خبرگزاری شبستان: شروع ماه محرم آغاز فصل تجدید پیمان و تازه کردن عهد با انسانی است که از همه امکانات و توانایی‌های موجود یاری گرفت تا اسلام اصیل را احیا و از بروز شکاف در کامل‌ترین دین الهی ممانعت کند. حسین‌بن علی (ع) پرچم مبارزه و ایستادگی در برابر ظلم را 1400 سال پیش، آنچنان برافراشت که هنوز پس از گذشت سال‌ها و ماه‌ها بر زمین نیفتاده است.
پیام نهضت عاشورا و سرخی خون شهدای کربلا در طی قرون گذشته علاوه بر اینکه رنگ کهنگی و قدمت به خود نگرفته است، بلکه بالعکس نفوذ بیشتری در عمق وجود انسان‌ها یافته است. به همین مناسبت که هر سال با شکوهتر از پارسال در روزهای عزاداری سالار شهیدان فطرت‌های حقیقت جو و آزاده خواه با شور و حرارت فراوان به تشکیل تجمع‌های سوگواری، مجالس عزا و دسته‌های سینه‌زنی همت می کنند و با سرلوحه قرار دادن شعارهای اصل نهضت عاشورا در نقاط مختلف جهان با همه قوا بر علیه ظلم و ستم جهانی قیام می‌کنند. اما در اینجا یک نکته را نباید فراموش کرد و آن نکته این است که نماد سرخ عاشورا و نهضت عظیم کربلا همچون دیگر ارکان مهم دین اسلام از گزندها و نقشه‌های احتمالی دشمنان قسم خورده مصون نیست.
اگر روایات و احادیث بر این مسئله تاکید می‌کند که با برپایی هیئت‌های عزاداری و سوگواری یاد و خاطره سالار شهیدان در دل‌ها و جان‌ها زنده شود، درکنارش به این نکته نیز اشاره می‌کند که چارچوب‌های شرعی و عرفی این مراسم و حرکت‌ها نیز به طور جدی باید لحاظ شود.
نشر فرهنگ عاشورایی اگر از مسیر نادرست و غیر صحیح صورت گیرد قطعا بازتاب‌های ناخوشایند و پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت. بنابراین بر نخبگان فکری و مذهبی جامعه لازم است تا با توجه هر چه بیشتر به این امور و جلوگیری از وقوع انحرافات بستر را برای ترویج و نشر شعارهای اصیل نهضت کربلا فراهم کنند. با توجه به ضروریات مطرح شده برآن شدیم با حجت الاسلام مرتضی وافی، مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه و دبیر شورای‌عالی فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران به گفتگو بنشینیم و باید ها و نباید های عزاداری های این ایام را از زبان وی جویا شویم. آنچه می خوانید نتیجه این گفتگو است.
- در سال های اخیر شاهد گرایش مردم عزادار از مساجد به سمت تکیه ها هستیم. اگرچه عزاداری در تکیه ها منافاتی با اصل عزاداری ندارد اما کمرنگ شدن حضور مردم در مساجد در ایام عزاداری سالار شهیدان می تواند آسیب هایی در پی داشته باشد. نظر شما در این زمینه چیست؟
آنچه که در فضای هیئات مذهبی و عزاداری ها اعم از جنبه مثبت و یا آسیب‌ها و آفت‌ها دیده می شود ریشه در یک جریان فرهنگی در بازه زمانی طولانی دارد که به مرور زمان شکل گرفته است. یکی از اتفاقاتی که اخیرا مشاهده شده و متأسفانه گاهی نیز توسعه یافته است رویگردانی مخاطبان هیئتی به ویژه نسل جوان برای اجرای برنامه‌های عزاداری‌های مذهبی از مساجد به تکیه ها است. این رویگردانی علل مختلفی دارد.
مساجد همواره قطب فرهنگی و مرکز و محور نشر معارف دینی بوده و هستند و مقام معظم رهبری همواره بر پرشور بودن مساجد تأکید کردند و فرمودند که مساجد باید محل آمد و شد مردم به ویژه نسل جوان باشد.
