خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: واقعه «مباهله» در روز بیست و چهارم ذی‌الحجه سال نهم هجری رخ داد. زمانی که رسول خدا(ص) بعد از مناظره با مسیحیان نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند. آیه 61 سوره مبارکه آل عمران به این ماجرا اشاره دارد.
از این رو، به مناسبت فرا رسیدن سالروز این واقعه با حجت الاسلام «حسین علوی مهر»، استاد حوزه و دانشگاه گفت وگو کرده ایم که در ادامه حاصل آن تقدیم حضورتان می شود:
به عنوان نخستین سوال در مورد علت مباهله و آنچه که سبب شد این جریان شکل بگیرد توضیح دهید.
واقعه مباهله که آیه 61 از سوره مبارکه آل عمران به آن اشاره دارد «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ» (پس هر كه در اين [باره] پس از دانشى كه تو را [حاصل] آمده با تو محاجه كند بگو بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم)، در سال نهم هرجی رخ داد.
واژه «نبتهل» تنها در این آیه و یکبار در قرآن آمده و به معنای دعوت کردن و خواندن یکدیگر است، یعنی دو گروه یکدیگر را دعوت کنند. این آیه یا خودِ مساله مباهله در واقع آخرین حربه و ابزاری است که برای اثبات حقانیت به کار برده می‌شود، یعنی پس از آنکه استدلال و برهان و احتجاجات دیگر منجر به نتیجه نشد، مباهله صورت می‌گیرد.
یعنی بعد از آنکه استدلال و برهان کفایت نکرد مباهله به کار برده می‌شود، از سوی دیگر مباهله صرف دعوت و نفرین یکدیگر نیست، چون دعوتی هم که در جریان مباهله اتفاق افتاد در واقع برای نفرین یکدیگر بوده اما مباهله صرف این نیست بلکه دعوت کردن برای به اثبات رسانیدن حق و حقیقت است تا واقعیت ثابت شود.
مباهله اقدامی در اثبات حق و حقانیت بوده و عمومیت دارد به این معنا که می توان از آن استفاده کرد، از امام صادق(ع) نیز روایتی در این مورد وجود دارد که حضرت(ع) مباهله را به مثابه حکم عمومی برای اثابت حقانیت مطرح کردند، هرچند که در آن زمان نسبت به رویکرد مسیحیان نجران و پیامبر اکرم(ص) آیه نازل شد و مباهله صورت گرفت.
بنابراین، اگر امروز بخواهیم حقی را از طریق مباهله اثبات کنیم، نباید درباره حقوق جزئی و حقوق مالی مثل ادعای ارث و دِین باشد، بلکه منظور دفاع از حق و حقانیتی است که در عالم هستی مطرح است مثل حقانیت اهل بیت(ع). اما شرایط دیگری که معصوم(ع) در مورد مباهله عنوان کرده است بحث اخلاص و پاکی افراد است، چنان که اصلاح نفس در سه روز برای کسی که می خواهد مباهله کند، بیان شده است.
آیا تا پیش از آن مباهله‌ای در طول تاریخ اسلام و یا پیش از آن در میان دیگر ادیان انجام شده بود؟
خیر. به طور کلی مباهله در اسلام مطرح شده است.
جایگاه اهل بیت پیامبر(ص) در همراهی حضرت رسول(ص) در این جریان و تاثیر این حضور چگونه بود؟
پیامبر اکرم(ص) حضرت امیر(ع) را به عنوان نفس خویش، حضرت زهرا(س) را با تعبیر نسائنا و حسنین را به عنوان ابناء امت با خود همراه کرد. اگر العیاذ بالله حضرت رسول(ص) ذره ای شک داشت که اگر آن بزرگواران را به همراه خود ببرد، هلاک می شوند چنین نمی کرد؛ اما همین که آنها را با خود برده است دلالت بر حقانیت اهل بیت(ع) می کند و از سوی دیگر مسیحیان نجران وقتی از رسول خدا(ص) مهلت خواسنتد که بروند و مشورت کرده و سپس به حضرت(ص) پاسخ خود را اعلام کنند، در مشورت ها و صحبت هایشان به این نتیجه رسیدند که مصالحه کرده و به شرایط ذمه تن دهند. در واقع آنان گفتند اگر او (پیامبر) با امت خود آمد ما هم می رویم و مباهله کرده و نفرین می کنیم اما اگر پیامبر(ص) با افراد خاصی آمد، نمی رویم و معلوم می شود که آن افراد خاص حق و حقیقت هستند.
