به گزارش خبرگزاری شبستان و به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، «علی‌محمد طرفداری»، رییس گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بیان این مطلب در تشریح تاریخچه ایرانشناسی در جهان گفت: مقوله ایرانشناسی حدود سه قرن اخیر شکل گرفته است و به طور خاص در جهان غرب، اروپا، روسیه و سپس در ایالات متحده امریکا و کانادا پدید آمد و در ادامه به مناطق شرقی کره زمین و از جمله کشورهای چین و ژاپن نیز تسری پیدا کرد.
رییس گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ادامه داد: ایرانشناسی در طول قرون اخیر به لحاظ جغرافیایی در نقاط مختلف جهان شکل و قالب مخصوص به خود را گرفته است و ایرانشناسی که در جهان غرب پدید آمد، به طور کلی محصول یک جریان کلی‌تر تحت عنوان اسلام‌شناسی و شرق‌شناسی بوده است.
علی‌محمد طرفداری افزود: ایرانشناسی نیز همچون مصرشناسی، هندشناسی، چین‌شناسی و نظایر آن شعبه‌ای از مطالعات شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی است که میراث آن در قالب مطالعات علمی در رشته‌های مختلف تاریخ، جغرافیا، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و غیره به سایر کشورهای جهان انتقال یافته است.
وی در ادامه تصریح کرد: این اتفاق با تاسیس دولت مدرن در ایران در زمان پهلوی اول و تاسیس مراکز علمی و دانشگاهی مرجعی مانند دانشگاه تهران گسترش یافت که نتایج مطالعات در قالب رشته‌های علمی همزمان با کشورهای مختلف وارد ایران شد و رشته‌هایی همچون تاریخ، جغرافیا، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و غیره را به شکل علمی و در قالب رشته‌ها و دپارتمان‌های دانشگاهی شکل داد.
رییس گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به تفکیک ایرانشناسی در ایران به سه حوزه گفت: ایرانشناسی در سه حوزه مختلف در ایران مورد بررسی قرار می گیرد. مبحث نخست ایرانگردی و شناخت ایران است که متولی آن وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. مطالعات مربوط به تاریخ فرهنگ و تمدن ایران که به صورت میان‌رشته‌ای تدریس می شود و متولی آن بنیاد ایرانشناسی است. در آخر هم پژوهش‌های ایرانشناسی است که در قالب مطالعه مراکز و جریان‌های ایرانشناسی در جهان مطرح می شود که متولی آن سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است.
طرفداری در ادامه به ایرانشناسی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اشاره کرد و گفت: ایرانشناسی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی در دو بخش شامل معاونت کتابخانه و اداره‌کل اطلاع‌رسانی و معاونت پژوهشی سازمان پیگیری می‌شود.
وی در تکمیل توضیحات خود گفت: در بخش اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران هر مدرکی که در جهان به هر زبانی درباره ایران تولید شود را گردآوری و طبق معیارهای علم کتابداری دسته‌بندی و نگه‌داری، و در نهایت به عنوان مدارک پژوهشی در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. با مراجعه به تالار ایرانشناسی کتابخانه ملی می‌توان دید که بخش عمده‌ای از منابع غیرفارسی اعم از انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و غیره گردآوری شده و به عنوان مدارک پژوهشی در اختیار پژوهشگران قرار داده می‌شوند.
رییس گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران افزود: اما این گروه پژوهشی وظیفه مطالعه درباره حوزه‌های ایرانشناسی در بیرون از مرزهای جغرافیایی ایران را بر عهده دارد، و موظف به انجام مطالعات علمی در خصوص فعالیت‌هایی است که در حوزه ایرانشناسی در سایر کشورهای جهان صورت می‌گیرند.
وی تاکید کرد: بر همین اساس پژوهشگران و اعضای هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در حوزه ایرانشناسی و اسلام‌شناسی به پژوهش درباره ابعاد گوناگون حوزه‌ها و مراکز و جریان‌های ایرانشناسی که در بیرون از ایران صورت گرفته‌اند، می‌پردازند؛ این امر می‌تواند دربردارنده مطالعه درباره شخصیت‌ها، مراکز و دپارتمان‌ها، مکاتب و سیر تاریخی تحولات ایرانشناسی و غیره باشد. نتایج این مطالعات و پژوهش‌ها نیز طبعاً می‌توانند برای جهان ایرانشناسی خارج از ایران و همچنین برای محققان و پژوهشگران ایرانی قابل اعتنا بوده و مورد استفاده قرار گیرند.
طرفداری در ادامه صحبت‌های خود با انتقاد از این که رصد، مطالعه و پژوهش درباره مطالعات ایرانشناسی خارج از ایران در کشور متولی واحدی ندارد، اظهار داشت: هر کدام از حوزه‌های ایرانشناسی اقیانوسی از موضوعات و سوابق گسترده هستند که هم اکنون متولی واحدی برای پیگیری و بررسی آن در کشور وجود ندارد، و به نوعی می‌توان گفت این بخش از ایرانشناسی در کشور مغفول مانده است.
رییس گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره ایرانشناسی در دوران پیش از انقلاب اسلامی در ایران توضیح داد: ایرانشناسی در دهه‌های پیش از انقلاب اسلامی به میزان قابل توجهی متأثر از فضای سیاسی بود، وتحت تاثیر فضای ملی‌گرای دوره پهلوی، بیشتر در خدمت ایدئولوژی ملی‌گرایی شاهنشاهی قرار داشت.
