به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، آنچه در ادامه می آید گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین «محمدامین پورامینی»، استاد حوزه علمیه در رابطه با تاثیر فضای پساکرونا بر معنویت گرایی است.
همان طور که در جریان هستید بعد از شیوع کرونا، مناسک جمعی مذهبی در ادیان مختلف تعطیل شدند. به ویزه این شرایط در ایران که یک کشور اسلامی و شیعی با فراگیری مناسک جمعی است بسیار مایه شگفتی بود. آیا با تعطیلی این مناسک و احتمال تداوم کرونا ممکن است در آینده مناسک گرایی تحت تاثیر قرار بگیرد؟ ممکن است فردگرایی مذهبی جایگزین جمعی گرایی باشد؟
در رابطه با بحث جایگزینی فردگرایی مذهبی به جای جمع گرایی به نظر می رسد با وجود باورمندان متدین مسلمان در جوامع اسلامی از جمله ایران این فرض تحقق پیدا نکند. این که چرا این فرض تحقق نمی یاید به خود اسلام و درون مایه عبادت ها برمی گردد که هم به جنبه عبادات فردی می پردازد و هم عبادات جمعی. ما در اسلام چیزی به نام رهبانیت را نداریم، به این معنا که کسی کل زندگی را رها کند و به کوه ها برود و در انزوای خود مشغول عبادات شود بنابراین فرض منزوی شدن عبادات و دینداران قابل تحقق نیست. ما توامان عبادات فردی و جمعی داریم. از طرفی مثل نماز جمعه و نماز جماعت - همین نمازهای واجب، مستحب است که به جماعت برگزار شود – را به عنوان عبادات جمعی داریم، و هم در کنار آن، عبادت فردی هم دیده شده است مثل همین نمازهای مستحب که بهتر است دور از جمع خوانده شود، یا فرض کنید بحث اعتکاف را داریم که نمونه ای از عبادت فردی است. در هر حال با توجه به این که هر دو گونه عبادت – فردی و جمعی – در اسلام وجود دارد جایگزینی فردگرایی مذهبی در جوامع اسلامی و معتقدین به اسلام تحقق پیدا نمی کند.
در دوره پس از فراگیری کرونا، شاهد بودیم که مردم در بسیاری از کشورها رو به سوی خداوند و معنویت آوردند و فضای دعا و معنویت گرایی برای رفع بلا گسرش یافت. در جامعه ایران نیز طی نظرسنجی های به عمل امده آن وجه معنویت و تضرع به درگاه باریتعالی در میان مردم بیشتر دیده شد. فکر می کنید دوران کرونا چه دستاوردهایی در زمینه دینداری و معنویت گرایی در آینده برای مردم خواهد داشت؟
توجه انسان به خدا امری فطری و درون نهاد است، و اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد. البته ممکن است کسی مسیر انحرافی پیدا کند ویا در دام صیادانی قرار بگیرد، ولی به صورت کلی ميدانيم كه توجه انسان به خدا امری فطری و درونی است و در فراسوی زمان و مکان قرار دارد. با توجه به این مطلب قضیه کرونا نه تنها تاثیر منفی بر باورهای دینی نخواهد داشت بلکه بر عمق آن خواهد افزود. شاهدش هم توجه بیشتر مردم در همه جای دنیا نسبت به معنویت است. البته باید افسوس خورد که مجریان امر بدون مطالعه جوانب امر عتبات و مراکز مذهبی را به صورت کلی تعطیل کردند، در حالی که می توانستند با تدبیر بیشتری در این باره عمل کنند، و با رعایت پروتکل ها و زمان بندی عتبات دایر باشد. گرچه این را هم باید در نظر گرفت که مسئولان هم غافلگیر شدند و تجربه ای در این باره نداشند، با این حال بستن یکباره و کامل حرم ها صدمات روحی و روانی به مردم ما وارد کرد، چون این احساس نیاز در وجود مردم هست و قابل انکار نیست. ما متاسفانه در این زمینه حتی از عراق هم جا ماندیم، و مسئولان عتبات عاليات دز عراق در این باره عملکرد بهتری داشتند. شاهد بودیم که عراق عتبات را کامل نبست، بلکه رفت و آمد بین شهرها را سخت کرد، اما ما متاسفانه همه عتبات واماكن مهم مذهبي را تعطیل کردیم.
در هر حال با زبانه کشیدن ویروس کرونا در دنیا، این نیاز درونی بشر به معنویت خود را بیشتر نشان داد، و از این جهت یکی از مهم ترین دستاوردهای مبارک ویروس کرونا را در همین جا باید دید. البته علیرغم این که اين ويروس مشکلات زیادی را پدید آورد، ما عده ای از عزیزان را از دست دادیم، و مشکلات اجتماعی و اقتصادی شدیدی پیدا کردیم که طبیعتا ناراحت کننده است، اما توجه بیشتر به معنویت یک هدیه الهی بود، و جا دارد مسئولان اجرایی کشور برای حفظ و عمق بخشی به آن دست به کار شوند و برنامه ریزی کنند. خلاصه وظیفه دولت است که به نیاز معنوی ملت خود پاسخ مثبت دهد، و امیدواریم دولت در تامین نیاز معنوی مردم خدمات بیشتری تخصیص دهد، مثلا تخفیف های ویژه مسافرت های دینی و زیارتی، هتل ها، اماکن و وسایل حمل و نقل عمومي اعمال شود، البته مردم منتظر نمي مانند كه ببينند دولت چه كاري در اين زمينه انجام مي دهد، ولي دولت هم در این باره بايد نقش خود را نشان کند، وانجام وظيفه كند.
