مدیریت بر مسجد یا در مسجد !؟

به گزارش خبرگزاری شبستان از زنجان، در یادداشت حجت الاسلام دوستعلی محمدی، امام جماعت مسجد امام محمدباقر(ع) که در اختیار خبرگزاری شبستان قرار گرفته، بیان شده است؛ از وقتی انقلاب پیروز شد، صدور تدریجی احکام مسئولیت‌های مختلف، برای تاسیس مجموعه‌های داخلی در مساجد نیز شروع شد. حکم مسئولیت برای هیئت امنا، پایگاه‌های بسیج خواهران و برادران، کانون‌های فرهنگی و هنری، هیآت عزاداری خواهران و برادران، مؤسسات قرآنی، تشکل‌ها و مؤسسات تربیتی، مراکز مشاوره حقوقی، مراکز نیکوکاری، نهضت سوادآموزی، مراکز مشاوره، موکب‌های اربعین ، مراکز جامعةالقرآن، شعبه‌های حوزه علمیه، مراکز درمانی، مهدهای کودک و غیره و غیره. حالا می‌بینیم که مسجد یک قرارگاه، برای تجمعِ تشکّل‌های دینی با سلیقه‌ها و برنامه‌های متنوع شده است.

 

حضور به‌جا و مفید این همه تشکل در مسجد، به خودی خود عامل جذب مؤمنان است. همچنین نقطه قوت و امتیاز ویژه‌ هر مسجدی، برای رسیدن به اهداف والای مسجد تراز اسلامی محسوب می‌شود. لکن همین مساجد، آفات و آسیب‌های خاص خود را دارند. و این آسیب‌ها بعضاً از نگاه مسئولان و نمازگزاران و مؤمنان حاضر در مساجد، مورد غفلت واقع شده اس.

 

این یادداشت در صدد بیان مشکلات و ارائه راه کارهایی برای حفظ و ارتقاء مسجد تراز اسلامی است.

 

ابتدا قبل از آغاز بحث، برای تعیین و توضیح مصداق مورد نظر، مساجد کشور را از لحاظ کارکرد، در یک نگاه ساده، به چند نوع تقسیم می‌کنیم:

 

نوع اول: مساجد تعطیلی که فقط در مناسبت‌های خاص باز شده و در سایر ایام بسته هستند.

 

نوع دوم : مسجدهایی که نماز جماعت نداشته و صرفا در اوقات نماز، با حضور چند نفر نمازگزار،  باز و بسته می‌شوند.

 

نوع سوم : این مساجد صرفا به برگزاری نماز جماعت پرداخته، و تشکل‌های مذکور در آن غیرفعال هستند.

 

نوع چهارم : مساجدی که ضمن برگزاری نماز جماعت، بعضی از تشکل‌ها در آن فعال و بقیه نیمه فعال یا راکد هستند.

 

نوع پنجم: مساجد فعالی که در تمام وعده‌ها، نماز جماعت داشته و غالب یا همه تشکل‌ها ذکرشده در آن مساجد فعالیت می‌کنند. 

 

تذکر: محتوای ارائه شده به راهکار حل مشکلات در مساجدِ نوع پنجم - با نگاه درمان- پرداخته و نسبت به سایر مساجد جنبه پیشگیری دارد.

 

همه ما به‌خوبی می‌دانیم که هیچ قرارگاه و تشکیلاتی، بدون رهبر واحد در درون خود، نمی‌تواند وحدت، انسجام و آرامش خود را حفظ کند. تا جائیکه دین اسلام به ما سفارش نموده که حتی در یک سفر سه نفره، یکی‌شان سرگروه باشد.(١) قرآن کریم یکی از مصادیقی که نمی‌شود در آن وحدت را حفظ کرد، وجود دو مدیر موازی در یک مجموعه را بیان داشته و می‌فرماید: «لوكان فیهما آلهة إلّا اللّه لَفَسَدَتا /٢٢ انبیاء ». آیه صراحتا بیان می‌دارد که تئوری چند مدیریتی در یک محل واحد (که غالبا با اختلاف آراء وسلایق است) فساد و تباهی می‌آورد . به‌عبارتی دو پادشاه در یک اقلیم نگنجند.

