خبرگزاری شبستان- رشت، مهری شیرمحمدی؛ برای بررسی وضعیت پروژه بازآفرینی محله خواهر امام و نخچیری به محله‌ای می‌روم که قلب سکونت تجار و اعیان رشت بود. محله‌ای که سال ۱۳۵۶ مصوب گردید تا سنگفرش و اجازه نوسازی به بافت داده نشود.
از دوره پهلوی که خیابان مطهری بافت ساغریسازان را دو نیمه کرد، اتصال این محله با بازار بزرگ رشت قطع شد. از ابتدای مسجد سوخته تکیه تا میانه ساغریسازان، معدود تک بناهایی از معماری رشت قدیم به‌جامانده و چند روزی است از ابتدای محور در جلوی مسجد سوخته تکیه، کندن معبر آغاز شده است، لابد برای ادامه سنگفرش!
جلوتر، بقعه سید عباس، همه وقت پذیرای زوار است و مردمی که برای کبوتران حرم نذر گندم کرده و با هر مشتی که بر کف حیاط پاشیده می‌شود، لشکر کبوتران از بالای گنبد چرخ زنان پایین می‌آیند.
هوا که سرد می‌شود، «حاج رجب» به‌جای بستنی سنتی دیگ‌های کدویش را بار می‌گذارد، حاج رجب هم مانند «آش طوطی» جز جدایی‌ناپذیر محله ساغریسازان است. جلوی مغازه‌اش کوهی از انواع و اقسام کدوهای تنبل چیده شده و دیگی بزرگ از کدوی در حال پخت و سینی فلزی دیگری که کدوهای پخته شده را همراه با شکر مات و ملس می‌کند.
آنگونه که مورخان نوشته‌اند، قوت غالب مردمان جلگه گیلان در گذشته کدوی آب پز بود و حاج رجب نیک با این ذائقه آشناست به‌همین دلیل با سردی هوا و کاهش مشتریان بستنی سنتی، بساط روزی‌اش را بر کدو نهاده است.
به‌سمت بقعه خواهر امام رضا می‌روم، بقعه‌ای در قلب محله که از قدیم‌الایام حرمت و جایگاه ویژه‌ای دارد. مزاری که در کتاب «ولایت دارلمرز» به نام «لاله شوی» از آن نام برده شده است.
بازآفرینی محله را می‌توان از سنگ فرش ابتدای مسجد حاج سمیع تا میانه بازار کهنه‌فروشان و محله نخچیری فهمید. کارگاه عمرانی شهرداری رشت، روبروی مسجد حاج سمیع پیداست، کارگاهی که از تابستان ۹۵تاکنون برچیده نشده است.
از زمان بازآفرینی مسجد حاج سمیع- که در فهرست آثار ملی ثبت شده – دیگر آن مسجد دوره قاجار شمایل گذشته را ندارد. از برداشتن سفال‌های قاشقی سقف و رنگ قرمز حلب شیروانی که بگذریم، چوب‌های به‌کار رفته در شبستان مسجد نیز رنگی از گذشته و هویتش ندارد.
قبلا در حریم مسجد، مدرسه دخترانه «شاهدخت» بود و آن هم از موقوفات خانواده سمیعی که چندسالی است بسان وصل ای ناجور و با تجاوز به حیاط مسجد، قد دیلاقش را بر مسجد سایه افکنده است.
از ابتدای مسجد به سمت حرم، سنگ‌های مربع شکل محور را کف پوش کرده است. به‌جز ورودی قدیمی بقعه خواهر امام که نوع سنگفرش متفاوت آن به‌دلیل میراثی بودن بقعه‌ای که تنها کتیبه سنگی دوره ناصری آن باقی است، این بخش را با قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای کفپوش کرده‌اند.
چه خوب بود که کل بافت از همین سنگ‌ها استفاده می‌شد تا تداعی کننده سنگ فرش‌های معابر رشت قدیم و خانه باغ‌های ساغریسازان باشد. این را یکی از اهالی می‌گوید، در اعتراض به نحوه‌ی اجرای طرحی که شرایط محله را در نظر نگرفته‌اند.
هم او می‌افزاید: آخر نفهمیدیم این طرح سنگفرش قرار است کی به نتیجه برسد، قرار بود کهنهفروشها را ساماندهی کنند ولی خبری نیست و با نصب بُلولاردها زحمت عابران و خودروها زیادشده است.
