اربعین در تاریخ اسلام سابقه ای نداشته است

حجت الاسلام محمدهادی یوسفی غروی، عضو کمیته تخصصی مدارج در حوزه در توضیح و تبیین دلایل اهمیت ویژه اربعین برای شیعیان، بخصوص شیعیان عراق به خبرنگار شبستان گفت: اربعین در میان شیعیان به شکل عام و در میان شیعیان عراق به صورت خاص و به لحاظ نزدیک تر بودن به مرقد سیدالشهدا (ع) از اهمیت خاصی برخوردار است و عمده اهمیت آن نیز ناشی از پیروی از ائمه اطهار (ع) است. چنانکه حضرت صادق (ع) در روایتی خطاب به صفوان بن مهران جمال که عراقی ایرانی الاصل بود فرمودند: امام حسین (ع) را در روز اربعینش هنگامی که آفتاب برآمده باشد با این زیارتنامه زیارت کن.

وی افزود: بنا بر این خبر حضرت، زیارتنامه ای را به صفوان آموزش داده اند که در کتب ادعیه و زیارات به خصوص در زادالمعاد علامه مجلسی و مفتاح الجنان که پس از زادالمعاد مجلسی و پیش از مفاتیح الجنان مرحوم محدث قمی در دست شیعه بوده، به آن اشاره شده و متن زیارت نامه در آن ذکر شده است.

حجت الاسلام یوسفی غروی تصریح کرد: در زمان حاضر نیز در مفاتیح الجنان که نسخه تهذیب شده همان کتاب سابق مفتاح الجنان منسوب به مرحوم فاضل اصفهانی (معروف به فاضل هندی) است، زیارت اربعین در کنار زیارات اول و نیمه رجب، نیمه شعبان، شبهای قدر، عید فطر و عید قربان و روز عرفه و عاشورا به عنوان یکی از زیارات مخصوصه امام حسین (ع) مرسوم و مشهور است.

زیارت اربعین از نشانه های مومنین  

این پژوهشگر و صاحبنظر مسایل تاریخی خاطرنشان کرد: مرحوم شیخ طوسی در کتاب مصباح المتهجد و پیش از ایشان خصیبی در قرن چهارم در کتاب هدایةالکبری، خبری را به استناد از امام حسن عسگری (ع) نقل کرده اند با این مضمون که نشانه ها و ویژگی های مومنین به ائمه اطهار دهگانه است (شیخ طوسی آنچه از این خبر نقل کرده، 5 نشانه است) اول: بسم الله الرحمن الرحیم را در نماز با صدای بلند گفتن حتی در نمازهای اخفاتی مانند نماز ظهر و عصر، دوم: پیشانی بر خاک مالیدن در حال سجده و سوم اینکه جهت مزید فضیلت ثواب در نماز یا غیر نماز، انگشتر را به دست راست کردن، در مقابل دیگران که انگشتر را به دست چپ می کنند.

وی افزود: نشان دیگر مومن در این حدیث، خواندن 51 رکعت نماز در شبانه روز است 17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نماز مستحبی و نشانه آخر زیارت اربعین امام حسین (ع) عنوان شده است. البته برخی احتمال داده اند که شاید منظور از زیارت اربعین، زیارت 40 برادر مومن باشد اما این احتمالی ضعیف، حاشیه ای و نادر است و معنایی که تا امروز همچنان در میان شیعه،  خلفاً عن سلف معروف و مشهور است، زیارت روز اربعین امام حسین (ع) است.

حجت الاسلام یوسفی غروی در تبیین این موضوع که اصولاً خصوصیت و ویژگی خاص اربعین در چیست؟ گفت: زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین، مسبوق به عمل یک معصوم است. یعنی مسبوق به زیارت امام زین العابدین (ع). البته این بدان معنا نیست که امام زین العابدین (ع) خود چهلمین روز پس از شهادت پدر بزرگوارش امام حسین (ع) را به اختیار خود برای زیارت انتخاب و گزینش کرده باشد.

وی خاطرنشان کرد: بنابر آنچه از شواهد تاریخی به دست ما رسیده است، یزید بن معاویه از آنجا که از نظر سیاسی، اصرار بر قتل امام حسین (ع) را به نفع خود نمی دید، شهادت حضرت و یارانش را به عبیدالله بن زیاد نسبت داد. عبیدالله گرچه از قبیله بنی ثقیف بود اما به جهات سیاسی به گونه ای رفتار کرد که معاویه پس از صلح تحمیلی بر امام حسن (ع) به نظرش رسید که زیاد از نظر دینی ضعیف و از نظر سیاسی قوی است و می تواند مهره مناسبی برای اجرای سیاست ها و خدعه های معاویه باشد معاویه نقطه ضعف عبیدالله را که همان نامشخص بودن پدر اوست، در یافته بود. چنانکه گاه او را به مادرش سمیه نسبت داده و زیاد بن سمیه می نامیدند. بنابراین از این نقطه ضعف او استفاده کرد و توانست زیاد را با این جاذبه، از صف علی (ع) و شیعیانش به نفع خود و به جبهه خود بکشاند.

عزاداری برشهدای کربلا در کاخ یزید

عضو کمیته تخصصی مدارج در حوزه یادآور شد: یزید با توجه به اوضاع و احوال سیاسی آن روز، شروع کرد به نعل وارونه زدن و مسئولیت این فاجعه عظیم را بر دوش عبیدالله بن زیاد انداختن و از آنجا که هر امری، لازمه ای دارد لازمه اظهار ندامت و پشیمانی از قتل امام حسین (ع) نیز این بود که یزید نمی توانست با اهل بیت و خانواده حضرت سید الشهدا(ع) به شدت رفتار کرده و آنها را به عنوان اسیر نزد خود نگاه دارد لذا آنها را وارد کاخ خود کرد و برحسب ظاهر یک هفته در کاخ او عزاداری برپا شد.

