عارفانه‎ای چون شناخت پروردگار و تضرع به درگاه لایزال اوست.

راویان گویند: در پایان دعا و ذکر یا رب، یا رب آن حضرت چنان حاضران را تحت تاثیر قرار داده بود که از دعا کردن برای خودشان به آمین گفتن به دعای امام حسین علیه السلام بسنده کردند و صدای گریه مردم صحرای عرفات را پر کرده بود تا این که آفتاب غروب کرد و به سوی مشعر الحرام رفتند.

باید گفت، غیر از دعای امام حسین علیه السلام برای روز عرفه دعاهای دیگری نیز از سایر ائمه اطهار علیهم السلام روایت شده است که در کتب دعا به تفصیل آمده است.

شیخ صدوق کتابی تحت عنوان ادعیه الموقف و یا دعا الموقف تالیف کرده است، مشهورترین دعاهای روز عرفه پس از دعای امام حسین علیه السلام دعای فرزند گرامیش حضرت امام زین العابدین علیه السلام است که در صحیفه سجادیه آمده است.

مراجع عظام تقلید در مناسک حج هر دو دعا را نقل کرده‎اند.

در گزیده های دعای امام حسین علیه السلام در عرفه از ستایش حق تعالی، تجدید عهد و میثاق با خدا، خود شناسی، راز آفرینش انسان، تربیت انسان در دانشگاه الهی، نعمت‎های خداوند، شهادت به بی‎کرانی نعمت‎های الهی، ناتوانی بشر از بجا آوردن شکر الهی، ستایش خدای یگانه، خواسته‎های یک انسان متعالی، سپاس به تربیت‎های الهی، نیازهای تربیتی از خدا، شکایت به پیشگاه خداوند، یاد می شود.

توجه به مسائل پزشکی در اسلام
در قرآن کریم، احادیث و روایات منقول از حضرات معصومین(علیهم السلام) به نمونه هایی فراوان از عنایت دین مبین اسلام به موضوعات گوناگون علوم پزشکی بر می خوریم. از سفارشات بهداشتی، پزشکی و توجه به سلامتی گرفته تا بحث تغذیه و جز آن در اینجا به نمونه هایی چند اشاره می شود:

1- و اذا مرضت فهو یشفین (قرآن، شعرا: 80).
و چون بیمار شوم او (خداوند) شفایم می دهد.
2- و ابری ء الاکمه والابرص و احی الموتی باذن الله (قرآن، آل عمران: 49).
به اذن خدا، نابینای مادرزاد و پیس را بهبود می بخشم.
3- و اوحی الی النحل ان اتخذی من الجبال بیوتاً و من الشجر و مما یعرشون ثم کلی من کل الثمرات فاسلکی سبل ربک ذللاً یخرج من بطونها شراب مختلف الوانها فیه شفاء للناس ان فی ذلک لایه لقوم یتفکرون (قرآن، نحل: 68 – 69).
و خداوند به زنبور عسل وحی کرد که در کوه ها و درختان و بلندی ها منزل بگیرید سپس از میوه های شیرین و شهد گل های خوشبو بخورید و راه پروردگار خود را بپوئید آنگاه از درون آنها شربتی شیرین به رنگهای گوناگون بیرون می آید که شفای مردمان در آن است. مسلماً در این آیت و نشانه ای است برای گروهی که تفکر می کنند.
4 -پیامبر اکرم(ص) فرمودند: العلم علمان، علم الادیان و علم الابدان.
دانش بر دو گونه است: دانش دین ها و دانش بدن ها
5- حضرت علی(ع)
ان من البلاء الفاقه و اشد من ذلک مرض البدن و اشد من ذلک مرض القلب و ان من النعم سعه المال و افضل من ذلک صحه البدن و افضل من ذلک تقوی القلوب_ یکی از گرفتاری ها تنگدستی است. سخت تر از آن بیماری است و سخت تر از آن هم بیماری دل. یکی از نعمت ها توانمندی مالی است و برتر از آن، تندرستی و سلامتی است و بهتر از آن نیز تقوای دل ها است.
6- امام باقر(ع):
... و اعلم انه لا علم کطلب السلامه و لاسلامه کسلامه القلب
بدان که نه هیچ دانشی چون طلب سلامتی است و نه هیچ سلامتی ای چون سلامت قلب.
7 - امام صادق (ع):
ما استشفی للناس بمثل العسل
مردم به چیزی مانند عسل شفا نمی یابند.