نسخه اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام در مواجهه با بلاهایی که ممکن است تا مدت زمانی خارج از کنترل انسان قرار گیرد چیست؟ کارکرد دعا و مناجات در شرایط اضطرار چیست؟
اسلام در مرحله اول بحث پیشگیری، لزوم حفظ الصحه و ترغیب مردم به رعایت بهداشت را دارد. فرمود النظافه من الایمان. شما ببینید این همه غسل های مستحب برای مردم پاکی و سلامتی می آورد. غذاهای خاص حرام دانسته شده است. یک مسلمان البته به عنوان یک واجب شرعی به این دستورات عمل می کند اما آثاری بر این حرمت ها مترتب است كه از جمله آنها حفظ سلامت عمومي است، بنابراین آنچه در اسلام مورد تاکید است رجحان پیشگیری است، در مرحله دوم نوبت درمان می رسد. بالاخره خدای دارو با خدای بیماری یکی است، لذا سفارش کرده که انسان مراقب حفظ الصحه باشد و برای سلامتی خود اهمیت قائل شود، و بهنگام بيماري به درمان بپردازد و خود را سالم نگاه دارد. البته در پیشگیری و درمان توجه به خدا و انجام دعا و پرداختن به معنویت یک اصل مهم و کلیدی است، چون همین اسباب مادی هم خارج از اراده الهی نیست. همه تحت قدرت حق تعالی و همه امور به دست اوست. البته بعد از طی این مراحل یک وقت انسان به خاطر بیماری و ابتلا به ویروسی ممكن است از دنیا رود. اگر کسی وظیفه اش را انجام داده باشد اما به مرحله ای برسد که با این ویروس از دنیا برود آن مرحله آخر بحث رضا و تن دادن به قضا و قدر الهی است، چون بالاخره کسی در این دنیا عمر جاودان نخواهد داشت، و همه به بهانه ای باید از دنیا منتقل شوند، یکی تصادف می کند، یکی غرق می شود، یکی سکته قلبی می کند، یکی هم کرونا می گیرد. به هر حال این عوامل اسباب انتقال از این دنیا به دنیای دیگر است. وظیفه در مرحله آخر رضاست، که اگر انسان وظایف اولیه را انجام داده باشد در مرحله آخر، جز به تسلیم و رضا کو چاره ای.
در دوران پساکرونا آیا رویکردها و عرصه های جدیدی در دینداری خواهیم داشت؟ آیا مواجهه انسان ها با دین، عمق، معنا، وسعت و رنگ و بوی جدیدی به خود خواهد گرفت؟
به نظر می رسد ما شاهد عمق بخشی و ترسیخ باورهای دینی و توجه بیشتر به خدا و معنویت خواهیم بود. اگر ان شاء الله به زودی شرایط سلامتی جامعه تامین شود، و این نگرانی و استرس از بین برود، پیش بینی می کنیم چه بسا تا سال آینده با عنایات حق، توجه مردم به عباداتی مثل اعتکاف بیشتر شود. شما ببینید روزهای اولی که ما با این ویروس مخرب مواجه شدیم مخالفان در همین فضای مجازی و شبکه های اینترنتی و ماهواره ای چه موجی از تخریب باورهای دینی و هجوم به اعتقادات را به راه انداختند، اما دیدید که در ادامه خدا همین ویروس را به مناطق خودشان گسترش داد. خدای ایران با خدای آمریکا یکی است، و باید باور کنیم که هیچ جا از تحت قیمومیت و سلطه خداوند خارج نیست: و لا یمکن الفرار من عقوبتک. متاسفانه برخي از همین خارج نشینان از فاصله زیاد نشسته بودند و عوض این که به مردم خدمت کننند و به فکر هموطنان خود باشند و یک جو غیرت داشته باشند، بابكارگيري ابزار رسانه شروع کردند به هجمه علیه باورها و اعتقادات دینی، و حمله به امامان و امام زادگان، و زیر سؤال بردن زیارت و توسل و شفاعت و عزاداری. اما وقتی خودشان گرفتار شدند و دیدند در مناطق خودشان هم چطور مردم آن جا به مسایل دینی و معنوی اقبال نشان دادند لحن سخن شان عوض و زبان شان بریده شد، و این نمودي از همان تحول جهانی است که امروز می بینیم، و دستاورد بسیار مهمی است که در عرصه اجتماعی و دینی با آن مواجه خواهیم شد.
نظر شما