طرفداری درباره ایرانشناسی خارج از مرزهای کشور گفت: این حوزه به طور عمده به دو شاخه کلان تبدیل شده که یک شاخه از آن رنگ و بوی آکادمیک و شاخه دیگر آن رنگ و بوی سیاسی پیدا کرده است؛ بر همین اساس تعدادی از مراکز ایرانشناسی با رویکرد سیاسی در جهان غرب پدید آمده‌اند که فعالیت آنها مطالعات ایرانشناسی با محوریت شناخت آنچه که در ایران کنونی می‌گذرد؛ انجام می شود به عنوان مثال زندگی و اندیشه‌های مسئولان عالی کشور را به صورت هدفمند مورد مطالعه قرار می‌دهند.
وی ادامه داد: در این بخش از مطالعات ایرانشناسی از روش‌های علمی البته نه با هدف توسعه علمی و فرهنگی، بلکه با رویکرد سیاسی مورد بهره برداری قرار می گیرد و این بخش از مطالعات ایرانشناسی عمدتاً پنهان بوده و نمود رسانه‌ای ندارد. البته دپارتمان‌های ایرانشناسی علمی با قدمت چند قرن نیز وجود دارند که فعالیت علمی دارند.
طرفداری به فعالیت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به عنوان تنها متولی رصد و پژوهش درباره مطالعات ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در جهان اشاره کرد و افزود: این سازمان فعالیت‌های خود را در حوزه ایرانشناسی در ابعاد علمی مورد بررسی قرار می‌دهد که منابع و تولیدات پژوهشی این سازمان در حوزه ایرانشناسی در اختیار همه پژوهشگران، دانشجویان، اساتید، نویسندگان، فیلمنامه و نمایشنامه‌نویسان، محققان داخلی و خارجی و غیره با رعایت ضوابط و پروتکل‌های تعیین شده قرار می‌گیرند.
وی با اعلام این مطلب که سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از حدود دو دهه گذشته بخش پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی خود را فعال کرده، یادآور شد: به اعتقاد من سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با در نظر گرفتن وسعت حوزه ایرانشناسی و محدودیت‌های رایج در حوزه نیروی انسانی و بودجه، جایگاه مطلوبی در حوزه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در کارنامه خود کسب کرده است، زیرا که تا کنون هیچ سازمانی در کشور با رویکرد پژوهشی به بررسی و ارزیابی این حوزه در خارج از کشور و دسترس‌پذیر کردن منابع مرجع این حوزه برای محققان داخلی ورود نکرده و غالب تحقیقاتی که از گذشته در این حوزه صورت گرفته‌اند، پراکنده بوده است.
وی با اشاره به گستردگی قلمرو ایرانشناسی از گذشته تا به امروز اظهار داشت: مطالعه درباره ایران از سال‌های بسیار دور در کشورهایی چون انگلستان، فرانسه، آلمان، روسیه، کانادا، امریکا، چین، ژاپن و غیره آغاز شده است و علت این مهم اهمیت ایران‌زمین به عنوان کانون تحولات فرهنگی و تمدنی در جهان و پل بین شرق و غرب است. همچنین ایران همواره سهم برجسته‌ای در فرهنگ و تمدن جهان داشته و دارای ادبیات و تاریخ ممتازی است. افزون بر این، میهمن ما به عنوان یکی از سرزمین‌های کلیدی جهان اسلام، طی قرون اخیر برای جهان غرب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.
وی ادامه داد: به بیان دیگر ایران به لحاظ جغرافیایی در قلب مشرق‌زمین قرار گرفته و دارای فرهنگ و تمدن غنی و دیرینه‌ای است. در کنار این موارد می‌توان گفت ایران بخش عمده‌ای از سرزمین‌های جهان اسلام محسوب می‌شود.
طرفداری در ادامه به دیگر ابعاد گسترده قلمرو ایرانشناسی در سایرکشورها اشاره کرد: همچنین نخستین انقلاب اسلامی جهان با هدف تشکیل حکومت دینی در ایران رخ داد که موجب به راه افتادن موجی از اسلام‌گرایی در جهان شد، این مساله نیز ضرورت و اهمیت انجام مطالعات ایرانشناسی از سوی سایر کشورها و به خصوص کشورهای غربی را دو چندان کرد.
وی با بیان این مطلب که سر جان مالکم از اولین افرادی است که تاریخ جامع ایران را به صورتی مدرن در دوره قاجار به نگارش درمی‌آورد، گفت: او سفیر بریتانیا در ایران در دوره فتحعلی شاه بود که به نگارش کتاب «تاریخ ایران» پرداخت. این کتاب به دلیل اهمیتی که داشت در همان دوره قاجار و در عصر ناصرالدین شاه توسط میرزا اسماعیل حیرت به فارسی ترجمه شد.
رییس گروه پژوهش‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در این باره توضیح داد: مالکوم به عنوان یکی از نخستین ایران‌شناسان اروپایی و بریتانیایی اولین کتاب جامع درباره تاریخ ایران را نوشت، و در مقدمه این کتاب سخن روشنگری را بیان کرد دال بر این که «من تعجب می‌کنم که چرا تا کنون درباره تاریخ ایران‌زمین به عنوان کشوری که اهمیت زیادی برای ما (انگلستان) دارد، کتابی نوشته نشده است» و سپس اشاره می‌کند که او بر مبنای همین ضرورت در صدد نگارش این کتاب برآمده است.
نظر شما