به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، رهبر معظم انقلاب مدظله العالی در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی و یکمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی رحمه‌الله به روحیه تحول خواهی و تحول آفرینی حضرت امام(ره) اشاره و بر لزوم تحول و پیشرفت در کشور تأکید کردند.
ایشان در این سخنرانی همچنین با اشاره به موضوع تمدن نوین اسلامی که پس از انقلاب اسلامی به وجود آمد، فرمودند: «مردم دنبال این هستند که تمدّن نوین اسلامی را تشکیل بدهند و به وجود بیاورند؛ اتّحاد عظیم اسلامی را به وجود بیاورند، امّت اسلامی را تشکیل بدهند».
به فرموده حضرت آیت الله العظمی خامنه ای مدظله العالی، انقلاب اسلامی باید نوآوری، تحول و پیشرفت داشته باشد تا تمدن نوین اسلامی در جامعه محقق شود. تحول، ترقی و پیشرفت، توسعه، تمدن نوین اسلامی، سنت، تجدد و مفاهیمی از این نوع، پیشرفت در تمدن نوین اسلامی مطرح هستند.
آیت الله پروفسور «اسماعیل گندمکار»، فوق دکترای فرهنگ و تاریخ ادیان و عرفان تطبیقی و عضو گروه مطالعات تطبیقی دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در قم، با اشاره به سخنرانی رهبر معظم انقلاب مدظله العالی به مؤلفه‌های پیشرفت در تحقق تمدن نوین اسلامی اشاره کرد و گفت: پیروزی انقلاب اسلامی ایران توسط حضرت امام خمینی(ره) با تکیه بر دکترین ولایت مطلقه فقیه و استمرار آن توسط حضرت آیت الله خامنه ای مدظله‌العالی در شرایطی در نظام بین الملل و کشور ما ایجاد شد که مسائل گوناگونی راجع به دین در عرصه سیاست مطرح بود.
عضو گروه مطالعات تطبیقی دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان افزود: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و اوایل انقلاب نگاه‌هایی که راجع به دین مطرح می‌شد، نگاه‌های خاصی بود؛ گاهی دشمنان و گاهی افراد خودی و منتقدان می‌‌گفتند دوران دین تمام شده و نظریه دیگر این بود که دین افیون جامعه است و نمی‌تواند عامل پیشرفت باشد.
آیت الله گندمکار ادامه داد: وقتی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نظام پیروز شد، منتقدان دین به این سمت رفتند که جمهوری اسلامی ایران باید حذف شود؛ در نگاه‌های آمریکایی، انگلیسی و سایرین، جمهوری اسلامی ایران باید حذف می‌شد و بحث جنگ تحمیلی هم در همین راستا بود.
وی بیان داشت: دشمنان و منتقدان در مرحله بعد گفتند که جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند تمامیت ملت را در بر بگیرد، این مربوط به چند استان خاص مثل قم و شهرهای مذهبی است و قومیت‌های گوناگون ایرانی را دربر نمی‌گیرد، بر همین اساس بحث اختلاف اقوام ایرانی و قومیت‌گرایی را مطرح کردند تا با بحث تجزیه قومیتی در ایران، مانع هژمونی انقلاب اسلامی ایران شوند. در مرحله بعد، دشمنان تلاش کردند تا انقلاب اسلامی را به ایران محدود کنند، اما در این راه موفقیت نشدند و انقلاب اسلامی ایران طبق ماهیت و اهداف حضرت امام(ره) و مواضعی که ایشان در دفاع از فلسطین، نهضت‌های آزادی‌بخش و دفاع از مستضعفان و مظلومان داشتند، به خارج از کشور صادر و در سطح بین الملل مطرح شد.
