خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ محله «چله خانه» یکی از محلات قدیمی شهر رشت است که در طرح تفصیلی شهر در بافت تاریخی قرار دارد. مسجد «محمد رسول الله»(ص) و بقعه «آقا میرنظام الدین» و گورستان قدیمی که زیر آسفالت خیابان افتاد، بخشی از هویت محله‌ای است که به مرکز شهر نزدیک است. اما این تمام هویت «چله خانه» نیست.
از وقتی «ابراهیم حشمت طالقانی» پزشک مبارز جنبش جنگل در آن حوالی اعدام و در گورستان چله خانه دفن شد، چله خانه با نام آن مبارز شهید پیوند خورده است. به‌ویژه آنکه بعد از انقلاب، خیابان منتهی به چله خانه به نام «حشمت» نامگذاری شد. دو سالی است، شهرداری رشت در حال ساخت المانی برای مزار دکتر حشمت است. اگرچه شهرداری، طرح ابلاغ شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی گیلان را در حال اجرا دارد، ولی میراث فرهنگی گفته بود، همزمان با اجرای این طرح، خانه تاریخی سیف نیز مورد توجه قرار گرفته و مرمت می‌شود.
خانه «حاجی سیف» در ابتدای کوچه شهید «عیسی خیراندیش» یکی از شاخص‌ترین بناهای تاریخی محله چله خانه است. اگرچه هنوز سرپاست ولی رنج بی‌مبالاتی بیش از ۴۰سال بر تن استوارش پیداست. تزئینات نمای این عمارت ۲ طبقه هر بیننده‌ای را بعد از یکصد سال به تحسین وا می‌دارد. عمارتی که درب و پنجره‌های چوبی‌اش و درهای بلند و بازشوهایی که به معبر باز می‌گردد، گویای تمام هنر معماران فقید این بناست.
همزمان با آغاز اجرای المان مزار دکتر حشمت، اداره میراث فرهنگی گیلان نمای این ساختمان را دوباره رنگ زد، اما دیدن شیشه‌های شکسته درب و پنجره‌های این عمارت و سقفی که در برخی از بخش‌ها فرو ریخته و از همه بدتر عمارتی که محل تجمع معتادان و انبار ضایعات زباله‌گردها شده است، این سوال را برای هر بیننده ایجاد می کند که به‌جای تعمیر سقف و یا حداقل دیوار چینی حیاط به‌منظور جلوگیری از ورود افراد ناصواب، چرا میراث فرهنگی به رنگ نمای ساختمان بسنده کرده است!
چندروز پیش برای بررسی میدانی خانه سیف به چله خانه رفتم. بخشی از دیوار حیاط فروریخته بود، اگرچه به‌راحتی می‌شد از دیوار فروریخته بالا رفت، اما یک چرخ تافی را به عنوان مانع گذاشته بودند. در همین لحظه، جوانکی از حیاط بیرون آمد و مشغول پرس و جو شد و ادعا کرد که ساکن خانه و مراقب بناست، ولی از تجمع انواع و اقسام ضایعات قابل اشتعال در ساختمانی که بخش اعظم آن چوبی است و حال و روز جوانی که تصور می شود، پای منقل چرت می زند، میزان خطرِ در کمین عمارت را می شد حدس زد.
شهریور ماه سال ۱۳۹۶، خانه سیف با وجود عدم رضایت مالکین در فهرست آثار ملی ثبت شد و به استناد پرونده ثبتی اثر، تاریخ ساخت بنا سال ۱۲۸۳خورشیدی است. هرچند کارشناس میراث فرهنگی، قدمت آن را در پرونده، پهلوی اول ذکر کرده است. صاحب نخست این ملک، خانی به نام «حاج محمد سیف» بوده و به همین دلیل به خانه سیف شهرت دارد. در پرونده شناسایی، کاربری آن خصوصی اعلام شده و در توصیف ویژگی های اثر نوشته شده است؛ « عمارت در دو طبقه با بام شیب دار ساخته شده است. در ساخت آن از آجر و چوب استفاده شده و بیشترین ارتفاع آن هشت متر و بیشترین طول نمای بیرونی ۱۷متر است. مهمترین عناصر تزئینی آن تزئینات آجری، گچ آهک و تزئینات چوبی است. این بنا در بررسی سال ۱۳۸۸ به صورت مخروبه و غیر قابل بازسازی ثبت شده بود که در حال حاضر به نظر می رسد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و نمای بیرونی آن احیا شده است. دارای ۲ ورودی است. یکی چوبی با قاب بندی مستطیلی در ضلع شرقی و دیگری دربی چوبی مشابه در ضلع شمالی. سردر آن نیز طاق‌نمای هلالی با تزئینات آجربری دارد.»
مالک فعلی خانه در پرونده املاک شهرداری منطقه ۲، به نام «مهین ترابی» ثبت شده است، اما به گفته «هایده امیرافتخار»، یکی از مالکین این عمارت، «علی دارابی» این عمارت را از حاجی سیف برای دخترش «مهین دارابی» خریداری کرده بود.
وی در این باره توضیح می‌دهد: پدربزرگم ملک را به نام مادرم خرید و خودش در این عمارت زندگی می‌کرد، اما چون مسن بود، بیشتر اوقات به خانه فرزندانش می‌رفت. اوایل انقلاب که املاک اعیان را مصادره می‌کردند، ملک پدربزرگم هم مصادره شد و می‌گفتند چون خانه خالی بوده، نهادهای انقلابی آن را تصاحب کرده‌اند و بعدها در اختیار چند خانواده قرار می‌دهند. پدربزرگم سال‌ها تلاش کرد تا توانست از طریق مراجع قضایی ملکش را پس بگیرد. اما در عمل یک ویرانه به مادرم تحویل داده شد.