 

لذا در کار جمعی، واجب است شخصی به عنوان سکان‌دار، انتخاب شود تا شیرازه امور از هم نپاشد. این یک قاعده‌ی عقلی است. با این حال امروزه در بیشتر مساجد کشور، تشکل‌های متعددی با رویکردها و سلایق گوناگون، با موازی‌کاری‌ها و عدم پیروی از یک فرمانده واحد در حال فعالیت‌اند. این امر زیر سایه غفلت مسئولان، با حمایت‌های مالی و تشکیلاتی دولت و نظام با بکارگیری عناصر مدیریتی از بیرون مسجد، به جای ساماندهی، متاسفانه بطور جدی نظم و آرامش مسجد را بر هم زده و از کارآمدی این سنگر مهم کاسته است.

 

در پاسخ به این سوال که، چه کسی مسئول  اختلافات و درگیریهای داخلی در برخی مساجد کشور است؟ 

باید عرض شود با اینکه رهبر فرزانه انقلاب، بارها و مراجع عظام تقلید در بیاناتشان، چاره کار را متذکر شده اند، متاسفانه این مهم باز هم مورد غفلت واقع شده است. حضرت آقا، برای داشتن مسجدی با وحدت رویه و مدیریت واحد، پیروی از امام مسجد را لازم می‌دانند. ایشان می‌فرمایند: «بد است که بین روحانی مسجد و بسیج مسجد، اختلاف به وجود بیاید ... » ( ١٩/٧ /١٣٩١)

 

«مسجد يك رئيس طبيعي دارد، يك مدير طبيعي دارد  و او امام مسجد است.» (28/3/1375)

 

«محور مسجد، امام جماعت است و وظیفه‌اش فقط پیشنمازی نیست.» (31/05/1395)

 

« شما مي دانيد، مساجد، يك رئيس طبيعي دارد و آن امام جماعت است. اگر شما جوري عمل كنيد كه آن امام جماعت، يا تصور كند كه داريد شما جاي او را تنگ مي كنيد، يا واقعاً جاي او را تنگ كنيد، يك معارضه اي در بطن اين كار وجود دارد،‌ حواستان باشد! و حالا اگر يك وقتي امر دائر شد بين كانون فرهنگي و امام جماعت، ما امام جماعت را مقدم مي دانيم؛ اين را به شما بگويم. غرض، حواستان باشد كه نگوييد اين جا آخوند گرايي شد و گروه گرايي شد. چون قوام مسجد به آن آقاي پيشنمازي است كه آنجاست. حالا ممكن است ميانشان يك آدمي باشد كه خيلي فعال هم نباشد، چه نباشد، اما طبيعت كار اين است. خيلي خب،‌ حالا اگر شما جوري عمل كنيد كه آن آقا با شما همكاري كند وتشويق بشود به همكاري، اين ديگر «نورٌ علي نور» است. غرض، حواستان باشد؛ به اين نكته توجه كنيد. اين را من خواستم براي اين كه شما « عن بصيره» حركت كنيد. »  (31/2/1375)

 

«بعضی‌ها مسجد را -برخلاف آنچه ما حالا عرض کردیم- از مسائل سیاسی میخواهند بکلّی برکنار بدارند. [میگویند] آقا شما وارد سیاست نشوید، کار خودتان را بکنید. کار خودتان یعنی چه؟ یعنی بیایید همان نمازتان را بخوانید و بروید؛ فقط پیش‌نمازی محض. این همان سکولاریسم است. سکولاریسم به‌معنای بی‌دینی نیست، سکولاریسم به‌معنای این است که دین در غیر عمل شخصی، هیچ بُروزوظهوری نداشته باشد. نظام اجتماعی کاری به دین ندارد.» ۱۳۹۵/۰۵/۳۱

 

 آیت الله العظمی مکارم شیرازی: «بین روحانیت شیعه و اهل سنت تفاوت روشنی در زمینه مدیریت مساجد وجود دارد... در روحانیت اهل سنت، مانند الازهر برنامه ها، امام جماعت و حتی مرجع را دولت ها تعیین می کنند، اما در شیعه همه آن ها جنبه مردمی دارد و مردم هستند که سراغ امام جماعت می روند و انتخاب می کنند». 13/04/1397

 

آّیت الله العظمی شبیری زنجانی: ... سزاوار است با وجود روحانی، که به جز امامت، مدیریت سائر شؤون دینی را نیز می تواند عهده دار باشد، غیر او امامت را به عهده نگیرد... ( استفتائات)

 

نتیجه اینکه: مسجد قرارگاه است و رئیس طبیعی این قرارگاه امام مسجد است.