این مجتهد علوم اسلامی گفت: دشمنان اسلام در مرحله بعدی، بحث ناکارآمدی جمهوری اسلامی را مطرح کردند؛ در جنگ تحمیلی، مردم و جوانان بسیجی، انقلابی، سپاهی و جهادی و سازمان‌های مختلف مانند کمیته امداد، سپاه و غیره که در زمان جنگ فعال بودند، دشمن را شکست دادند و نشان دادند که مدافع جمهوری اسلامی ایران هستند و کارآمدی نظام در بخش امنیتی مشخص شد، در مرحله بعد بحث تحریم‌های اقتصادی، صنعتی، نظامی و حتی تحریم‌های سیاسی و انواع تحریم‌ها را پیش گرفتند که با تدابیر حضرت امام(ره) و سیاست‌ها و مدیریت کارامد رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله العالی، در این مرحله هم موفق نشدند. مردم با نظام جمهوری اسلامی و ولایت فقیه همراهی کردند و در این بخش نیز، کشتی انقلاب اسلامی ایران از این ورطه با قدرت و با موفقیت عبور کرد.
آیت الله گندمکار تصریح کرد: مسئله دیگر، بحث اختلافات سیاسی و جناح‌بندی‌ها در کشور بود که با جناح‌گرایی و با تأکید بر شخصیت‌ها، ایجاد اختلاف بین رهبران انقلابی را پیش گرفتند که با تدابیر رهبران انقلاب اسلامی، مراجع عظام، علما و بزرگان حوزه‌های علمیه، مردم بصیر و انقلابی، روحانیت و نیروهای ارزشی انقلاب اسلامی این طرح هم شکست خورد.
وی عنوان کرد: انقلاب اسلامی ایران مراحل گوناگون از جمله تولیدپردازی، نظریه‌پردازی، گفتمان‌سازی، بحث نظام سازی در جمهوری اسلامی، تحول و جهش همه جانبه را پشت سر گذاشت و امروز در مرحله سرعت در جهش و ایجاد تمدن نوین اسلامی هستیم.
استاد سطوح عالی حوزه در ادامه یادآور شد: دشمن به دنبال مدل‌هایی از ایران است و مدل‌های گوناگونی از ایران مطرح شده که یکی از مدل‌ها، مدل ایران منهای اسلام راستین است؛ به ویژه سلطنت‌طلب‌ها به دنبال این مدل هستند که با واقعیت‌های جامعه کنونی و حوزه تمدنی ایران پس از دوران اسلامی سازگاری ندارد.
آیت الله گندمکار افزود: دشمنان در مرحله بعد گفتند انقلاب اسلامی باشد، حتی ترامپ در سال گذشته به این موضوع اشاره کرد که ایران باشد، مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی هم باشند اما ایران با آمریکا و اسرائیل کاری نداشته باشد، این شبیه همان حرفی است که رژیم شاهنشاهی و ساواک در سال ۱۳۴۲ به امام خمینی (ره) می‌گوید شما نگویید که کشور در خطر است، نگویید که اسرائیل دشمن ماست، نگویید آمریکا دشمن ماست، هر چه می‌خواهید بگویید؛ شبیه همین مسئله را ترامپ در سال گذشته مطرح کرد.
وی ادامه داد: بحث پیشرفت جمهوری اسلامی ایران در آستانه تمدن نوین اسلامی در مجامع روشنفکری به ویژه با توجه به موقعیتی که انقلاب اسلامی ایران در جهان و با توجه به فروپاشی و پروستریکای (بازسازی اقتصادی) شوروی سابق و شکست و اضمحلال هژمونی آمریکایی و غربی دارد، امروز شاهد به عرصه آمدن شرایط جدیدی هستیم که انقلاب اسلامی را با محوریت جمهوری اسلامی و هژمونی برتر و ظهور یک قدرت بین المللی تحت عنوان اندیشه سیاسی اسلام، حکومت اسلامی با اندیشه امام خمینی و با محوریت اندیشه ولایت فقیه قرار داده است و جالب است بدانید اصل ولایت فقیه طبق تحقیقاتی که داشتم، مورد قبول تشیع و تسنن است، یعنی اهل سنت با اصل ولایت فقیه مشکلی ندارند.
استاد سطوح عالی حوزه در ادامه با بیان اینکه در عرصه پیشرفت با دو پارادایم اسلامی و غربی روبرو هستیم، گفت: در پارادایم غربی، بحث توسعه مطرح است، افرادی مثل جان دیویی، مایکل تودارو، آدام اسمیت و اشتاین بحث توسعه را به اشکال گوناگون مطرح کردند و حتی بحث پست‌ساختارگرایی توسعه، نظم نوین جهانی و جهانی‌سازی در توسعه و بحث اقتصاد و توسعه در عصر جدید مطرح شده است.
