خبرگزاری شبستان - رشت، مهری شیرمحمدی؛ «پنج پیران» در محله دباغ چاه (پرده سر) شهر لاهیجان می‌توانست به‌طور کامل میراثی ماندگار شود. اما تنها ۲۰درصد این میراث تاریخی ماندگار شد.
«پنج پیران»، اگرچه اکنون تپه‌ای برش خورده در مسیر بلوار حکیم زاده بسمت میدان سردار جنگل است، اما تا همین چند سال پیش یک تپه تاریخی بود. گورستانی تاریخی که زیر خروارها خاک خفته بود و احداث جاده باعث شد کاوش‌های اضطراری باستان شناسی بر آن انجام گیرد.
حالا اگر گذرتان به خیابان منتهی از میدان عاقلیه به دانشگاه آزاد بیفتد، می‌بینید که خودروها از گورستان تاریخی پنج پیران عبور می‌کنند و تنها نشانه این تپه تاریخی، ۱۲ اصله درخت آزاد است که در مجاورت خیابان نصیحت گذار افتاده و اختلاف ارتفاع این تپه تاریخی، محلی بر تجمع زباله شده است.
«لوئی رابینو»، (کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم) در گزارش‌های خود، حرفی از این تپه تاریخی نزده است و جالب‌تر آنکه «دکتر منوچهر ستوده» هم وقتی دهه ۴۰ مامور شد از آثار تاریخی و باستانی کرانه کاسپین گزارش تهیه کند، در کتاب خود حرفی از پنج پیران ننوشته است، با این حال وجود درختان تنومند آزاد که هنوز بر این تپه نفس می‌کشند، ما را رهنمون می‌شود که پیشتر در محل این تپه، گورستانی بوده است. زیرا مهمترین نشانه گورستان‌های گیلان از گذشته‌های دور تاکنون، همین درختان آزاد بوده است.
افزون بر آن مشاهده پارچه‌های سبزرنگ به شاخه‌های درختان این تپه تاریخی نشان می‌دهد هنوز در نزد مردم عامه این مکان قداست دارد و درختان تنومند آزادش بسان اسطوره«آقادار» که مردم حاجت خود را نزد وی واگویه می‌کنند، زنده و استوار قد برافراشته‌اند.
برخی از اهالی، از وجود چشمه و چاه آبی در ضلع غربی تپه می‌گویند که در گذشته مردم به نیت برآورده شدن حاجت از آب آن بر می‌داشتند. گویا تا دهه ۵۰ نیز چشمه موجود بود و آب چشمه داخل حوضی می‌شد که اهالی غروب چهارشنبه‌ها، ۴۰تاس از آب چشمه برمی‌داشته و بر خود می‌ریختند تا حاجت روا شوند.
برخی می‌گویند پنج برادر معروف به «پنجعلی» در این مکان دفن هستند و به‌همین دلیل این گورستان به «پنج پیران» معروف شده است.
اهالی می‌گویند قبل از تعریض جاده، تپه تا محدوده پل خشتی لاهیجان بود. این را می‌توان از شیب جهت جاده هم فهمید. تپه‌ای که بعد از تعریض جاده تنها ۲۰درصد آن باقی ماند.
به گفته معاون اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی گیلان، تپه تاریخی پنج پیران، سومین اثر تاریخی شهرستان لاهیجان و قدیمی‌ترین اثر تاریخی شهر لاهیجان است و کاوش‌های اضطرای باستان شناسی بر روی این تپه، نخستین کاوش‌های باستان شناسی دوره اسلامی بعد از ۱۱۰ سال در جلگه شرق گیلان بود و میراث فرهنگی توانست این تپه تاریخی را در تاریخ ۱۲ دی ۱۳۸۶ با شمارهٔ ۲۰۴۳۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت کند.
«ولی جهانی» با اشاره به نخستین کاوش‌های اضطراری باستان‌شناسی در پنج پیران تصریح کرد: پیش از اجرای تعریض جاده، نخستین فصل از گمانه‌زنی و تعیین حریم ضلع غربی، شرقی و شمال غربی تپه پنج پیران –که با انواعی از گیاهان و درختان آزاد پوشیده شده بود- در سال ۱۳۸۷ انجام شد و اسفندماه ۱۳۹۱ نیز توانستیم با کسب مجوز از پژوهشکده باستان شناسی، به مدت ۴۵ روز در این محدوده حفاری کنیم.
سرپرست هیات کاوش باستان شناسی پنج پیران با اشاره به کشف ۲۷گور در بخش باقیمانده قبرستان پنج پیران یادآور شد: جهت گورها نشان می‌دهد، مربوط به دوره اسلامی است و کاوش‌ها نشان داد در عمق ۲ و نیم متری از زمین، گورهای دوره ایلخانی، دوره صفوی و قاجار است. ضمنا شیوه‌های تدفین احتمالا غیراسلامی هم در زیر تدفین‌های اسلامی مشاهده می‌شود ولی خاکبرداری قبور پایین‌تر، به فصول بعدی کاوش محول گردید و هنوز امکان آن فراهم نشده است.
جهانی، با اشاره به سفالینه‌های کشف شده در این گورستان تصریح کرد: تعدادی از سفال‌ها و کاشی‌های یافت شده به لحاظ تزئینات قابل مقایسه با شهر مدفون شده «گسگر» در شهرستان صومعه سراست.
معاون اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری گیلان، افزود: این تپه یک حلقه مفقوده تاریخی بود و این کاوش‌ها کمک کرد متوجه وجود یک گورستان تاریخی شویم. هیات باستان شناسی موفق شد بخشی از قدیمی‌ترین گورستان تاریخی و بقایایی از یک بنای مذهبی (احتمالا بقعه یا مسجد) را کشف کند ولی دریافت اطلاعات بیشتر نیازمند کاوش‌های باستان شناسی بیشتر است.
جهانی با اشاره به اینکه «مسجد اکبریه» و «مقبره شیخ زاهد» در لاهیجان هم‌عصر با گورستان «پنج پیران» بوده است، توضیح داد: سازمان میراث فرهنگی کشور با صدور مجوز برای ایجاد سایت موزه قبور دوره اسلامی در پنج پیران موافقت کرده است و تفاهم‌نامه‌ای هم قبلا با شهرداری لاهیجان در این زمینه منعقد شده بود تا بعد از احداث سایت موزه، دیگر سنگ قبرهای تاریخی کشف شده در گیلان به سایت موزه پنج پیران منتقل شود.
وی از پیش نویس توافق با اداره اوقاف و امور خیریه خبر داد و تصریح کرد: به دلیل اوقافی بودن زمین قبرستان نیازمند توافق با این اداره و واگذاری قبرستان به میراث فرهنگی جهت ایجاد سایت موزه هستیم و درصورت تامین اعتبار با همکاری فرمانداری شهرستان لاهیجان، سایت موزه قبور دوره اسلامی در پنج پیران ایجاد می‌شود.
نظر شما