 

در مساجد نوع پنجم( فوق الذکر) امام جماعت بعنوان یک فرد جهادی، وقت و انرژی حداکثری خود را برای مردم و اهالی مسجد اختصاص می دهد و صد البته شرط تقوا، عدالت، مردم داری و روابط عمومی خوب، از بدیهیات یک امام جماعت موفق است.

 

مقام معظم رهبری در خصوص وظیفه امام جماعت می فرمایند: تصوّر بنده این است که یکی از کارهای اساسی عبارت است از امامت مسجد؛ [این‌] یک کار مهم است؛ به‌عنوان یک کار حاشیه‌ای نباید به آن نگاه کرد. اینکه ما به کارهای روزانه‌مان، به مشاغل گوناگونمان برسیم، بعد سر ظهر یا مغرب با عجله‌ی تمام در ترافیک و مانند اینها خودمان را برسانیم -نیم‌ساعت، سه‌ربع هم از وقت دیر شده باشد- برویم آنجا بِایستیم به نماز، این کم گذاشتن در حقّ مسجد است. این را باید یک شغل مهم و اساسی به‌حساب آورد. ۱۳۹۵/۰۵/۳۱

 

 لذا امام جماعت می بایست با تاسی به سیره و روش پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) در زندگی فردی و اجتماعی‌اش، همواره مانند پدری مهربان و دلسوز، حامی یکایک مسئولان تشکل های داخل مسجد و اهالی باشد و در مدیریتش همواره نگاه توحیدی داشته و تمجید یا تنبیه‌اش از روی خیرخواهی و برای رضای خداوند و حفظ انسجام و وحدت مسجد باشد.

 

تذکر:  انتقاد از عملکرد مسئولان، یادداشتی جداگانه می طلبد که از حوصله این یادداشت فعلا خارج است.

 

بیایید ببینیم خود ما، مسجدی ها که، مدعی ولایتمداری هستیم، چرا  کلام حضرت آقا را جدی نگرفتیم و امام و رئیس و مدیر طبیعی مسجد را کنار زدیم؟ و بدتر از آن، با این شعار که:  «شان و جایگاه امام خیلی بالاست و او نباید وارد کارهای اجرایی بشود» امام مسجد را از شان مدیریتی و نظارتی در امور اجرایی، کنار زدیم . یعنی شعار معروف «دین از سیاست جداست» در مسجد هم رخنه کرد. تا جائیکه، حرفِ خیلی از ما مسجدی ها این شده : «آقایِ امام جماعتِ محترم !  شما فقط بفرمایید نماز اقامه کنید و تشریف ببرید و با بقیه امور،کاری نداشته باشید... ! »

 

مسئله اینجاست: ما چون در مساجد امام و مدیر واحد نداشتیم، اختلاف سلیقه ها شروع شد، درگیری ها پا گرفت، تفرقه ها و بد اخلاقی ها به میان آمد؛ و چه بسا _پناه بر خدا_ منیت ها بروز کرد وکم کم هر تشکلی به نام خودش عکس ها گرفت و گزارش ها رد کرد و برای رده های مافوق اش قمپزها درکرد و اسباب تفرقه را شعله ورترکرد .گاهی _نعوذ بالله_  خدا و شان مسجد نیز فراموش شد .

 

نتیجه این اتفاقات خوش خط و خال، خیلی اسف‌بار بود! جایگاه والای عبادی مسجد پیش مردم کم رنگ شد. نمازگزاران  متفرق شدند . امروزه غالب مساجد با کمترین تعداد نمازگزار، آن هم صرفا در اوقات نماز، باز و بسته می شوند. مسجد که روزگاری مرکز حکومت نبوی بود و پناهگاه مردم و محل رفع انواع نیازهای بندگان خدا بود؛ گرفتار یک مظلومیت شدید شد. مساجدی بدون امام تاثیرگزار و بدون نظارت یک مدیر واحد ... این ارمغان غفلت و بی اعتنائی برخی مسئولان به امر رهبری است.