آیت الله گندمکار ادامه داد: ریچارد سوئین برن از جمله جامعه‌شناسانی است که بحث اقتصاد توسعه را مطرح می‌کند، ماکس وبر بحث نظام جهان و ارتباط آن با توسعه و اقتصاد و نقش مؤلفه‌های غیراقتصادی بر اقتصاد را در توسعه بررسی می‌کنند که نشانگر این است که در اندیشه غربی، در بحث پیشرفت با پارادایم و مفهومی تحت عنوان توسعه روبرو هستیم.
وی تصریح کرد: اگر بخواهیم پیشرفت بر مبنای توسعه با مفهوم غربی را در ایران و کشورهای اسلامی پیش ببریم، یعنی مفهومی که فلاسفه غربی در بخش اقتصاد، جامعه‌شناسی و سیاست مطرح می‌کنند، ما با دیدگاه‌های غربی نمی‌توانیم در ایران پیشرفت ایجاد کنیم، یعنی اگر بخواهیم در ایران و در کشورهای اسلامی با مفهوم توسعه غربی به دنبال پیشرفت باشیم، به جای پیشرفت، قطعا وابستگی و ایجاد فرهنگ و ایدئولوژی غربی را به همراه دارد.
این مجتهد علوم اسلامی بیان کرد: اگر ما در ایران، با مفهوم توسعه غربی پیش برویم، به طور یقین استقلال هویتی و فرهنگی مورد نظر حاصل نمی‌شود؛ ما در مقابل این مفهوم، مفهومی منتج از آیات قرآن کریم و احادیث و سیره اهل بیت علیهم‌السلام داریم که جامعه شناسان و فقهای بزرگ اسلام و سیاستمداران جهان اسلام از جمله ابن خلدون، فارابی، ابن سینا، الکندی، خواجه نصیرالدین طوسی، علامه حلی، طبری، ملاصدرا، سیدجمال الدین اسدآبادی، اقبال لاهوری، حضرت امام خمینی(ره)، امام خامنه ای مدظله العالی و دیگر بزرگان حوزه تحت عنوان «قسط، عدل و مساوات» مطرح کردند.
آیت الله گندمکار ابراز داشت: در قرآن کریم و روایات با مفهومی تحت عنوان «قسط، عدل و مساوات» روبرو می‌شویم؛ معنای عدالت این نیست که ما از تجربیات بشری و کشورهای دیگر استفاده نکنیم و اسلام شریف، چنین چیزی را منع نکرده؛ چنانچه پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «اطلبوا العلم بالصین فان طلب العلم فریضة علی کل مسلم؛ برای تحصیل علم به دورترین نقطه عالم سفر کنید و انسان مؤمن اندیشه‌های حکیمانه را از هر که باشد فرا می‌گیرد، حتی اگر مشرک یا منافق باشد»؛ همچنین در روایتی آمده: «خذوا الحکمة ولو من المشرکین؛ حکمت را فرا بگیرید اگرچه از مشرکین باشد».
وی اضافه کرد: علمی که پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله فرموده است بدون شک علم الهیات نیست، بلکه علم فن است یعنی فن و تخصصی را از کشورهای دیگر یاد بگیرید و در کشورهای خود استفاده کنید؛ البته با توجه به جهانی شدن، از برخی موارد ناگزیر هستیم، به عنوان مثال علوم انفورماتیک یا تکنولوژی‌های پیشرفته را نمی‌توان دیوارکشی کرد؛ این علوم باید با محتوا و با تکیه بر فرهنگ خودی استفاده بومی شود.
عضو گروه مطالعات تطبیقی دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی در بحث عدالت و تبیین ویژگی‌ها و مؤلفه‌های عدالت تصریح کردند که کارشناسان و اندیشمندان باید این مسئله را باز و کالبدشکافی کنند، عدالت مفهوم بسیار کلی در ساختار حکومت اسلامی، اندیشه سیاسی و فقه حکومتی اسلام است که باید باز شود، معنای عدالت، استقرار شیء در جایگاه خودش است؛ یعنی اقتصاد، سیاست، فرهنگ، اخلاق، مدیریت، صنعت و هر چیزی در جایگاه و برترین درجه علمی خود قرار گیرد و آخرین دستاوردهای جهانی و پیشرفت‌های به روز استفاده شود.
