به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان آنچه در ادامه می آید بخش دوم گفتگوی ما با آیت الله کعبی، عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره مولفه های حکومت عدالت محور از نگاه و عمل امیرالمومنین (ع) است
رسیدگی و توجه به حقوق مردم از جمله بایسته های عدالت محوری در حکومت امام علی علیه السلام است. این توجه در سیره و سلوک ایشان چطور میسر می شود؟
حضرت در نامه ای که به مالک اشتر دارند به ایشان توصیه می کنند که حتما وقتی را به ارتباط بی واسطه و رودرو با مردم اختصاص دهد تا مردم بی واسطه با مدیر جامعه اسلامی در ارتباط باشند و خواست و نیاز خود را بدون تشریفات اداری مطرح کنند. در واقع مدیر جامعه اسلامی از دیدگاه امیرالمومنین علیه السلام باید به گونه ای رفتار کند که نه تنها امتیازطلبی طبقه خاص را از بین ببرد بلکه حق ضعیفان را از قدرتمندان و کسانی که اموال جامعه را به صورت نامشروع و غیر قانونی تصاحب کرده اند باز پس گیرد و در خدمت ضعفا قرار دهد.
نکته دیگری که حضرت در این باره می فرماید و در واقع توجه حاکم اسلامی را به آن جلب می کند این است که اگر مردم سو ظن و گمان بدی نسبت به موضوعی و مساله ای در جامعه پیدا می کنند مدیران آن جامعه باید در کنار مردم قرار گیرند و افکار عمومی را اقناع کنند. این یکی از پایه های مهم حکمرانی است و از جمله توصیه های مهم امیرالمومنین (ع) در این باره اجرای فنون مدیریتی و تعامل با کارگزاران زیر مجموعه است.
از دیدگاه امام علی برای بسط عدالت دولتمردان و مدیران جامعه اسلامی چه مسئولیت ها و وظایفی برعهده دارند؟
اولین نکته ای که امیرالمومنین (ع) در این باره در همان نامه به مالک اشتر بیان می کنند توجه به مدیریت منابع مالی است. دوم حفظ اقتدار حاکمیت چه در داخل و چه در حوزه بین المللی است. سوم: اصلاح اوضاع معیشتی و خدماتی و رفاهی و فرهنگی و سیاسی جامعه و توجه به عمران و آبادی و پیشرفت است. در این باره توصیه می کنند که نباید از مدیرانی که سابقه فساد داشته اند در مناصب استفاده و به آن ها میدان داده شود. در صورتی که امروز می بینیم گاهی مدیرانی هستند که عملکرد درستی ندارند و این موضوع احراز شده است و در واقع آن ها از لحاظ مدیریتی رد صلاحیت شده اند اما با این همه همچنان از آن ها در مناصب استفاده می شود.
نکته دیگری که ایشان طرح می کنند این است که مدیر جامعه اسلامی باید انتقادپذیر باشت البته انتقاد به معنای تخریب نیست اما اگر کسی نقد مشفقانه ای دارد نباید از شنیدن آن طفره رفت. نکته دیگر این است که کارگزاری که خوب کار می کند و مسئولیت خود را به بهترین شکل انجام می دهد نباید با کارگزاری که سستی به خرج می دهد یا خیانت می کند یک نوع دیده شود بنابراین توصیه به تشویق و مجازات کارگزاران دارند تا این گونه شایستگان دلگرم شوند و کسانی که می خواهند راه خطا را بروند به عقوبت کار خود بیندیشند.
آیا در اندیشه امام علی (ع) برای عدالت گسترانی اتکا به تجربه های دیگران جایگاهی وجود دارد؟
بله و نکته مهم این است که امیرالمومنین (ع) در این باره توصیه دارند حتما از ابتکار عمل های حاکمان و دولت های گذشته در این باره استفاده شود. همچنان که پیشتر اشاره شد حاکمانی که در گذشته حکومت می کرده اند از دیدگاه امیرالمومینن (ع) همگی حکام جور نبوده اند بلکه در میان آن ها حاکمانی هم بوده اند که بسترهای عدل را در سرزمین خود پیاده کرده بودند بنابراین امیرالمومنین هیچ اشکالی نمی بینند که از تجارب گذشتگان در این باره بهره برداری شود. امروز ما نیز در جامعه مان بسیار به این توصیه حضرت احتیاج داریم . می بینیم که مثلا با روی کار آمدن دولت دیگر، دولت فعلی همه پروژه های دولت قبلی را تعطیل می کند یا در برابر آن ها جبهه می گیرد. من مثالی می زنم و این مثال به معنای تایید دولت خاص نیست . در دولت گذشته پروژه مسکن مهر واقعا کارگشا بود و گره از کار بسیاری از مردم گشود اما می بینید دولت بعدی که سر کار آمد بلافاصله در برابر این پروژه موضع منفی گرفت.