دعای عرفه در علم پزشکی
رضا خانی پور در مقاله ای تحت عنوان شاخه های علوم پزشکی در دعای عرفه امام حسین(ع)، با امعان نظر در فرازهایی از دعای شریف عرفه امام حسین(ع) متعلق به قرن یک ق. به اکثر تقسیم بندی و شاخه های اصلی کنونی علوم پزشکی دست یافت.

وی در این مقاله آورده است: عبارات بخش مورد نظر مستقیماً مرتبط با این تخصص ها یا گروه بندی ها است و موضوعاتی چون: آناتومی انسان، دستگاه گوارش، دستگاه عصبی، پوست، دندانپزشکی، گوش و حلق و بینی، چشم پزشکی، دستگاه تنفسی، قلب و عروق، خون، ارتوپدی، مغز و اعصاب و... را در بر دارد.

دعای عرفه و شاخه های علوم پزشکی
نگارنده(رضا خانی پور)، ضمن قرائت دعای عرفه و دقت در واژه شناسی فرازهای آن، انواع تخصص های جدید علوم پزشکی را استخراج کرد، که از حیث تاریخ علوم پزشکی، تقسیمات و شاخه های علوم پزشکی حائز اهمیت و بسیار جالب توجه است.

حضرت سیدالشهدا(ع) در فرازهایی از دعای شریف عرفه به پیشگاه باری تعالی عرضه می دارد که:
"... ان لوحاولت و اجتهدت مدی الاعصار و الاحقاب لو عمرتها ان اودی شکر واحده من انعمک ما استطعت ذلک...
]آری‌، ای خدای مهربانم] اگر با این همه نعمت های آشکار و پنهان تو بخواهم و بکوشم و در تمامی قرون و اعصار در آنها زندگی نمایم و بخواهم که شکر یکی از نعمت هایت را به جای آورم ناتوان خواهم بود..."

اینک به واژه ها یا فرازهایی از این دعای با عظمت اشاره می نمایم که در آنها شاخه ها و تقسیمات علوم پزشکی (در زمان حدود 13 قرن پیش) متجلی است:

ثم ما صرفت و درات عنی اللهم من الضر و الضراء اکثر مما ظهر لی من العافیه والسراء و انا اشهد یا الهی بحقیقه ایمانی و عقد عزمات یقینی و خالص صریح توحیدی و باطن مکنون ضمیری و علایق مجاری نور بصری و اساریر صفحه جبینی و خرق مسارب نفسی و خذاریف مارن عرنینی و مسارب صماخ سمعی و ما ضمت و اطبقت علیه شفتای و حرکات لفظ لسانی و معرز حنک فمی و فکی و منابت اضراسی و مساع مطعمی و مشربی و حماله ام راسی و بلوع فارغ حبایل عنقی و ما اشتمل علیه تامور صدری و حمایل حبل و تینی و نیاط حجاب قلبی و افلاذ حواشی کبدی و ما حوته شراسیف اضلاعی و حقاق مفاصلی و قبض عواملی و اطراف اناملی و لحمی و دمی و شعری و بشری و عصبی و قصبی و عظامی و مخی و عروقی و جمیع جوارحی و ما انستج علی ذلک ایام رضاعی و ما اقلت الارض منی و نومی و یقظتی و سکونی و حرکات رکوعی و سجودی ان لو حاولت و اجتهدت مدی الاعصار و الاحقاب لو عمرتها ان اودی شکر واحده من انعمک ما استطعت ذلک.

