به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، پس از شهادت امام رضا(ع)، محدودیت‌هایی كه دستگاه خلافت عباسی نسبت به شیعیان اعمال می‌كرد، افزایش یافت. مأمون كه در پی جلب نظر بزرگان خاندان عباسی و تثبیت موقعیت خود بود، بر دوستداران اهل‌بیت(ع) سخت گرفت. «ام‌الفضل»، دختر مأمون كه همسر امام جواد(ع) بود، به ویژه در دوران خلافت معتصم، اخبار مهم بیت آن حضرت را به اطلاع خلیفه می‌رساند.
به همین دلیل، راهبرد امام جواد(ع) برای خنثی كردن توطئه‌های خلفای عباسی و در همان حال، ترویج و گسترش آموزه‌های ناب اسلامی، دارای پیچیدگی‌های زیادی بود. در آن برهه، با توجه به اشاعه تفكرات انحرافی در جامعه اسلامی، به ویژه پس از تأسیس «بیت‌الحكمه» توسط مأمون و ترجمه آثار یونانی به زبان عربی، مسلمانان بیش از هر زمان دیگری در معرض تفكرات انحرافی قرار داشتند.
از سوی دیگر، شیعیان به صورت خاص، با مشكلات متعددی دست به گریبان بودند. افزون بر محدودیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دستگاه خلافت عباسی برای آنها، شكل‌گیری فرقه‌های انحرافی و از همه بدتر، غالیان، شرایط را برای فعالیت شیعیان و دوستداران اهل‌بیت(ع) دشوارتر كرده بود.
خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت‌الاسلام «قاسم خانجانی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درخصوص شیوه ها و تدابیر امام جواد (ع) در مواجهه با فرقه های انحرافی به گفت و گو پرداخته است که در ادامه می خوانیم.
شیوه حضرت جوادالائمه (ع) در مواجهه با فرقه های انحرافی و اندیشه های وارداتی چگونه بود؟
پیش از پرداختن به این موضوع باید فرقه های انحرافی را تعریف کرد. برای آنکه بتوانیم رفتار فرقه های انحرافی را بهتر متوجه شویم، باید گرایش های فکری و جریان های مذهبی زمان امام جواد (ع) را دسته بندی کنیم.
امام جواد (ع) با جریان های فکری زمان خود سه نوع رفتار و برخورد داشتند. برخورد علمی و به نوعی مقابله علمی از راه مناظره و پاسخ به سوال و احتجاجات علمی و مسایلی از این قبیل بود که هم نسبت به جریان های فکری غیر امامی دارند و هم به غیر از اینها با جریان های فکری نظیر معتزله این گونه برخورد کرده اند. یک نوع رفتار نیز رفتار همراه با احتیاط بوده است. مقابله جدی و احتیاط در نوع تقابل از باب اینکه شیعیان به خاطر شرایط اختناق و مشکلاتی که از ناحیه حکومت عباسی برای آنها به وجود آمده بود، مشکلات شان بیشتر نشود و آزار و اذیت های حکومت متوجه آنها نشود لذا با احتیاط مقابله می کردند و در حد پاسخ و رفتارهایی که فقط آنها را به عنوان جریان های فکری سالم نپذیرند و یا به گونه ای که نقض طرز فکر آنها و رای گفتار آنها باشد.
فرق این نوع رفتار و رویکرد با بخش اول این است که بحث نظریه و رد نظریه و جریان فکری است اما بسیار با احتیاط و در گزاره های کوتاه و بدون چالش انجام می شود ضمن آن که مناظره هم صورت نمیگیرد. نوع سوم مقابله علنی تر و به نوعی تندتر، روشن تر و بدون پرده است که مربوط می شود به مواردی که امام جواد (ع) متوجه می شدند که به شکل فردی یا گروهی جریان های انحرافی بروز می کند. در این نوع امام جواد(ع) مقداری جدی تر و تندتر برخورد می کردند و پاسخ های جدی تری به آنها می دادند و حتی در مواردی آنها را لعن و نفرین کرده اند.