- تغییر این گرایش چه دلایلی می تواند داشته باشد؟
مسئله اول ناشی از نوع تعریفی است که از مساجد در نگاه و اذهان متولیان مساجد به چشم می‌خورد. متأسفانه در حال حاضر به تعریف مشخصی برای کارکردها و کاربردهای مساجد به ویژه در ایام عزاداری نرسیده ایم حتی با تاکیدات و چشم‌انداز کلی که مقام معظم رهبری بارها در مواضع مختلف ایراد و عنوان کرده‌اند، هنوز به دیدگاه مشخصی نسبت به این کاربردها و کارکردها دست نیافته ایم. معمولا حد و اندازه و شکل و روش و نحوه اداره مراسم مذهبی در مساجد به صورت شخصی و گروهی و یا سلیقه‌ای توسط هیئت امنا و تصمیم‌گیرندگان ارزیابی می‌شود و این خود مشکل بزرگی است. در حالی که باید با جمع دیدگاه‌ها به صورت چشم‌انداز کلی و کلان برای مساجد، یک نسخه کلان در نحوه برگزاری، روش‌ها و شیوه‌ها از جهت قالب تعریف کرد.
- چه دلیلی موجب می شود که هر کس در مسجد خود را متولی بداند و سلیقه شخصی خود را در برنامه ها حاکم کند؟
گاهی افرادی که در عمران و هزینه‌های مساجد نقش دارند چون امور مالی و حمایت و مساعدت مالی مساجد را به عنوان بانی بر عهده دارند به خود این حق را می‌دهند که در برنامه‌های فرهنگی مساجد نیز ورود پیدا کنند، پول داشتن و هزینه کردن همیشه به نوعی مجوز برای ورود و صلاحیت پیدا کردن در تصمیم‌گیری در نحوه اجرای برنامه‌های فرهنگی از جمله مراسم عزاداری و توسل نیست که این مسئله نیز نیاز به آسیب‌شناسی و توجه دارد.
فاصله دیدگاه های نسل گذشته از یک سو و بروز دیدگاه‌های جدید که بخشی از آنها نیز ضروری است از سوی دیگر، موجب بیشتر شدن فاصله نسل گذشته و نسل جوان شده است. نه جوانان می توانند از حضور یک فرد باتجربه را در میان خود استفاده کنند و نه یک پیرغلام مسجدی خود را با ویژگی‌ها و رویکرد جوانان وفق می دهد از این رو این فاصله باعث شده است که در اجرای برنامه‌ها و مراسم نیز این مشکل ایجاد شود که این مسئله نه تنها در مساجد و حسینیه‌ها بلکه در تکیه‌ها نیز مشاهده می شود.
- از دست رفتن آیین ها و روش های سنتی، بومی و اسلامی عزاداری یکی از آسیب های وارد شدن سلیقه شخصی در چگونگی برپایی مراسم عزاداری های ایام محرم است. برای رفع این مشکل چه باید کرد؟ آیا مساجد قابلیت مقابله با ورود تحریفات و آسیب ها به عزاداری ها را دارند؟
در حال حاضر نوع نگاه جوانان نسبت به عزاداری و توسل تا حدودی از شرع و عرف فاصله گرفته است و جزییات عزاداری نیز منطبق با شرع و عرف نیست. مراسم خاص عزاداری این ایام چون سینه زدن، زنجیر زدن، مداحی ها و حتی نوع لباس پوشیدن در این ایام برنامه ای منطبق با اصول اسلامی نداریم. از اینرو دستگاه های فرهنگی باید به قانون‌مندی سبک های عزاداری همت کنند تا عزاداری های اصیل، سنتی و بومی از دست نرود. متولیان فرهنگی، جامعه‌شناسان و حوزویان باید مناسک آیینی و رفتارهای مذهبی جامعه عزاداری را تعلیم و تشریح دهند. این مسئله در جامعه ما اتفاق نیفتاده است و در این زمینه نیز هیچ تعلیم و آموزش خاص و جامعی داده نشده است.
زمینه‌های تربیتی و تعلیمی و آموزش مناسک آیینی و رفتارهای مذهبی باید از کانون‌های تأثیرگذار صورت گیرد، چرا که همواره با فرا رسیدن ماه محرم این مباحث و موضوعات مطرح می‌شود در حالی جوانان و نوجوانان باید در طول سال با شیوه‌های توسل، عزاداری و رفتارهای دینی آشنا شوند.