ترجمه کامل عبارات پزشکی دعای شریف عرفه:
بار الها، وانگهی آن ضررها و زیان ها را که از من برگردانیدی، بیش از آن عافیت و نعمت هایی است که به من عنایت فرمودی و ای خدای من، با حقیقت ایمانم گواهی می دهم و با عهد استوار و محکم قاطعیت های یقینی که دارم و با خلوص توحید صریحی که در دلم موجود است و با اعماق پنهانی درونم و رشته های مجاری نور چشمم و خطوط نقش پیشانیم و با شکاف راه های تنفسم و نرمه تیغة بینی ام و طرق امواج صداها به صماخ و استخوان گوشم و با آنچه که لب هایم آن را در بر، و در هنگام روی هم نهاده شدن میان خود دارد. و با حرکات لفظی زبانم و محل پیوست فک بالا و فک پایینم و رستنگاه دندانهایم و عامل چشیدن خوراکی ها و آشامیدنی هایم، با عامل حمل[فعالیت یا استخوان]، حافظ مغز سرم و لولة فرو دادن غذا و آشامیدنی در درون چنبره گردنم و با آنچه که درون سینه ام در بر گرفته است و حمائل[بند] رگ گردنم و آویزة پرده قلبم و با قطعه های اطراف کبدم و آنچه که خمیدگی دنده هایم در بر گرفته و گودی بندهای مفصل ها و قبض عوامل فعال درونم و بند انگشتانم و گوشت و خون و مو و ظاهر پوست و اعصاب و نی و استخوان ها و مغز و رگها و همة اعضایم و با آنچه که در دوران شیرخوارگی در بدنم بافته شده است و با آنچه که زمین از من بر خود حمل نموده است و با خواب و بیداری و سکون و حرکات و [رکوع و سجود]، آری، ای خدای مهربانم، اگر با این همه نعمتهای آشکار و پنهان تو بخواهم و بکوشم، و در تمامی قرون و اعصار در آنها زندگی نمایم و بخواهم که شکر یکی از نعمت هایت را بجای بیاورم ناتوان خواهم بود.

عرفه، فرصتی برای جاماندگان
حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند: اگر کسی در ماه مبارک رمضان مورد مغفرت الهی قرار نگیرد، غفران برای او نیست، مگر آنکه عرفه را درک کند.

هر لحظه ای از لحظات امروز برای ما گرانبهاست، به ویژه برای دعا و درخواست از خداوند. این فرصت بهترین فرصت است. پس این فرصت را از دست ندهید، به ویژه از ظهر تا هنگام غروب را که در روایات وارد شده است.

در روایتی نقل شده است که شب عرفه هر دعای خیری که انسان بکند، به اجابت می رسد و برای کسی که در شب عرفه اطاعت الهی را بکند و اعمال صالحه انجام دهد، معادل صد و هفتاد سال اطاعت و عبادت است؛ یعنی از نظر پاداش چنین چیزی به او داده می شود.

مقیّد باشید که شب عرفه مشغول به غیر عبادت نشوید! چون امشب یکی از بزرگترین فرصت هایی است که ما داریم. از غروب شب عرفه تا غروب روز عرفه زمان بسیار بزرگی است.

روایتی از زین العابدین صلوات الله علیه آمده که محدث قمی آن را نقل کرده است؛ در آن روایت آمده است که روز عرفه بود و حضرت دیدند که سائلی دارد از مردم، یعنی غیر خدا، درخواست می کند.

حضرت به او فرمود: وای بر تو! در چنین روزی از غیر خدا تقاضا و درخواست می کنی!؟ و حال آنکه امید می رود در چنین روزی فضل الهی شامل طفل هایی شود که در رحم مادر هستند. امید است که اینها خوشبخت و سعادتمند شوند.