امام جواد (ع) در مواردی که می دیدند مقابله علمی یا رد و انکار همراه با احتیاط خطراتی برای جامعه شیعه و شیعیان ایجاد می کند و ممکن است این نظرات نهادینه شود و دامنگیر شیعیان گردد به صورت جدی برخورد کرده و مسببین آن را لعن و نفرین می کنند چرا که می خواهند خیلی سریع و صریح جلوی آسیب را بگیرند و بطلان طرز فکر و اظهار نظر از ناحیه فرد و آن جریان کاملا مشهود باشد و علنی شود و نظر امام جواد(ع) به عنوان امام برای شیعیان وجود داشته باشد تا ابهامی برای کسی باقی نماند.
جوادالائمه(ع) برای مقابله با انحرافات فكری چه تدابیری به کار گرفته بودند؟
در حقیقت سه نوع رفتار یا مقابله از ناحیه امام جواد (ع) نسبت به جریان های فکری انحرافی و جریان های فکری ای که از طریق فرد یا گروه منتقل می شد و یا جریان های انحرافی که در ذیل برخی فرقه های شیعی می گنجید بروز کرد. این نوع رفتارها هم نسبت به گروهها یا افرادی بود که در یک تعریف در ذیل گروه های شیعه قرار میگرفتند مانند زیدیه و واقفه و هم نسبت به افراد یا گروههایی که انحرافی به شمار میآمدند و در ذیل گروههای شیعه تعریف نمیشدند مانند زنادقه یا معتزله .
امام جواد (ع) از نظر آزاد اندیشی و مواجهه با جریان های فکری چه روش و منشی به کار می گرفتند؟
در خصوص آزاداندیشی باید بگویم امام جواد(ع) مناظراتی داشتند که یکی از آنها مناظره با یحیی بن اکثم است که نشان دهنده آن است که آزاداندیشی به معنای داشتن نظر علمی و قابل بحث با بعد علمی است. امام جواد(ع) در این گونه موارد مقابله نمی کردند بلکه وارد مذاکره و مناظره می شدند زیرا جنبه بحث علمی داشت. امروز از آزاداندیشی سوء استفاده می شود و در ظاهر آزاداندیشی است اما در باطن بحث براندازی است، که به مسموم کردن افکار عمومی نسبت به مبانی اعتقادی، ریشه های دینی، اجتماعی و اخلاقی منتهی میشود، اینجا دیگر اختلاف و بحث، علمی نیست بلکه از بین بردن مبانی دینی به بهانه آزاداندیشی است؛ بنابراین باید تعریف درستی از آزاداندیشی داشته باشیم و بر اساس آن اقدام کنیم.
در شرایط جامعه امروز چگونه می توان از این رویکرد و منش امام جواد (ع) برای مواجهه با فرقه های انحرافی الگو و الهام گرفت؟
اگر بحث انحراف فکری و اختلاف فکری بحث مبنایی علمی است و به نوعی آنچه که در صحنه جامعه و در عمل بروز پیدا می کند، فقط جنبه علمی و اختلافات علمی دارد، باید با الگوی علمی امام جواد به آن پرداخته شود و با برگزاری جلسات علمی و مناظره ها و گفت و گوهای علمی آنها را حل کرد. اگر طرف مقابل به دنبال حل مشکل از طریق علمی است که می توان آن را این گونه به سرانجام رساند اما اگر از این جور اختلافات بوی براندازی می آید که مد نظر برخی جریان ها و گروه ها است و به جریان های سیاسی و اجتماعی می انجامد، این چالش ها علمی نیست؛ اینها می خواهند از اختلاف علمی و چالش های علمی به عنوان سکوی پرش استفاده کنند برای زیر سوال بردن مسایل و مبانی نظام و انقلاب که در این موارد باید با جدیتت بیشتری با آنها برخورد کرد و با رد صریح و واضح افکار آنها و طرد جریان های فکری از این قبیل، با آنها برخورد شود تا دیگران به اشتباه نیفتند.
زیرا برخی با ظاهری آراسته و مطرح کردن مباحث علمی به دنبال زدن ریشه های اصلی و مبنایی تفکر دینی و شیعه در جامعه هستند که مماشات و مناظره علمی با آنها خیلی جایی ندارد و حتی افراد را باید از مجالست با این گونه افراد برحذر داشت و این کاری بود که امام جواد(ع) انجام میدادند و ما نیز باید همین مبنا را قرار دهیم و برای این کار ابتدا باید تشخیص دهیم، نوع مقابله و مواجهه باید از کدام نوع باشد؛ پس از آن بر اساس تشخیصی که داده ایم، رفتار کنیم و با مسموم کردن افکار عمومی از نوع براندازی برخورد کنیم.
نظر شما