علی بن حسین با تکیه بر احادیث نبوی سیره فقه شیعه را پی ریزی کرد

خبرگزاری شبستان//اهواز

امام علی بن حسین بن علی بن ابیطالب علیه السلام مشهور به سجاد، چهارمین امام شیعیان است و مشهورترین نقل، در تاریخ ولادت امام سجاد، زین العابدین علیه السلام این است که آن حضرت در روز پنجشنبه، پنجم شعبان المعظم سال 38 هجرى قمرى در مدینه دیده به جهان گشوده و برخى دیگر جمعه یا یکشنبه نیمه ماه جمادى الاولى را برگزیده اند.

کنیه و القاب
براى امام زین العابدین علیه السلام، این کنیه هایی همچون ابوالحسن، ابومحمد، ابوبکر، ابوالحسین، ابوعبدالله و ابوالقاسم یاد شده و در این میان، مشهورترین کنیه آن حضرت نخست ابوالحسن و سپس ابو محمد است و القاب آن گرامى را زین العابدین، سید العابدین، سجاد، ذوالثفنات، قدوه الزاهدین، سید المتقین، امام المومنین، زین الصالحین، منار القانتین، الزکى، الامین و سید المجتهدین دانسته اند و مشهورترین القاب آن حضرت، سجاد و زین العابدین است.

پدر و مادر
پدر ارجمند امام سجاد علیه السلام، امام حسین بن علی سید الشهدا علیه السلام مى باشد، برخى زین العابدین را بزرگترین فرزند حسین بن على علیه السلام دانسته اند، ولى از بیشتر منابع تاریخى چنین استفاده مى شود که على اکبر - شهید کربلا - بزرگترین پسر خانواده بوده است و امام سجاد علیه السلام از وى سن کمترى داشته است و بر این اساس زین العابدین را على اوسط نامیده اند.

مادر بزرگوار آن حضرت، شهر بانو، دختر یزدگرد -آخرین شاه ساسانى- مى باشد؛ وى طى فتوحات شهرهاى ایران به دست مسلمانان اسیر گشت و از ایران به مدینه برده و در پرتو حمایت امیر المومنین علیه السلام آزاد شد، به همسرى حسین بن على علیه السلام در آمد و افتخار یافت تا مادر امام زین العابدین علیه السلام باشد و نه امام معصوم از نسل او پدید آمد.

على علیه السلام درباره او به فرزندش حسین علیه السلام سفارش فرمود: از همسرت شهر بانو خوب محافظت و نگاهدارى کن و به او نیکى نما، چه اینکه در آینده اى نزدیک براى تو فرزندى خواهد آورد که بهترین اهل زمین خواهد بود.

برخى مورخان گمان کرده اند مادر امام سجاد در واقعه کربلا حضور داشته و پس از شهادت حسین بن على علیه السلام به همسرى زبید در آمده و از او صاحب فرزندى به نام عبدالله شده است.

ولى چنانکه مسعودى و دیگران گفته اند، مادر امام سجاد علیه السلام در بیمارى پس از وضع حمل وفات یافته است و زبید با کنیزى ازدواج کرده که دایه امام سجاد علیه السلام بوده و آن حضرت وى را مادر مى خوانده و چه بسا همین امر مایه اشتباه تاریخ نگارانى چون ابن سعد شده که گمان کنند شهربانو در واقعه کربلا حضور داشته و از آن پس به همسرى غلامى با نام زبید در آمده است.

امام سجاد ابن الخیر تین
یکى از نام هایى که امام سجاد علیه السلام را با آن مى خواندند "ابن الخیر تین" است و علت این نامگذارى سخنى است مستند به رسول خدا که در میان عرب، نسل قریش و در میان غیر غرب، فارسیان نمونه اند.

ابوالاسواد دئلى، ضمن برشمردن فضایل امام سجاد، على بن الحسین علیه السلام مى گوید: و ان غلاما بین کسرى و هاشم، لا کرم من نیطت علیه التمائم، یعنى؛ پسرى که از یک سوى به نسل هاشمیان و از سوى دیگر به نسل فرمانروایان فارس کسرى منسوب مى باشد، گرمى ترین و با کرامت ترین فرزندى است که بر او بازوبند بسته اند (تا از گزند چشم تنگان ایمن بماند).

همسر و فرزندان
امام زین العابدین علیه السلام با توجه به فرزندان زیادى که براى ایشان یاد کرده اند، همسران متعددى داشته، اما در میان این همسران، تنها یکى از ایشان، از طریق عقد دائم به همسرى آن حضرت در آمده بود و دیگران، کنیزانى بودند که به وسیله حضرت خریدارى شده و افتخار یافته بودند که از آن امام فرزندى داشت باشند.

