«تعزیه» در آستانه تحریف

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «تعزیه» از جمله هنرهای آئینی نمایشی در ایران است که در  آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند نشان داده می‌شود؛ در واقع این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی شیعی  است که شهادت امام حسین (ع) و یارانش را در واقعه سال 61 قمری به تصویر می کشد، تعزیه در ایران در استانهای اردبیل، سمنان، اصفهان، مرکزی،قم، تهران، مازندران، قزوین، البرز، کرمان، یزد، همدان،خوزستان،فارس، زنجان، بوشهر و خراسان رضوی اجرا می شود؛ همزمان با ایام محرم 1441 هجری قمری خبرگزاری شبستان  به آسیب شناسی مجالس تعزیه پرداخت و از تعزیه خوانان بنام خواست که تجربیاتشان را به اشتراک بگذارند.

امروز شبیه خوانی همانند دیگر آئین های ایرانی اسلامی دستخوش تغییر و تحولاتی شده است اگرچه برخی از تغییرات  برخاسته از اقتضائات جامعه  و پیشرفت تکنولوژی است و جامعه چاره ای جز همراهی با آنها ندارد  اما برخی  از تغییرات می تواند به اصل یک آئین آسیب برساند و آن را دچار انحراف کند؛ «سید محسن هاشمی» عضو هیات مدیره انجمن تعزیه ایران درباره مهمترین آسیب هایی شبیه خوانی را تهدید می کند می گوید: آن چیزی که باعث می شود شبیه خوانی از مدار اصلی خود خارج شود، این است که این هنر آئینی دچار تهاجم شده است و  آموزش ها درست نیستند و توسط اساتید آموزش داده نمی شود و کسانی که می خواهند شبیه خوانی یاد بگیرند از طریق «سی دی ها» آموزش می بینند و از تعزیه ها و اجراهایی که در این سی دی ها منتشر شده الگوبرداری می کنند. از طرفی  موسیقی تعزیه از مسیر اصلی خارج شده و دچار انحراف شده است و در واقع می شود گفت موسیقی تعزیه الان دچار تهاجم شده و باید برای آن فکری شود. تعزیه سه رکن اصلی شعر، موسیقی و حرکت دارد هر کدام از این ارکان را از شبیه خوانی بگیرند دچار مشکل می شود، هم اکنون شعر تعزیه دچار بحران است. به اعتقاد من هم شعر و هم موسیقی اگر نباشند، تعزیه دچار اشکال می شود حتی اگر از شعر غلط هم در تعزیه استفاده کنند به ارکان تعزیه لطمه وارد می شود.

برای اینکه به ارکان تعزیه آسیب و خدشه ای وارد نشود آموزش یک مسئله بسیار مهم است که باید به آن توجه کرد، متولیان امر باید به این توجه کنند  که برگزاری کلاس های آموزشی برای  تعزیه خوانان یکی از نیازهای ضروری است، در گذشته شبیه خوانان از کودکی در نزد تعزیه خوانان آموزش می دیدند و مرحله به مرحله  پیش می رفتند تا به هنوان «معین البکایی» می رسیدند اما گسترش تکنولوژی این شیوه را هم دستخوش تغییر قرار داد به گونه ای که تعزیه خوانان دیگر حتی زحمت کلاس رفتن را به خود راه نمی دهند و با یک سی دی آموزشی مشکل خود را حل می کنند و یک شبه ره چند ساله را طی می کنند و همین هم باعث خدشه دار شدن تعزیه و خالی شدنش از آن مفهوم می شود.«مهدی دریایی» موافق خوان و پژوهشگر  تعزیه می گوید: متاسفانه ما 10 سال است با این مشکل مواجه ایم و نمی توانیم حتی با شبیه خوانان قدیمی هم برخورد کنیم ونهادی هم نیست که نظارت کند؛ بیشرین ضربه را حرفه ای خوانان به تعزیه می زنند چون الگو و برند این کار هستند و به نوعی بر روی دیگران تاثیر می گذارند بنابراین باید تعزیه خوانان  حرفه ای را توجیه کرد.تنها راه مقابله با این مشکل برگزاری کلاس های  آموزشی شبیه خوانی برای جوانان است؛ در گذشته ملا،میرزا و معین البکا را در تعزیه داشتیم ولی امروز نداریم ؛ چرا؟  چون امروزه تعزیه خوانی از کودکی شروع نمی شود، برای مثال  اگر امروز از جوانان تعزیه خوان بپرسند استاد شبیه خوانی ات چه کسی است از«استاد سی دی » نام می برند،  در 15 سال اخیر تعزیه خوانان هیچکدام به مکتب تعزیه نرفتند و همه از طریق سی دی آن را یاد گرفتند؛ یکی از مشکلات امروز تعزیه ایران عدم آشنایی با شیوه  اجرای «مجالس غریب» است.

چه بخواهیم باور کنیم و چه نخواهیم بپذیریم شبیه خوانی به عنوان یکی از گونه های نمایشی دنیا که خاستگاه اش ایران است کم کم دارد از یادها می رود و فراموش می شود و اجرای آن تنها در چند شهرستان در استان های مختلف محدود شده است و جوانان ایرانی هم با آن ارتباطی برقرار نمی کنند، چرا؟ چون جوان امروز به دلیل تنوع  سرگرمی هایی که رسانه های اجتماعی برایش ایجاد کرده اند رغبتی به تعزیه  و آئین های از این دست ندارد  و یا اگر هم رغبتی نشان می دهد در یک مقطع کوتاه زمانی است  شاید این مسئله  به سیاست گذاری  رسانه ای مثل صدا و سیما هم برمی گردد که این آئین ها را در قالب برنامه های مناسبتی و غیر مناسبتی نشان نمی دهد.«سید محسن هاشمی»  می گوید: امروز تعزیه یک رسانه است. تعزیه به خودی خود می تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند، البته مخاطب امروز جوان ما به موضوع تعزیه تقریبا بیگانه است چون از تریبون های رسمی تعزیه پخش نمی شود. وقتی که رسانه ملی آن را پخش نمی کند چه انتظاری دارید که جوان ایرانی تعزیه را بشناسد. تعزیه در رسانه های رسمی جایگاهی ندارد. اگر تعزیه در رسانه ها درست عرضه شود، قطعا مخاطب خود را دارد و جوان ها آن را می شناسند. شما چه توقعی دارید که مخاطب تعزیه را که در تلویزیون هیچ برنامه ای به آن اختصاص داده نشده ببیند و با آن ارتباط برقرار کند باید تعزیه عرضه شود تا مخاطب آن را بپسندد.

توجه بیشتر به اجرای آئین هایی مثل تعزیه از سوی نهادهای رسمی و متولیان امر و اشاعه آن به شکل درست در جامعه نه تنها مانع فراموشی این آئین می شود بلکه باعث می شود نسل جوان هم با این گونه نمایشی ایرانی که با فرهنگ شیعی پیوند ناگسستنی دارد آشنا شود.