نگاهی به این ستون‌های سنگی می‌اندازم، برخی به تمامی شکسته شده و جای آن خودروها پارک شده‌اند. مغازه‌داری می‌گوید: محله خواهر امام از قدیم پرتردد بود. چندین محله با محورهای فرعی به این محله متصل می‌شود، اگر قرار است با ایجاد سنگفرش خودروی کمتری تردد کند، هم باید محورهای فرعی دیگری ایجاد کرد و هم فکری به حال پارکینگ بازاریان و زوار حرم کرد. مغازه‌هایی که وسایل چوبی منزل می فروشند، چاره‌ای ندارند با ماشین سنگین اجناس خریداری شده را بارگیری و تخلیه کنند. معلوم است مجریان این طرح اصلا با بافت تجاری این محدوده آشنا نبودند.
شهروند دیگری از شلوغی‌های مناسبتی به‌ویژه دهه محرم در این محله می‌گوید و از درختان تنومندی یاد می‌کند که موقع اجرای این طرح قطع شده و به‌جای آن در گلدان‌های مکعبی بی‌قواره نهال‌های جوان کاشته‌اند و مبلمان بی‌تناسبی که از فضا کاسته است.
شهروندی دیگری که ملکش در مسیر خط پروژه است، می‌گوید: به‌من می‌گویند آپارتمان نوسازم در مسیر پیاده راه قرار گرفته و باید تخریب شود. مگر شهرداری نمی‌دانست که به‌من مجوز نوسازی داده است!
شهروند دیگری که ملکش چسبیده به پارکینگ حرم است، همین گلایه را دارد و می‌گوید نه می‌توانم ملکم را بفروشم و نه شهرداری ملک مرا می‌خرد تا تکلیفم روشن شود.
یک دانشجوی دکترای معماری -که خود ساکن این محله است- می‌گوید: هدف این پروژه، ارتقای کیفیت فضای عمومی این محله بود و این امر از طریق تسهیل و ایجاد امنیت عبور و مرور پیاده، با مجزا کردن مسیر حرکت پیاده از سواره، آرام‌سازی حرکت سواره، افزایش مبلمان شهری و بهبود کیفیت نورپردازی دنبال شده است. اما مشخص است مشاور طراح این پروژه تردد و تراکم زیاد بافت محله را به‌خوبی مطالعه نکرده است. ساغریسازان به‌واسطه اتصال به خیابان مطهری و دیگر بخش‌های شهر، شریانی پرتردد و هدایت کننده است.
فاطمه نیرومند افزود: علاوه بر حرم خواهر امام، به‌دلیل وجود چند مرکز مذهبی مهم نظیر بقعه سید عباس، مسجد حاج سمیع و مسجد گلدسته در ایام مناسبتی حجم تردد بیشتر می‌شود.
این فعال در حوزه بازآفرینی تصریح کرد: ساغریسازان از قدیم راسته تجاری فعالی بوده و به‌همین دلیل حرکت پیاده هم در این محور زیاد است. در کل بافت ساغریسازان، مسیر مجزای تردد پیاده مناسبی وجود ندارد. این بهسازی عبور و مرور در طرح مشاور از دو طریق؛ آرام سازی سواره با استفاده از کفپوش سنگ‌های کیوبیک (مکعبی) و مجزا کردن مسیر عابر با بولاردهای بتنی و محدود نمودن پارک ماشین‌های شخصی صورت گرفته است. اما از زمان مطالعه طرح همین بحث بود که باید پیش نیازهای آن از جمله ایجاد پارکینگ مابه ازای خوردهای پارک شده و فضاهای تجاری دیده شود. البته پارکینگ حرم- که متعلق به اداره اوقاف و با پرداخت هزینه است- کمتر مورد استقبال شهروندان قرار می‌گیرد.
نیرومند با اشاره به طولانی شدن پروژه و بازتاب منفی آن و نارضایتی شهروندان ابراز کرد: علاوه بر طولانی شدن پروژه از تابستان ۱۳۹۵و اجرای ناقص آن، مبلمان شهری اجرا شده نیز متناسب با نیازهای بافت سنجیده نشده است. در مبلمان طراحی شده، بخش‌هایی به‌عنوان فضای سبز و نشیمن عابران درنظر گرفته شده ولی در عمل کارا نیست. افزون بر آن تعدادی بولاردها در اثر برخورد ماشین‌ها شکسته شده که به‌نظر می‌رسد جداسازی پیاده و سواره توسط ایجاد اختلاف سطح، راهکار جایگزین مناسب‌تری است. بولاردها مانع حرکت پیاده هست و دید منظر مناسبی نیز ندارد.