آیت الله گندمکار گفت: اولین چیزی که از مفهوم عدل در ذهن انسان متبادر می‌شود، عدالت قضایی است، اما این مفهوم عام است، عدل در حکمت اسلامی شامل عدل فلسفی، سیاسی، قضایی، فرهنگی و عدل مدیریتی می‌شود و همه زمینه‌ها و ساحت‌های گوناگون را در بر می‌گیرد.
وی در ادامه به عوامل و مؤلفه‌های گوناگون پیشرفت اشاره کرد و افزود: اولین مؤلفه پیشرفت، کارآمدی است؛ عدالتی که ما در حکومت اسلامی و در جامعه مطرح می‌کنیم، ابتدا باید کارامدی داشته باشد یعنی مردم باید عدل را در همه زمینه‌ها مشاهده کنند، به عنوان مثال انقلاب اسلامی باید کارآمدی خود را در حوزه حکومتی و فقه سیاسی نشان دهد.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: دومین عامل و مؤلفه پیشرفت، به روز بودن است، به عنوان مثال، اندیشه فقه سیاسی اسلام و عدالت مبتنی بر فقه سیاسی باید به روز باشد، یعنی اگر ما فقه سیاسی زمان صفویه را بر موتور نظام کنونی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی حاکم کنیم، قطعاً جواب نخواهد داد. امروز به جای ساخت کاروانسراهای عباسی نیاز به مراکزی داریم که علوم نوین همچون پیشرفت‌های هسته‌ای و غیره را بررسی کند.
آیت الله گندمکار خاطرنشان کرد: یکی دیگر از مؤلفه‌های پیشرفت این است که ما باید دانشمندمحور و دانش‌محور باشیم و دانشگاه‌ها و پردیس‌هایی داشته باشیم که رهنمون‌های رهبر معظم انقلاب را پیگیری کنند. دانشگاه‌های زیادی در ایران به موضوع پیشرفت می‌پردازند، اما به پژوهشگاه‌ها و پردیس‌های پیشرفت در کشور نیازمندیم که منحصراً دیدگاه‌های مقام معظم رهبری را در بحث پیشرفت مورد بررسی قرار دهند و با روش، محتوا و نگاه بومی فعالیت کنند.
وی عنوان کرد: تمدن نوین اسلامی برای اینکه به عنوان تمدن پارادایم در سطح بین الملل غالب شود، باید مراحلی را طی کند؛ امروز هژمونی غربی در مسائل مختلف سیاسی، فلسفی، خانوادگی، جامعه‌شناختی و حتی در ایدئولوژی‌ها و تئوری‌ها به بن‌بست رسیده و امروز غرب با بحران هویت و مشروعیت روبرو است. امروز تمام دیدگاه‌هایی که در غرب مطرح می‌کردند، منتهی به نظریه اغتشاش معرفت شده است.
استاد سطوح عالی حوزه اظهار داشت: امروز قیام سیاهان در آمریکا نشانگر بحران هویت و مشروعیت در آمریکا است؛ امروز وضعیت همجنس بازی در اروپا نشانگر بحران هویت و معنویت در غرب است و باید تمام مبانی فلسفه اجتماعی، فلسفه نظری، فلسفه اخلاق و فلسفه‌های سیاسی، شهری و مکاتب جامعه‌شناسی مانند مکتب شیکاگو و فرانکفورت باید نقد شود و رهبر معظم انقلاب مدظله العالی بارها به این مسائل اشاره کردند، اما متأسفانه در عمل چنین رویکردی در پژوهشگاه و پردیس‌ها مشاهده نمی‌شود.