نسل پیر غلام و باتجربه و بانی جلسات دینی نیز باید این آموزش‌ها را تبیین و نیازهای نسل جوان را باور کنند و نیازها و انگیزه‌ها و علایق نسل جوان را ببینند و برای آنها پاسخی پیدا کنند. اجرای برنامه‌های مذهبی، برنامه‌های خشک و غیر منسجم و با نوعی تحجر، رکود، حرکت‌های نمایشی و نمادین صرف ناشی از فاصله نسل جوان با هیئت امنا و متولیان مساجد است. باید آموزش هایی به هیئت امنای مساجد، متولیان هیئات و بانیان مساجد در رابطه با تعامل و ارتباط با جوانان داده شود.
- عظیم ترین جبهه‌ای که می‌تواند مناسک آیینی و مراسم عزاداری را در مساجد به بروز و ظهور و جایگاه واقعی برساند، امام جماعت مساجد هستند. آیا در این زمینه متولیان مساجد به مباحثی که باید از سوی ائمه جماعات در این ایام مطرح شود، توجه داشته و دارند؟
متاسفانه متولیان مساجد سهل انگاری کردند و ائمه جماعات و واعظان را با نقش خود در بروز و ظهور جایگاه اصلی عزاداری ها در مساجد آشنا نکردند. برخی از ائمه جماعات و واعظین هستند که مهارت‌ها و هنرهای لازم برای اجرای درست و صحیح برنامه های این ایام را دارند که در این صورت با آسیب‌ها و آفت‌های کمتری روبرو می شوند. بنابراین نقش محوری مربوط به ائمه جماعات است. در برخی مواقع که ائمه جماعات تخصص و تبحر تبلیغ نداشته باشند باید آموزش و کارگاه‌های لازم در این زمینه برگزار شود تا این روحیه در سطح بالاتری در میان ائمه جماعات ایجاد شود، در صورتی که تعامل بیشتر شود متولیانی که در حوزه مساجد فعالیت می‌کنند باید این برنامه‌ها را تدارک ببینند، اگر این گونه شود به طور قطع فضاهای مذهبی به مساجد برمی‌گردد.
- در عزاداری‌های ایام محرم چه باید ها و نباید هایی باید رعایت شود تا علاوه بر حفظ شان عزاداری، شان مسجد نیز حفظ شود؟
شأن مسجد شأن خاصی است. در واقع شأن عزاداری و احیای مساجد هر کدام برای این است که مکتب، دین و معارف دینی زنده بماند. اگر نمی دانیم انجام برخی سبک ها در مسجد صلاح است یا نه، باید آن را بررسی کنیم. آیت‌الله بهجت در این زمینه توصیه ای داشت و می‌فرمود "آن چیزی را که یقین دارید، انجام دهید و آن چیزی را که نمی‌دانید و یا شک دارید احتیاط کنید". به طور یقین اگر این مسئله در برنامه‌های مساجد رعایت شود، توسل مقدمه تقرب می شود و به نتیجه خوبی می رسیم. در واقع در برگزاری مراسم عزاداری در مساجد باید به حداقل‌ها اکتفا کرد و به دنبال کیفیت مراسم عزاداری بود به عنوان مثال اگر طولانی شدن مراسم عزاداری نباید برای مردم مزاحمت ایجاد کند.
خطبه‌های این ایام باید به منظور آموزش در زمینه مباحث واقعه عاشورا و معارف دینی باشد. امام زین‌العابدین (ع) در خطبه‌ای خطاب به یزید فرمودند: "بگذار من بالای این چوب‌ها بروم" و نمی‌فرمایند بالای منبر زیرا منبر زمانی منبر است که بر آن معارف الهی و حقایق دینی بیان شود وگرنه چوبی بیش نیست و سپس می‌فرمایند بگذار من در بالای منبر مطالبی که مورد رضای خدا و منفعت مخلوق خدا است، بیان کنم. این نکته‌ها تأکید و سفارش خوبی برای واعظین و ائمه جماعات است که رضای خدا و منفعت بندگان را در تبیین معارف الهی مورد توجه قرار دهند.
ائمه اطهار (ع) به ما آموخته‌اند که بیش از آنکه بگوییم در عمل و گفته‌های خود نشان دهییم. افراد جامعه و جوانان به شرط آنکه رفتار و گفتار ما را یکی ببینند، جذب می‌شوند گاهی یک رفتار نادرست از واعظ و امام جماعت موجب طرد جوان و مخاطب می‌شود و گاهی مواقع به حساب دین گذاشته می‌شود، از این رو وعاظ و ائمه جماعات نباید عاملی برای دین‌گریزی جوانان و دوری از مسجد شود.
پایان پیام/
نظر شما