از نظر منابع میان مفسران و مولفان، مباهله چگونه بررسی و به آن مُهر تایید خورده است؟
نکته دیگری که برای اثبات حقانیت اهل بیت(ع) در جریان مباهله می‌توان مطرح کرد، نقل آن در منابع مختلف است، مثلا در حدود 60 نفر در منابع مختلف اهل سنت، حدیث و جریان مباهله را نقل کردند و این نکته مهمی است. عده ای از اهل سنت مثل صاحب المنار، فخر رازی و برخی دیگر که جریان را انکار کردند اما در مقابل ۶۰ نفر از بزرگان اهل سنت و منابع مهمی از جمله صحیح مسلم، مستدرک حاکم، اسباب النزول واحدی نیشابوری، مسند احمد بن حنبل و منابع فراوان دیگر و حتی خود طبری که بسیاری از فضایل اهل بیت(ع) را حذف می کند، این جریان را نقل و تایید کرده اند.
اگر قرار باشد کل این جریان و افراد حاضر در آن را نپذیریم که اصلا نباید به سایر روایات اهل سنت هم اعتنایی داشته باشیم. زمخشری در تفسیر «کشاف»، آیه مباهله را قوی ترین دلیل بر اثبات فضیلت اهل کساء و اهل بیت(ع) دانسته است، زمخشری از اهل سنت و معتزلی است، اما این آیه را جزو مهمترین و قوی‌ترین دلایل برای اثبات فضایل اهل بیت(ع) دانسته است.
در مورد خود آیه و تفاسیری که از آن شده است، بعضا موارد و نقدهایی وجود دارد، پاسخ به این نقدها چیست؟
پیامبر(ص)، امیرالمومنین امام علی(ع) را نفس خود و حضرت زهرا(س) را به عنوان نساء امت معرفی کرده اند؛ اهل سنت هم این مسئله را تایید کرده اند لذا جای انکار نیست، دو اشکالی که اهل سنت از جمله فخر رازی و صاحب المنار گرفته اند بر سر واژه «ابنائنا» است که جمع است و جمع در عربی سه نفر به بالاست در حالی که حسنین(ع) دو نفر بودند، همچنین این اشکال را بر واژه نسائنا مطرح می کنند.
ما اینجا پاسخ می دهیم و پاسخ هم داده شده است که اولا در قرآن کریم واژه هایی که جمع باشند و بر دو فرد دلالت کند، وجود داشته و اختصاص به این آیه ندارد. خداوند در آیه 177 سوره مبارکه «آل عمران» می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْكُفْرَ بِالْإِيمَانِ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ»؛ در این آیه واژه «ناس» به معنای مردم است اما مصداقش یک نفر یعنی «نعیم بن مسعود» است.
همچنین در آیه 188 همین سوره (آل عمران) خداوند می فرماید: «لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوْا وَيُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا فَلَا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَةٍ مِنَ الْعَذَابِ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» در اینجا واژه «الذین» منظور به «حی بن اخطب یهودی» است که یک نفر است. همچنین، در مواردی خداوند «ابراهیم» را امت خطاب کرده است.
نهایت آنکه همراه شدن اهل بیت(ع) با پیامبر(ص) در ماجرای مباهله بالاترین دلیل بر فضیلت اهل بیت(ع) است.
نظر شما