این مدرس دانشگاه یادآور می‌شود: بخش دیگر این طرح، ساماندهی بخش تجاری محور سوخته تکیه تا نخچیری بود و قرار بود فضاهای تجاری نامناسب مثل کهنهفروشها ساماندهی و از بافت جابه‌جا شود و این برنامه میسّر نشد.
نیرومند همچنین توضیح داد: در تداوم این طرح قرار بود پیاده راه حرم به حاشیه رودخانه زرجوب متصل شود. پیش نیاز آن تملک چندین واحد مسکونی برای بازگشایی محور و همچنین آزادسازی حریم رودخانه است. اما عدم تخصیص اعتبارات لازم عملا پروژه را متوقف کرده است و شهروندانی که ملکشان در مسیر خط پروژه قرار دارد در یک بلاتکلیفی مانده و از شهرداری گله‌مند هستند.
این استاد معماری خاطرنشان کرد: اگر این طرح به تمامی اجرا شود، در نهایت گردشگر می‌تواند با پیاده‌روی در حریم رودخانه زرجوب به حرم مطهر رفته و از مسیر ایجاد شده در محور سوخته تکیه به سمت بازار مسگرها و بازار بزرگ به پیاده راه مرکز شهر برود. آنچه مشهود است به این‌زودی حریم زرجوب آزاد و رودخانه احیا نمی‌شود. بنابراین می توان گفت پروژه بازآفرینی خواهر امام با این صرف هزینه هنوز موفق نبوده است.
مسیر خط پروژه از حرم تا زرجوب قرار است از بافتی عبور کند که بن بست‌های تودرتویش مسیر گذر هیچ خودرویی نیست.
خانه‌های اعیانی ۲طبقه با معماری بومی که گاه هنوز چند خانواده مشترکا در این خانه‌ها زندگی می‌کنند. اینجا تمام اهالی همدیگر را می‌شناسند و کوچه‌های تو در توی بن‌بست، بسان حریم شخصی شده و با دیدن رهگذر غریبه‌ای نگاه‌های پرسشگرانه خود را به او حواله می‌کنند.
زیباترین بخش محله دیدن ۲خانه‌ای است که با ایجاد «ساباط» یک اتاق مشترک در طبقه فوقانی کوچه ایجاد کرده و عابران از زیر گذر همین ساباط به سمت زرجوب می‌روند.
بعد از حسینیه بین الحرمین، «زرجوب» پیداست. اینجا زندگی برای موش‌های رودخانه سهل‌تر است. این را می‌شود از تجمع زباله‌ها در حریم رودخانه و اگوهای فاضلابی یافت که از سمت پل جوان و رودبارتان، به داخل رودخانه سرریز می‌شود.
مرغان دریایی که از سرمای سیبری به گیلان مهاجرت کرده‌اند، بر فراز زرجوب دنبال قوتی آلوده می‌گردند. مردی چکمه پوش در عمق زرجوب در جستجوی لوازم کهنه‌ای است که آب با خود به پایین دست آورده است. گاز فرسوده‌ای را در آب جلا می‌دهد تا لابد در بازار کهنه‌فروشان نخچیری بفروشد.
اینجا زندگی برای اهالی که یک عمر در خانه آبا و اجدادی زیسته‌اند، سخت می‌گذرد. اگر تمکنی داشته باشند، به بخش‌های دیگر شهر مهاجرت می‌کنند و اگر نه با همان سیاق با بوی تعفن تابستان‌های زرجوب و پشه‌ها ودیگر جانوران موذی ناشی از رودخانه آلوده می‌زیند.
قدیمی‌ترین محله رشت چشم به‌راه بازتوانی است. اما توش و توانی در شهرداری و دولت نیست تا اعتبارهای ملی برای چنین پروژه های وسیعی تخصیص دهد.
رییس کمیسیون توسعه و عمران شورای شهر رشت، هم از نحوه اجرای پروژه بازآفرینی خواهر امام رشت گله دارد و می‌گوید: وضعیت این پروژه چندان رضایت‌بخش نیست و مبلمان شهری و طراحی در این پروژه می‌توانست بهتر انجام شود.
احمد رمضانپور با انتقاد از نوع مصالح به‌کار رفته در این پروژه می‌افزاید: مصالح متناسب با فضای محله و بومی به کار نرفته است.
وی وعده می‌دهد کارگروهی بدین منظور تشکیل داده تا وضعیت پروژه و نارضایتی اهالی را بررسی کند.
نظر شما