حاکم اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) در برابر مسایل جامعه و کنش بازیگران آن چه مسئولیت هایی دارد که آن عدالت بر زمین نماند؟
از توصیه های امیرالمومنین (ع) است که حاکم، مدیر و مدیران جامعه باید مسایل آن جامعه را پدرانه نگاه کنند. نگاه یک پدر به مسایل فرزندان خود چطور است. اگر هم نگاه اصلاحی داشته باشد این نگاه اصلاحی همراه با شفقت است و این که عدالت را در میان فرزندان خود مراعات می کند. این هم به آن معنا نیست که با همه فرزندان خود به یک گونه رفتار کند. نه! به این معناست که جایگاه ها را می شناسد و می داند با هر ظرفیتی چگونه رفتار کند. موضوع بعدی که امام طرح می کنند اهمیت بازرسی و دستورهای ویژه برای کم و کاستی هاست. به هر حل از دیدگاه امیرالمومنین (ع) مهم ترین چشم روشنی مدیران جامعه اسلامی تداوم عدالت در کشور، کسب رضایت مردم و توجه ویژه به امور قضایی است. بنابراین از دیدگاه حضرت، مدیران قوه قضائیه باید به سمت احیای حقوق عامه و مبارزه با فساد و نظارت بر امر قضا حرکت کنند. حضرت در این باره توصیه می کنند که یکی از اضلاع بسط عدالت، توجه به عدالت مالیاتی است و مبادا کسانی که باید خراج و مالیات بیشتری بدهند به واسطه نزدیکی به حکومت از زیر بار آن شانه خالی کنند و مالیات از محرومان جامعه دریافت شود.
بسیج ظرفیت های موجود در جامعه که امروز ما از آن به عنوان بخش خصوصی یاد می کنیم به ویژه توجه به کشاورزی و صنعت از جمله توصیه های حضرت است بدون توجه به صنعتگران و کشاورزان و افراد خلاق و مبتکر نمی توان در جامعه ثروت و آبادانی و رفاه تولید کرد.
اگر بخواهیم به جمع بندی از نکاتی که امام علی (ع) در بسط عدالت در جامعه مدنظر قرار می دهند برسیم چه نکاتی قابل طرح خواهد بود؟
مهم ترین نکته این است که در جامعه اسلامی، مدیران آن جامعه اول به آن اصلاح درونی و استقرار عدالت و تقوای درونی رسیده باشند یعنی اول رابطه خود را با خود و خداوند اصلاح کنند در این صورت می توانند در بیرون و جامعه نیز عملکرد درستی داشته باشند در غیر این صورت عملکرد آن ها نمایشی خواهد بود. وقتی این مسایل حل شد در آن صورت آن مدیران با دید درستی متوجه مسایل محرومان و مستضعفان جامعه خواهند بود و با فقر و فساد و تبعیض مبارزه عملی خواهند کرد. نکته کلیدی و مهمی که امیرالمومنین (ع) بر آن تاکید می کنند این است که مدیر جامعه اسلامی باید مراقب حواشی خود باشد و بداند چه کسانی به منصب او چشم طمع دوخته اند بنابراین مصالح عمومی جامعه را فدای روابط خویشاوندی نکند که در این صورت به تدریج مصالح عمومی و حقوق مردم در جامعه تضییع خواهد شد و در نتیجه فاصله میان دولت و ملت بیشتر و این رابطه متزلزل تر می شود بنابراین اگر حاکمان و مدیران جامعه می خواهند حرکت مبتنی بر عدالت داشته باشند از نگاه امیرالمومنین (ع) زاویه مهمی از این حرکت معطوف به اعتمادسازی و اقناع افکار عمومی است و مدیر جامعه اسلامی بداند که قدرت از طریق حق و عدالت و انصاف تقویت می شود.
نظر شما