امیرافتخار می‌افزاید: اتاق‌های حیاط و بخش سرایداری به‌طور کامل تخریب شده بود و به‌خاطر دخل و تصرفاتی که در داخل بنا صورت گرفته بود، بنا از اصالت افتاد.
وی اطلاع زیادی از شکوه گذشته بنا ندارد و می‌گوید: آنگونه که از پدربزرگم شنیدم، معماران این عمارت روس‌ها بودند و داخل عمارت هم شومینه‌های دیواری داشت. اما بعد از تصرف، در عمارت دخل و تصرف زیادی صورت گرفت و ما هم عکسی از گذشته آن نداشتیم که به مراجع قضایی ثابت کنیم در بنا مداخلاتی صورت گرفته است.
امیرافتخار با بیان اینکه چهار نفر از وراث مرحوم «مهین دارابی» از این عمارت سهم ارث دارند، توضیح می‌دهد: ما هم دوست داریم ملک مادری‌مان مرمت و احیا شود ولی هیچ‌کدام از وراث توان مالی آن را ندارند. اداره کل میراث فرهنگی بدون رضایت مالکین، بنا را ثبت میراثی کرده است و ما هم اجازه نوسازی نداریم و خریداران هم به همین دلیل حاضر به سرمایه‌گذاری نیستند. مرمت این بنا هم بسیار هزینه بر است.
فرزند مهین دارابی ادامه می‌دهد: ۱۸سال پیش شهرداری منطقه ۲، نامه‌ای برای مادرم فرستاد که طبق شکایت همسایه‌ها، ملک شما به دلیل تجمع اراذل و اوباش خطر آفرین شده است و باید از آن رفع خطر کنید. آن زمان مادرم از شهرداری خواست تا برای رفع خطر اقدام کند. شهرداری منطقه هم سقف را مرمت کرد و دیوار ریخته شده حیاط را نیز با دیوارچینی مجدد محصور کرد. اما اخیرا بخشی از دیوار ریخته شده و از همان قسمت افراد ناباب وارد ساختمان می شوند. چندبار هم همسایه ها شکایت خود را به ما اعلام کرده اند.
وی با ابراز گله‌مندی از میراث فرهنگی می‌افزاید: بارها به میراث فرهنگی مکاتبه کرده‌ایم که وراث قصد فروش بنا را دارند و میراث فرهنگی با بودجه‌ای که دارد، بنا را خریداری کند، اما میراث همکاری لازم را با مالکین ندارد. سال گذشته میراث فرهنگی بدون آنکه حتی با مالکین تماس بگیرد، اقدام به رنگ‌آمیزی بدنه عمارت کرد. اگر میراث فرهنگی ملکی را ثبت می کند، باید به مالکین در نگهداری بنا کمک کند و برای مرمت آن اعتبار بگذارد.
معاون میراث فرهنگی با اشاره به ویژگی‌های معماری عمارت سیف می‌گوید: اگرچه بررسی پرونده ثبتی بنا طولانی شد، اما عمارت سیف واجد ارزش‌های ثبتی شناخته شد و به شماره ۳۱۱۲۹ و به تاریخ ۲۲/۶/۱۳۹۶ در فهرست آثار ملی ثبت شد و طبق قانون، مالک اجازه تخریب بنا را ندارند و می‌تواند عینا آن را مرمت کنند.
«ولی جهانی» می‌افزاید: به‌دلیل تعدد املاک میراثی واجد شرایط و ناکافی بودن اعتبارات میراث فرهنگی، این سازمان امکان خرید یا مرمت تمامی بناهای ثبتی را ندارد.
وی در مورد رنگ‌آمیزی عمارت هم می‌گوید: میراث فرهنگی ۳۰ میلیون تومان اوراق داشت که تنها توانست با حکم دادگستری، نمای خارجی بنا را رنگ کند.
اگر بپذیریم که اعتبارات میراث فرهنگی برای خرید و مرمت عمارت‌های میراثی ناکافی است، اما هدایت سرمایه‌گذارانی که قصد احیا و تغییر کاربری چنین بناهایی را دارند، بر عهده این سازمان است. از سوی دیگر، شهرداری منطقه۲ هم می‌تواند به‌منظور رفع خطر آتش‌سوزی ناشی از تجمع ضایعات، برای مرمت دیوار عمارت اقدام کند.
با توجه به نزدیکی این عمارت به ساختمان اداری شهرداری منطقه ۲ از یک سو و نزدیکی به مسجد چله خانه و مزار دکتر حشمت، دیوارچینی عمارت سیف ضروری است و در واقع علاج واقعه قبل از وقوع است.
اخیرا با خبر شدیم عمارت حنانی و خانه نصرت رحمانی توسط سرمایه‌گذاران غیرگیلانی خریداری شده و قرار است به اقامتگاه سنتی تبدیل شود. عمارت سیف با موقعیت ممتازی که دارد از یک سو و تعدد اتاق‌ها در دو طبقه، می‌تواند کاربری جدیدی یافته و سومین عمارتی باشد که به اقامتگاه سنتی برای گردشگران تبدیل گردد.
نظر شما