 

این ولنگاری موجب آن گردید که، بستر کار اصیل مسجدی روز به روز، رو به زوال برود و به دنبال آن نهادهایی همچون حوزه های علمیه، دیگر  با این ناامیدی از وضع موجود ، اقدام جدی و مناسبی برای تربیت ائمه جماعت متخصص انجام ندهند.حالا با دو مشکل مواجه هستیم:

 

یکی اینکه فرهنگ پذیرش مدیریت و فرماندهی امام جماعت بین مردم تضعیف شده. و دیگر اینکه غالبِ طلاب جهادیِ در میدانِ علم و عمل(به عنوان امام جماعت متخصص) کمتر به موضوع امامت مساجد رغبت داشته و یا اینکه دیگر در دسترس نیستند.

 

این هم ناگفته نماند، کم نیستند طلاب مجاهدی که از اول انقلاب تا به امروز به دست برخی بچه مسجدی ها و عده ای انقلابی نما، مورد هجوم آماج تخریب ها و تهمت ها قرار گرفته اند. آنها حتی وقتی به فرمان رهبر انقلاب  لبیک گفته و عَلمِ امامتِ مسجد را در دست گرفته اند، نزد برخی علیه‌السلام ها، محکوم به ریاست طلبی و قدرت خواهی شده اند.

 

عزیزان من...!  تنها راه کارآمد شدن مساجد، آن هم، به معنای حقیقی اش ،فقط بازگشت به ادبیات مدبرانه امام امت  و عمل به آن کلام گهربار در خصوص مساجد است. حتی بهتراست در کنار واژه امام جماعت مسجد ، واژه "امام مسجد " نیز استفاده شود، معنای امام مسجد ،وسیع تر از امام جماعت است.

 

مقام معظم رهبری می فرمایند: مسجد یک رئیس طبیعی دارد، یک مدیر طبیعی دارد؛ و او امام مسجد است. 28/3/1375

 

در پاسخ این سوال که، آیا منظور شما این است که مِن بعد، در مساجد، همه امورات را امام انجام دهد؟!

 

باید عرض کنیم، یقینا منظور این نیست که، در مسجد همه بی کار بنشینند و امام جماعت به تنهایی تمام امور اجرایی را انجام  دهد. بلکه هر کسی با هر مسئولیتی که در تشکل های مسجد دارد، باید با مشورت و با کسب اجازه از امام جماعت اقدام کند. از طرفی، با توجه به اینکه هر تشکلی وظایف ابلاغی خاصی دارد. تا وقتیکه این وظایف و امور، با  صحن مسجد و فضای مشترکِ کاری، تزاحمی نداشته باشد، نیاز به هماهنگی و اجازه از امام را نخواهد داشت.به بیان دیگر، امام جماعت خط‌ مشی اصلی و رویکرد اساسی مسجد را تعیین می‌کند و تصمیم های کلان، زیر نظر اوست. امام جماعت، در تصمیم گیری ها و امورات جزئی و داخلی تشکل ها مداخله نمی کند، مگر موارد خاصی که محل اختلاف بین تشکل ها باشد.

 

این یعنی پایان دادن به تفرقه ها، تک روی ها، بد اخلاقی ها. و ایجاد وحدت رویه و جذب حداکثری آحاد و اقشار مردم به مسجد. اینجاست بستری فراهم می شود تا مسجد، گره گشای مشکلات بندگان خدا می شود و برکات آن، در زندگانی مردم جاری شده و دل ها با معنویت آشناتر می شوند.

 

قرآن در سوره آل عمران آیه ۱۰۳  تاکید به وحدت داشته و می فرماید:  وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا .پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله )، وحدت را رحمت و تفرقه را عذاب دانسته ،می فرمایند: «... ان الجـمـاعـة رحـمـة و الفـرقـة عـذاب. یعنی: همانا جماعت [وحدت ] رحمت است و تفرقه عذاب است .»(نهج الفصاحه، ص 433) نقش محوری امام جماعت در مسجد، نباید فراموش شود. محور مسجد امام است. اگر شما در مسجد نقش امام را پاک کنید، بنیاد مسجد از هم می پاشد.امیدواریم با اطاعت از منویات امام خامنه ای، حقیقتا ولایتمدار باشیم.

 

و یادمان باشد: باید بیشتر مراقب بود. تلاش برای رسیدن به مسجد طراز، یعنی پاسداری از انقلاب و نظام و خون پاک شهیدان. به قول اهل منطق، علت محدثه انقلاب اسلامی در کشور عزیزمان، مسجد بود و علت مبقیه آن نیز، یقینا همان مسجد است. والسلام علیکم