آیت الله گندمکار تصریح کرد: رهبر فرزانه انقلاب مدظله العالی فرمودند با شجاعت وارد مبانی فلسفه نظری غرب شوید و مبانی فلسفه غرب را نقد کنید؛ مخاطب این جمله، اندیشمندان حوزه‌های علمیه و دانشگاهیان است، متاسفانه در ایران بسیاری از افراد، حتی افراد اثرگذار به جای عمل، سخنان رهبر معظم انقلاب مدظله العالی را نقل می‌کنند؛ امروز محتوای بیشتر کتب درسی دانشگاه‌های ما در بحث‌های جامعه شناسی و اقتصاد غربی است و اقتصاد لیبرالیستی مطرح است.
وی با تأکید بر اینکه امروز تمدن نوین اسلامی با بانک ربوی ممکن نیست، اضافه کرد: تمدن نوین اسلامی با بانکداری اسلامی تحقق پیدا می‌کند نه با بانکداری غربی و ربوی. مبانی غربی در اندیشه، مدیریت، سیاست و در همه زمینه‌ها باید نقد شود و یکی از مؤلفه‌های مهم پیشرفت در تمدن نوین اسلامی، نقد مبانی فلسفه غربی است.
عضو گروه مطالعات تطبیقی دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان گفت: تأکید بر مفهوم وسیع عدالت در بحث اصلاح بانکداری اسلامی در جهان اسلام بحث اساسی و مهم است و همانطور که مراجع عظام تقلید تأکید می‌کنند باید از بانکداری ربوی جلوگیری شود.
آیت الله گندمکار در ادامه بیان داشت: ما در جهان و در عرصه نظام بین‌الملل شاهد جهان جدید، شرایط جدید و هزاره جدید هستیم، ما به عنوان اندیشمندان مسلمان و مدافع انقلاب اسلامی به ویژه با نوع نگاه جریان مقاومت انقلابی و اسلامی باید تعامل تمدن نوین اسلامی را که در حال شکل‌گیری است، با شرایط جدید، هزاره جدید و جهان جدید تطبیق دهیم و خود را حاکم و غالب کنیم، به ویژه با اندیشه مهدویت که یکی از مؤلفه‌های جهانی سازی در تمدن اسلامی است می‌توانیم این موضوع را تحقق ببخشیم.
وی افزود: نقش ایران به عنوان ام القرای علم و استقلال‌طلبی و بازتعریف هویت اسلامی بسیار مهم است؛ یکی از خوبی‌های انقلاب اسلامی این است که حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی به مردم نشان دادند که ما می‌توانیم؛ باور به هویت و باور به خود و پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل ملی و بومی در کشورهای اسلامی از دیگر مؤلفه‌های پیشرفت است.
این مجتهد علوم اسلامی ادامه داد: حوادث و فعل و انفعالات جدید می‌تواند به تحقق تمدن نوین اسلامی کمک کند، پژوهشکده‌های راهبردی و استراتژیک کشورهای اسلامی باید حوادث و فعل و انفعالات جدید در نظام بین الملل و کشورهای اسلامی را رصد کرده و مدنظر قرار دهند، دشمن در حال فعالیت‌های جدید در کشورهای اسلامی به ویژه در غرب آسیا است و پیگیر ایجاد اسرائیل دوم است تا تمرکز و فشار را از اسرائیل بردارد؛ دشمن درگیری‌های جدیدی در کشورهای اسلامی ایجاد کرده که می‌تواند عامل تفرقه باشد.
وی با بیان اینکه اختلاف در جهان اسلام، عامل اضمحلال و عقب ماندگی است، تأکید کرد: یکی از مؤلفه‌های پیشرفت در تمدن نوین اسلامی وحدت بین علما و وحدت رویه بین دانشمندان جهان اسلام است.
آیت الله گندمکار با اشاره به اینکه نقش مقاومت در پیشرفت کشورهای اسلامی نقش بی بدیلی است، گفت: ارتباطات جهانی علمی در کشورهای اسلامی در سطح بین الملل بسیار مهم است و این ارتباطات باید به صورت مستمر وجود داشته باشد؛ همایش‌ها و سمینار‌های علمی، استفاده از فضای مجازی در برگزاری همایش‌های علمی، نقش دانشمندان، فلاسفه و تئوری‌پردازان در ایجاد مؤلفه‌های پیشرفت در جامعه بسیار مهم است. علم در حوزه کاربردی، تئوری و نظری باید کاملاً در بحث مولفه‌های پیشرفته تمدن نوین اسلامی پیگیری شود.