تنها همسرى که از طریق عقد دائم به ازدواج امام سجاد علیه السلام در آمده است، ام عبدالله دختر بزرگوار- امام حسن مجتبى- علیه السلام - مى باشد؛ ام عبدالله از زنان با فضیلتى است که در بسیارى از افتخارهاى معنوى، در عصر خویش یگانه بوده است، از آن جمله این که وى هم دختر امام و هم همسر امام و هم مادر امام مى باشد؛ همسرى ام عبدالله با امام سجاد، دونسل امامت را به هم پیوند داد و نتیجه این پیوند، یگانه فرزندى بود که باقر العلوم نام گرفت و خط امامت را تداوم بخشید.

اما تعداد فرزندان امام سجاد در کتاب هاى تاریخى و حدیثى 15، 16، 17 و حتى 20 فرزند پسر و دختر یاد شده است، شیخ مفید (ره) نام فرزندان امام سجاد علیه السلام را محمد (ابوجعفر، باقر العلوم علیه السلام ) که مادر وى ام عبدالله دختر امام حسن مجتبى علیه السلام بوده، عبدالله، حسن، حسین، زید، عمر، حسین اصغر، عبدالرحمان، سلیمان، محمداصغر، على، خدیجه، فاطمه، علیه، ام کلثوم دانسته اند. آنچه شیخ مفید در این زمینه یادکرده، مورد اشاره برخى دیگر از مورخان نیز قرار گرفته است.

بسیارى از فرزندان على بن الحسین علیه السلام داراى اعقاب و نسلى نبوده اند و یا در تاریخ از نسل آنان چیزى ثبت نشده است.

ابن عنبه نسب شناسى معروف، استمرار نسل امام سجاد علیه السلام را تنها از طریق شش تن از فرزندان آن حضرت به نام هاى محمد الباقر علیه السلام، عبدالله، زید شهید، عمر اشرف، حسین اصغر و على اصغر دانسته و ابن قتیه در این زمینه تنها از محمد بن على الباقر، زید، عبدالله بن الحسین یاد کرده است.

در میان فرزندان امام سجاد، با فضیلت ترین، عالم ترین و شریف ترین فرزند را نخست امام باقر علیه السلام و سپس زید بن على دانسته اند، چنانکه از محمد بن منکدر نقل کرده اند: هیچ کس را ندیدم که در فضیلت با على بن الحسین برابر کند مگر زمانى که با فرزندش محمد الباقر علیه السلام مواجه شدم.

شهادت
امام سجاد، اسوه زهد و تقوا و نمونه صبر شکیبایى و مظهر آمیختگى علم و حلم پس از ایفاى وظیفه الهى خود و حفظ ارزش هاى دین و پاسدارى از تشکل شیعى در سخت ترین ادوار سیاسى اجتماعى، در سال 95 هجرى قمرى به لقاى پروردگار و وصال معبود خویش شتافت.

در تاریخ وفات آن حضرت سال 94، 95 و 96 هجرى قمرى گفته شده ولى پیشینه دارترین و معتبرترین نقل مربوط به سال 95 هجرى قمرى مى باشد و اما آرا در زمینه ماه و روز رحلت آن حضرت نیز مختلف است، بیشتر نویسندگان روز 12 محرم را متذکر شده اند و برخى روزهاى 18، 19، 22 و 25 محرم را مطرح کرده اند و نیز نقلى ، روز 14 ربیع الاول را احتمال داده است.

درباره علت وفات امام سجاد علیه السلام و چگونگى وفات آن پیشواى صالحان، عمده تاریخ نگاران تصریح کرده اند، ولید بن الملک، ایشان را مسموم ساخته و آن را حضرت در نتیجه همان مسمومیت درگذشته و بعضى هم نوشته اند که هشام بن عبدالملم در روزگار خلافت ولید، امام على بن الحسین علیه السلام را مسموم کرده است.

اما میان این دو نظر، تنافى و تعارضى وجود ندارد. زیرا طبیعى است که هر چند برنامه مسومیت امام سجاد از سوى دستگاه خلافت ولید ریخته شده و فرمان آن توسط شخص خلیفه صادر گشته باشد، کسان دیگرى مجرى آن برنامه و فرمان خواهند بود، زیرا مسایل سیاسى و اجتماعى و همچنین محبوبیت امام سجاد علیه السلام در میان مردم و معروفیت وى به علم و زهد و تقوا، هرگز به حاکمان این جرأت را نمى داده که به طور مستقیم با آن حضرت رویا رو شوند و به ستیز برخیزند و با زمینه هاى قتل وى را به طور علنى فراهم آورند.

بر این اساس، بعید نمى نماید که هشام بن عبدالملک به دستور برادرش ولید مرتکب چنین جنایتى شده و ولید و هشام هر دو کشنده امام سجاد بوده باشند.

مدفن على بن الحسین علیه السلام

بدن مطهر زین العابدین علیه السلام کنار امام حسن مجتبى علیه السلام در قبرستان بقیع مدفون گشت؛ بقیع زمین کوچکى است که بسیارى از بزرگان اسلام را در خود جاى داده است . از آن جمله چهار امام شیعه - امام حسن مجتبى علیه السلام، امام زین العابدین علیه السلام، امام محمد باقر علیه السلام و امام جعفر صادق علیه السلام می باشد.