عرفه از نگاه بزرگان:
حضرت آیت الله مجتبی تهرانی در تشریح برکات شب و روز عرفه، بر ضرورت بهره مندی از این فرصت کوتاه تأکید و عنوان کرده است:‌ از ظهر تا هنگام غروب روز عرفه بسیار مورد سفارش است و دعا در این ایام بُرد زیادی دارد.

در روایتی نقل شده است که شب عرفه هر دعای خیری که انسان بکند به اجابت میرسد؛ و برای کسی که در شب عرفه اطاعت الهی را بکند و اعمال صالحه انجام دهد، معادل صد و هفتاد سال اطاعت و عبادت است؛ یعنی از نظر پاداش چنین چیزی به او داده می‏شود.

شب عرفه، شب دعا و اعمال صالح دعا در شب عرفه مقبول و مستجاب است «رُوی إنّ لیلة عرفة یستجاب فیها ما دعا من خیر و للعامل فیها بطاعة الله تعالى أجر سبعین و مائة سنة.»

اعمال صالح برابر صدوهفتاد سال عبادت است این روایت، عظمت شب عرفه را میرساند.

در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است که حضرت فرمودند: «أسرع الدعا نُجحاً للإجابة دعاء الأخ لأخیه بظهر الغیب» سریعترین دعایی که به هدف اجابت می‏رسد، دعایی است که یک برادر مؤمن، برای برادر مؤمن دیگرش می‏کند و پشت سر او برایش از خدا خیر می‏خواهد؛ نه در حضورش.

یعنی هرکس برای دیگری دعا کند، به سرعت به اجابت میرسد. «فیقول له ملک موکّل به لبّیک»؛ وقتی این شخص شروع می‏کند به دعا کردن برای برادر مؤمنش و پشت سر او، آن فرشته‏ای که برای گرفتن دعاها موکّل شده است، جواب می‏دهد: بله! «و لک مثلاه» یعنی این چیزی که برای برادرت خواستی، برای خودت دو برابرش برآورده شد. یعنی همین که برای دیگری خیر خواستی و دعایش کردی، برای خودت دو برابرش منظور و مستجاب می‏شود.

روز عرفه، روز درخواست از خداوند «رُوی عن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم قال: أوحی الله تعالی إلی بعض أنبیائه لَو أَنَّ أَهلَ سَبعِ سَمَاوَاتٍ وَ أَرَضِینَ سَأَلُونِی جَمیعاً فَأَعطَیتُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنهُم مَسْأَلَتَهُ مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِن مُلکِی مِثْلَ جَنَاحِ بَعُوضَةٍ وَ کَیفَ یَنقُصُ مُلکٌ أَنا قَیِّمُه‏.» از خدا چیزی کم نمی‏شود، حتّی اگر... در روایتی است که از پیغمبر اکرم نقل شده است که خداوند وحی فرستاد به بعضی از پیامبرانش که این متن وحی الهی است که بر فرض که اهل هفت آسمان و تمام زمین، همگی از من درخواست کنند و به هرکدام هرچه که خواستند را بدهم، از خزانه، حکومت و فضل الهی ذرّه‏ای کاسته نمی‌شود؛ حتی مثل یک بال پشه هم از خزانه من کم نمی‌شود؛ و چه‏طور ممکن ایست که از فضل الهی کاسته شود در حالی که من سردمدار آن هستم!؟

در روایتی دیگری از زین العابدین صلوات الله علیه آمده که محدّث قمی هم آن را در مفاتیح نقل کرده است؛ در آن روایت آمده است که روز عرفه بود و حضرت دیدند که سائلی دارد از مردم، یعنی غیر خدا، درخواست می‌کند؛ حضرت به او فرمود: وای بر تو! در چنین روزی از غیر خدا تقاضا و درخواست می‌کنی!؟ و حال آنکه امید می‌رود در چنین روزی فضل الهی شامل طفل‌هایی شود که در رحم مادر هستند. امید است که اینها خوشبخت و سعادتمند شوند.