وی عنوان کرد: امروز در جهان، نگاه فلسفه قاره ای مطرح است که کار به چیستی مسائل دارد؛ انسان چیست؟، هستی چیست؟، تکنولوژی چیست؟ و همه را با بحث «چیست» و با محوریت مباحث اپیستمولوژیک، فمنولوژیک و هرمنوتیک پیگیری می‌کند که این نوع نگاه در کشورهای اروپایی از جمله آلمان وجود دارد. همچنین یک نوع نگاه علمی کاربردی پوزیتیویستی هم در آمریکا و انگلستان پیگیری وجود دارد، اما ما باید روش‌های ترکیبی را در کشورهای اسلامی استفاده کنیم.
استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: نقش امام و رهبری و نظریه انقلابی ولایت فقیه در پیشرفت ملت ایران در دوران معاصر بسیار پررنگ بوده و حفظ دستاورد دکترین ولایت فقیه می‌تواند یک گفتمان جدید سیاسی در نظام بین الملل در تمام کشورها باشد.
آیت الله گندمکار افزود: ایجاد رشته و مقطع تحصیلی پیشرفت در سطح دکتری در دانشگاه‌های ایران و ایجاد دانشگاه‌های پیشرفت بسیار ضروری است؛ همچنین گفتمان بین المللی عدالت بشری، عدالت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ریشه کن کردن فقر و فساد و عدالت با مفهوم فرهنگ و رویکرد اسلامی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
وی یادآور شد: در بحث پیشرفت در علوم هسته ای، علوم نانو، علوم موشکی، علوم پایه، علوم صنعتی، پزشکی و تکنولوژی‌های نوین ریل گذاری‌ها انجام شده، در رشته‌های جدید هم باید ریل گذاری انجام شود و علوم پیشرفته جهان که در کشوهای اسلامی نیست ایجاد شوند.
عضو گروه مطالعات تطبیقی دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان تصریح کرد: در بحث مفهوم وسیع عدالت در حکمت فقه سیاسی اسلام باید کار به کاردان سپرده شود و افراد کاردان متعهد باانگیزه در کشورهای اسلامی شناسایی و از ظرفیت آنان استفاده شود. ایجاد فرصت برابر برای همه آحاد مردم از دیگر مؤلفه‌های پیشرفت محسوب می‌شود. تقسیم عادلانه وسایل و امکانات رفاهی مردم در کشورهای اسلامی در مؤلفه‌های پیشرفت مهم است، به گونه ای که امکانات رفاهی و خدماتی در همه شهرها و استان‌ها یکسان باشد.
آیت الله گندمکار همچنین بر نقش جوانان و بانوان در مؤلفه‌های پیشرفت و تمدن نوین اسلامی تأکید کرد و گفت: جوانان و بانوان در جهان اسلام می‌توانند نقش بسیار فعالی در مؤلفه‌های پیشرفت داشته باشند؛ مخاطب علم و معرفت، زن و مرد و جنسیت نیست و بانوان می‌توانند در عرصه‌های علمی، پزشکی، هسته‌ای، علوم انسانی، پایه و صنعت نقش ایفا کنند و پایه‌های اصلی تمدن سازی باشند و نقش تمدن سازی داشته باشند.
وی تصریح کرد: ما باید به جوانان اعتماد کنیم، افراد مسن باید تجربه‌های خود را در اختیار جوانان قرار دهند، نباید نسبت به جوانان سلب اعتماد کرد، به جوانان متعهد، متخصص و با انگیزه باید اعتماد کرد و کار را به آنان سپرد.
استاد سطوح عالی حوزه در پایان بیان داشت: بحث جمعیتی و جوان ماندن ایران یکی از مسائل مهم است و مراکز استراتژیک ایران از جمله مراکز پزشکی و مراکز و نهادهای مدیریتی باید برنامه ریزی خاص داشته باشند که جمعیت کشور زیاد شود و هم جوان بماند.
نظر شما