وی ادامه داد: یزید پس از برپایی عزاداری، برحسب ظاهر اهل بیت را محترمانه به مدینه بازگرداند بنابراین انتخاب و اختیار روز حرکت اهل بیت امام از شام، کار یزید بود نه به اختیار و انتخاب امام زین العابدین (ع).

اربعین؛ هیچ سابقه ای در اسلام نداشت

پس از روانه شدن کاروان، مدت زمانی طول کشید تا کاروان به عراق برسد. اظهار تمایل اهل بیت و درخواست آنها برای زیارت شهدا موجب شد کاروان، به سمت کربلا رفته و شهدا را زیارت کنند و تصادفاً این روز با چهلمین روز شهادت حضرت اباعبدالله (ع) مصادف شد و الا تا پیش از اربعین حضرت هیچ روایت و حدیثی از پیامبر (ص) حضرت علی (ع) حضرت زهرای مرضیه (س) و امام مجتبی (ع) درباره اربعین امام حسین (ع) نقل نشده است و در تاریخ اسلام قبل از اربعین حضرت سیدالشهدا (ع) هیچ سابقه ای از اربعین وجود نداشته است.

حجت الاسلام یوسفی غروی خاطرنشان کرد: امروز احدی نمی تواند ادعا کند حتی به صورت خبر مرسل مرفوع مقطوع که اربعین، پیش از اربعین امام حسین (ع) نیز سابقه ای داشته است شروع اربعین در جهان اسلام و تاریخ عرب تنها از اربعین حضرت حسین (ع) است که آن نیز جنبه و شکل تصادفی داشته است.

 عمل معصوم برای ما الگو است

این پژوهشگر تاریخ افزود: به هر حال کاروان اهل بیت در بازگشت از شام، روز اربعین به کربلا رسیده و شهدا را زیارت کردند و این اولین سابقه اربعین در اسلام است. به عبارت دیگر اگرچه مقدمات این کار از سوی یزید فراهم شد اما به هر حال امام زین العابدین (ع) در روز اربعین، حضرت سیدالشهدا (ع) را زیارت کردند و همین قدر که معصومی، عملی را در وقتی و به جهاتی انجام داده است، آن عمل برای دیگران الگو است. مگر این که نهی ای در کنار آن باشد یا علامتی مبنی بر اختصاص داشتن آن عمل به شخص آن معصوم وجود داشته باشد. چرا که همانگونه که پیامبر (ص) برای مسلمانان الگو هستند « و لقد فی رسول الله اسوه حسنه » ائمه معصومین (ع) نیز بعنوان جانشینان پیامبر اسوه و الگو هستند. یعنی سخن، رفتار و کردار آنها یا به عبارت دیگر قول، فعل و تقریر آنان الگو است.
وی یاد آور شد: بنابراین اولین سابقه زیارت امام حسین(ع) از نظر استحباب شرعی ، زیارت امام سجاد (ع) در روز اربعین است. البته روایت امام صادق(ع) و خبری که از امام حسن عسکری(ع) روایت شده، مزید بر علت هستند. ضمن این که علل دیگری نیز وجود دارد. اربعین در واقع عاشورایی دیگر است. به لحاظ این که مردم در ایام دهه محرم باتوجه به اخبار و تاکیدات ائمه، مجالس عزاداری برپا می کنند و در شهرهای خود سرگرم این مجالس هستند لذا کمتر به زیارت امام حسین(ع) موفق می شوند. اما در دهه اول و دوم صفر مجالس روضه خوانی و عزاداری به نسبت دهه اول محرم کمتر برگزار می شود لذا شیعیان عراق در اربعین فراقت بیشتری داشته و مهیای زیارت کربلا می شوند. 

حوزه های علمیه، منشاء پیاده روی های مردم به سوی کربلا   

این صاحب نظر مسایل تاریخی با اشاره به این نکته که عموم مردم تابع خواص هستند افزود: زیارت حضرت سید الشهدا در اربعین و پیاده روی به سمت حرم مطهر، به تقلید از حوزه های علمیه در عراق انجام شده و می شود. حوزه های علمیه از قدیم برای زیارتهای مخصوصه از چند روز پیش از زیارت، تعطیل می شد و تعداد زیادی از طلاب علوم دینی در نجف، از راه آب( شط کوفه و نهر فرات ) به طرف کربلا پیاده می رفتندکه غالبا در سه شبانه روز و گاه بیشتر به کربلا می رسیدند. یعنی 16 فرسخ معادل 80 کیلومتر راه را در سه روز می پیمودند. و چون پیاده روی در ایام عاشورا کمتر بود و در اربعین بیشتر، این شیوه به مردم نیز سرایت کرد.

حجت الاسلام یوسفی غروی در بیان سایر دلایل اهمیت ویژه اربعین در عراق گفت: از آنجا که زیارت اربعین و پیاده روی در ایام حکومت بعثی ها، مورد غضب آنها قرار گرفته بود و شدت عمل بسیاری در سرکوبی پیاده روان به زیارت امام حسین(ع) به خرج داده بودند، لذا پس از سقوط بعثی ها، مانند چیزی که مردم را از آن منع کرده و سپس آزاد و رهایشان کنند، طبعا مردم احساس آزادی کرده و نسبت به انجام آن اشتیاق بیشتری نشان می دهند. از سوی دیگر کشتاری که توسط وهابیون در میان زایران امام حسین (ع) پس از سقوط بعثی ها اتفاق می افتد، مزید برعلت شده و کلیه این عوامل عظمتی عظیم و خاص به اربعین در عراق بخشیده است. 

پایان پیام/