روز عرفه، روز دعا و درخواست «رُوِیَ عَنِ البَاقِرِ عَلَیهِ‏السَّلَامُ قَالَ إِنَّ یَوْمَ عَرَفَةَ یَوْمُ دُعَاءٍ وَ مَسْأَلَةٍ». یکی از آن مقاطعی که این اسلحه بُردش بیشتر است و در اجابت سرعت دارد، ‌روز عرفه است. حتّی تعبیر امام باقر(علیه‏السلام) این است که اصلاً‌ روز عرفه، روز دعا و درخواست از خداوند است. یعنی در این مقطع زمانی بخصوص سرعت اجابت دعا بیشتر است. تنها امید جاماندگان «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ»

حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند: اگر کسی در ماه مبارک رمضان مورد مغفرت الهی قرار نگیرد غفران برای او نیست مگر آنکه عرفه را درک کند. از این روایت دو مطلب به دست می‏آید: یکی، عظمت ماه مبارک رمضان از نظر گسترش مغفرت الهی است که همه را در بر می‌گیرد. دوم، عظمت عرفه است.

در ماه مبارک رمضان، زمان مطرح است. ممکن است برای عرفه هم زمان مطرح باشد؛ یعنی روز خاص و هم مکان مورد نظر باشد که آن زمین عرفات است. ولی مسلّماً زمان در اهمیت موضوع دخالت دارد که روز عرفه است. از لحاظ قید زمان، اگر کسی در ماه مبارک رمضان مورد مغفرت الهی قرار نگرفت، مسلّماً اگر در روز عرفه از خداوند طلب مغفرت کند مورد مغفرت الهی قرار خواهد گرفت.

فضیلت زوّار امام حسین در عرفه:
مسأله مهم در روز عرفه زیارت امام حسین(علیه‏السلام) است که در حدیث آمده است خداوند قبل از آنکه به سرزمین عرفات نظر کند، به زائرین امام حسین(علیه‏السلام) نظر می‌افکند و این نظر افکندن در زمان‌های حساس و سرنوشت‌ساز مانند شب قدر، عید فطر، عید قربان و عید غدیر می‌باشد که افضل اعمال در این زمان‌ها زیارت امام حسین(علیه‏السلام) است. این روز را از دست ندهید! هر لحظه‌ای از لحظات امروز برای ما گرانبها است؛ به خصوص برای دعا و درخواست از خداوند. این فرصت بهترین فرصت است. پس این فرصت را از دست ندهید! به خصوص از ظهر تا هنگام غروب را که در روایات وارد شده است. به دوستان می‏خواستم سفارش کنم که این چند ساعت را غنیمت به شمارید. بدانید اگر می‏خواهید مشکلاتتان را حل کنید ‏که همه ما ‏مشکلات داریم‏ بیایید ‌این چند ساعت را درِ خانه خدا بروید و از او بخواهید؛ چه حاجت‏های مادی را و چه معنوی را، همه را از او بخواهید. چون امروز برد دعا خیلی زیاد است. به خصوص درباره دیگران اگر دعا کنید، ما در روایت داریم که خدا چند هزار برابر به شما اعطا می‏کند.

پایان پیام/

منبع:
- دایرة المعارف تشیع، جلد هفتم، ص 529 و 530.
- دعای عرفه عبدالکریم بی آزار شیرازی
- ماهنامه موعود، ش 71 .
- رضا خانی پور، شاخه های علوم پزشکی در دعای عرفه امام حسین(ع)
- خبرگزاری بین المللی زنان و خانواده(آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی(
- جعفری، محمدتقی. نیایش امام حسین(ع) در صحرای عرفات. تهران: موسسه نشر کرامت، 1378.
- سلطانی، پوری. راستین، فروردین، دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی. تهران: فرهنگ معاصر، 1379
- محمدی ری شهری، محمد. دانش نامه احادیث پزشکی. ترجمه حسین صابر. قم: دارالحدیث، 1385
- عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- منتخبی از دعای امام سجاد علیه السلام در روز عرفه، مترجم: حسین انصاریان .