خبرگزاری شبستان __گچساران:
روستاهای خیر آباد به برکت این رودخانه همواره آباد بوده و به واسطه قرار گرفتن بر سر راهی که باعث ارتباط ایالات خوزستان، کهگیلویه، فارس و بوشهر می شده، در طول تاریخ مورد توجه حکومت های وقت بوده است.
بنای تاریخی خیرآباد (قلعه مدرسه) با چهار قرن قدمت در سال 1089 هجری قمری همزمان با سلطنت شاه سلیمان صفوی به دستور حسین علی خان زنگنه(حاکم ایالت بهبهان و کهگیلویه) ساخته شد.
«حسینعلی خان» روستای خیرآباد را نیز وقف این مدرسه کرده است؛ وسعت این بنا که از آجر پخته و گچ ساخته شده، در ابتدا 9 هزار 943 مترمربع بوده و دارای قسمت های مختلف از جمله مسجد، حجره برای معلمان، آشپزخانه، حمام و بازارچه بود.
هم اکنون تنها بنای اصلی مدرسه (حدوداً 2 هزار و 500 مترمربع) باقی مانده و آثار بقیه بناها از بین رفته است.
در کتاب «فارسنامه ناصری» تالیف حاج میرزا حسن حسینی ضیایی آمده است: «ایلات بهبهان و کهگیلویه در زمان شاه سلیمان صفوی (1086ه.ق) به حسینعلی خان زنگنه فرزند شیخعلی خان زنگنه کرمانشاهی متوفی به سال (1101ه.ق) وزیر دانشمند سلاطین صفوی عنایت شد.
در سال (1089 ه.ق) حسنعلی خان زنگنه با آن که مردی صحرا گرد و ایلاتی بود، از علوم رسمی زمان به خصوص علم فقه آشنایی کامل داشت، برای ترویج علم و کمال در کنار رودخانه خیرآباد بهبهان مدرسه ای به وسعت (9 هزار و943 متر مربع) بنا کرد، که به طور کامل از آجر پخته و گچ ساخته شده و دارای طاقهای کوتاه و بلند، مسجد، حجره برای معلمان، آشپزخانه و حیاط داخلی بود.»
در قسمتی دیگر از این کتاب نگاشته شده: برای تأمین هزینه نگهداری مدرسه، درآمد روستای خیرآباد را وقف آن کرد.
همچنین برای تأمین نیازهای ضروری روزمره طلاب و دانشجویان این مدرسه دینی، در کنار آن به ضرورت، بازارچه ای مشتمل بر چندین دکان جهت عرضه کالا و حمامی در خور دانشجویان بنا کرد.
عمارت مدرسه با پلان چهار ایوان با مصالح آجری ساخته شده و دارای آرایه های معماری خاص کاروانسراها مانند حجره، بارانداز، ایوان، حیاط مرکزی است، و با توجه به اهمیت بنا و دارا بودن ویژگی خاص معماری، سازمان «میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» استان خوزستان از ابتدای سال 1388مرمت آن را آغاز و با هزینه ای بیش از 10 میلیارد ریال آن را به پایان رساند.
اهم عملیات مرمت: پی یابی و آواربرداری قسمت های فرو ریخته بنا، مرمت طاق های فرسوده، دوخت و دوز ترکها، عایق و شیب بندی بام، کف سازی آجری حجره های داخلی و حیاط، محوطه سازی اطراف و نورپردازی بنا بوده است.
با این اقدامات، قلعه مدرسه خیرآباد پس از چندین قرن از تولد خود، دوباره نفسی تازه کرده و با شماره «3480» در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
تاریخ بنای مدرسه را که به حروف ابجد و با عبارت(منزل علم و دانش است و ادب) نگاشته اند، معادل «1089هجری قمری»است؛ در سال «1135 هجری قمری» که علمای اخباری در بهبهان شهرت یافتند، آیت الله وحید بهبهانی از نجف اشرف به بهبهان عزیمت و 30 سال را در این شهر اقامت داشت.
وی به مباحثه و مبارزه علمی با علمای اخباری پرداخت، به گونه ای که این عالمان راه دیگری جز ترک بهبهان و اقامت در مدرسه خیرآباد نیافتند، از آن پس و به دلیل تجهیز مدرسه به برج و تأسیسات دفاعی جهت مقابله و مباحثه علمی با «آیت الله وحید بهبهانی» به قلعه مدرسه تغییر نام یافت.
ذکر این نکته نیز لازم است که برخی ساخت «قلعه مدرسه» خیر آباد را به قبل از صفویه نسبت داده اند، البته ممکن است این احتمال، اشتباه باشد و یا اینکه در صورت صحت، شاید بتوان گفت بنای اولیه مربوط به قبل بوده که توسط حسینعلی خان تجدید، نوسازی شده و توسعه یافته است.
متاسفانه با گذشت ۱۰ سال از مرمت این بنای تاریخی، آثار فرسودگی و خرابی طاق ها و حجره های بازسازی شده کاملا مشهود است.
اگر مسئولین چاره ای نیندیشند، متاسفانه زمانی نخواهد گذشت، از این مدرسه باشکوه که یادگار سال های شکوفایی علم و هنر اسلامی و ایرانی بوده،جز خرابه ای برجای بماند.
بنای تاریخی قلعه مدرسه تا سال ۱۳۶۶ جزو استان کهگیلویه وبویراحمد شهرستان گچساران بوده، ولی در تقسیمات کشوری جدید در محدوده استان خوزستان شهرستان بهبهان قرار گرفته است.
نظر شما