در گذشته زمان، مسلمانان و شیفتگان اسلام و اهل بیت، به تجلیل آبادى این مکان همت گماشته و براى هر یک از این بزرگان، حرم و بارگاهى بنا کرده بودند، اما سوگمندانه وهابیان در شوال 1344 هجرى قمرى این آثار را تخریب کردند و همه را با خاک یکسان نمودند! از آن این پس، رفتار ناشایست وهابیان و حکام حجاز همواره از سوى محافل اسلامى مورد انتقاد شدید قرار داشته و دارد.

امامت على بن الحسین علیه السلام
پس از شهادت حسین على علیه السلام در محرم سال 61 هجرى، منصب امامت به على بن الحسین علیه السلام منتقل شد، شیعه افتخار یافت که پس از على بن ابى طالب علیه السلام، حسن بن على علیه السلام و حسین على علیه السلام، زمام رهبرى وى را سید الساجدین، زین العابدین، امام سجاد علیه السلام عهده دار گشت، امامت سید الساجدین از سال (61 هجرى قمرى ) تا سال 95 هجرى قمرى استمرار یافت.

امام سجاد علیه السلام دو سال در دوران امامت علی، 10 سال در دوران امامت حسن بن علی (امام دوم شیعیان) و یازده سال در دوران امامت پدرش حسین بن علی زیست.

با کشته شدن حسین بن علی و با قیام مختار اکثریت شیعیان روی به مختار گردانیدند و مختار نیز قیام خود را به نیابت محمد حنفیه فرزند دیگر علی عنوان می کرد؛ به گفته مادلانگ در دانشنامه اسلامی در این زمان به مدت یک نسل رهبری شیعیان در خارج از دایره فرزندان فاطمه بود؛ علی بن حسین نیز از فعالیت های شیعه دوری گزیده بود و پیروان چشمگیری بسوی خود جذب نکرده بود، از 57 سال زندگی خویش، به مدت 34 سال امام شیعیان بود.

به گفته منابع شیعی مهم‌ترین برنامه‌های علی بن حسین در این دوره بر محورهای زیر استوار بود: نشر مبانی اعتقادی و فرهنگی شیعه، تربیت نیروهای صالح و کارآمد برای تشیع، افشای چهره امویان، مبارزه با افکار و اندیشه‌های منحرف، زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مسلمانان.

اگر چه در زمان امامت علی بن حسین مردم بیشتر پیرو ارزش های خلافت بودند و شرایط مناسبی برای ایشان فراهم نبود؛ با این حال علی بن حسین با تکیه بر احادیث نبوی سیره فقه شیعه را پی ریزی کرد و شرایط را برای بیان جزئیات برای محمد باقر و جعفر صادق فراهم آورد.

صحیفه سجادیه
او آموزه‌ها و رهنمودهای خویش را در غالب دعا بیان می‌کرد که به «صحیفه سجادیه» معروف است. نویسندگان شیعه «صحیفه سجادیه» را بعد از قرآن و نهج البلاغه غنی‌ترین گنجینه معارف به شمار می‌ آورند؛ به طوری که آن را «همتای قرآن»، «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» نامیده‌اند،نمونه دیگر دعایی است که به یکی از نزدیکترین یاران خود «ابوحمزه ثمالی» آموخت و در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود.

کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات امام چهارم شیعیان، زین العابدین علی بن الحسین است. که به اخت القرآن و انجیل اهل البیت(علیهم السلام ) و زبورآل محمد(ص) و صحیفه کامله تعبیر شده است، این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم و معارف اسلامی، عرفانی، قوانین و احکام شرعی، مسائل حساس سیاسی، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام به آنها اشاره کرده‌است.

صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از 75 دعا و نیایش بوده‌است که امام سجاد املا کرده و امام محمد باقر و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید بن علی نسخه ای که در اختیار داشته برای حفاظت از آن به متوکل بن هارون می‌دهد.

متوکل بن هارون از اصحاب امام جعفر صادق است و می‌گوید: «از من 11 دعا ساقط شده و من 64 دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به امام جعفر صادق عرضه کرده و با نوشته امام محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد. او از مجموعه 75 دعای صحیفه، 64 دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها 54 دعای آن موجود است.

در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط 54 دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است، که دعای اولش فی التحمید لله عزوجل و دعای آخرش دعاوه فی استکشاف الهموم است. بنابراین از اصل صحیفه 21 دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی مانده‌، همین 54 دعاست.

سید محسن امین(ره) می‌گوید: صحیفه کامله 61 دعا دارد که در باره انواع خیر و عبادت و طلب سعادت است و کیفیت توجه به پروردگار و طلب حوائج از او و چگونگی عمل کردن به قول خداوند ادعونی استجب لکم را می‌آموزد.

صحیفه از پر نسخه‌ترین کتاب های حدیثی است، نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه می باشد اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول بوده و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند؛ مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از 650 هزار طریق می‌داند.

با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد، صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.

پایان پیام/