احکام و شرایط سقط جنین از منظر فقه اسلامی

اهمیت و نقش منحصر به فرد انسان در نظام آفرینش و همچنین آغاز و فرجام زندگی او، همواره مورد مطالعه اندیشمندان و ادیان الهی بوده‌است. 

سقط جنین به عنوان پدیده‌ای اجتماعی و درمانی، از دیرباز در اکثر جوامع و ملل مرسوم بوده است و بخصوص نوع اجتماعی آن در قرن اخیر، در جوامعی که از حیث اقتصادی و صنعتی پیش رفته‌اند، هرچه بیشتر فزونی یافته و کماکان در حال افزایش است.

سقط جنین از معضلات کنونی جوامع بشری است و افزایش سرسام‌آور آن، معلول لجام‌گسیختگی و آشفتگی‌هايی است که چهره‌ جوامع را مي‌آلاید. 

اسلام نیز به دلیل کرامتی که برای انسان در نظر گرفته، حتی برای مرحله انعقاد نطفه و قبل از دمیده شدن روح، ارزش خاصی برای جنین  قائل است. 

بررسی‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد که در ایران، سقط جنین غیر قانونی وجود دارد. قسمت اعظم آن هم بصورت پنهانی و به دست افراد غیر متخصص صورت مي‌گیرد، با این وجود  بطور قانونی و رسمی، جز در مواردی بسیار محدود، مجوزی برای سقط جنین صادر نمي‌شود.

طبق آماری که اخیرا اعلام شده است حدود یک و نیم میلیون تولد و 300 هزار فقره سقط جنین سالانه در ایران صورت می گیرد که تعدادی عمدی و تعداد دیگر غیر عمدی است.

حجت الاسلام «امیر صالحی»، کارشناس فقهی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان در گفتگویی با خبرنگار خبرگزاری شبستان اصفهان به سوالات ما در خصوص سقط جنین از منظر شرع و مراجع تقلید پاسخ داد و با اشاره به گسترش سقط جنین در جامعه امروز گفت: تعداد کشته شدگان سقط جنین در ایران، چندین برابر فوت شدگان کرونا است ولی از حقوق اینان کسی دفاع نمی‌کند.

مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، با بیان اینکه روزانه تعدادی از هموطنان ما بر اثر کرونا جان خود را از دست می دهند که همه ما متأثر و ناراحت از این همه فقدان و مرگ هموطنان مان هستیم، گفت: آن چه مورد غفلت واقع شده و به نسبت تعداد  فوت شدگان کرونا چندین برابر است و اصلا قابل مقایسه نیست قتل انسان های بی گناه و بی پناهی است که در رحم مادران از بین رفته و کسی نیست از حقوق آ نها دفاع کند.

برخی خود را  در سقط جنین صاحب حق می‌دانند

حجت الاسلام صالحی در ادامه خاطرنشان کرد: متاسفانه در این امر بسیاری در جهل مرکب بوده و خود را ذی حق دانسته و فکر می کنند مجاز به چنین کاری هستند با این که خالق متعال چنین اجازه ای را به هیچ انسانی نمی دهد که به دلیل مشکلات اقتصادی یا نخواستن فرزند او را  سقط کنند.

وی ادامه داد: در حدیث 7 از صفحه 26 جلد 29 کتاب وسائل الشیعه روایت موثقه اسحاق بن عمار چنین نقل شده است «المرأه تخاف الحبل فتشرب الدواء فتقلی ما فی بطندا؟ قال: لا، فقلت، انما هو نطفه، فقال: ان اول ما یخلق نطفه» اسحاق بن عمار می گوید: به ابوالحسن(ع) عرض کردم، زن از باردار شدن می ترسد و دارو می نوشد تا آنچه در شکم دارد، بیفتد. امام فرمود: این کار را نباید کرد. گفتم: نطفه ای بیش نیست فرمودند: نخستین چیزی که آفریده می شود نطفه است.

کارشناس فقهی و مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان با بیان اینکه با توجه به روایت فوق و روایات متعدد و فتاوای مراجع معظم بر مادر واجب است در حفظ و سلامت جنین تلاش کرده و مراقب آن باشد، اظهار کرد: در هیچ مرحله ای سقط جنین جایز نیست حتی در مرحله نطفه، در استفتائی در مورد مشکلات اقتصادی که آیا مجوز سقط است مقام معظم رهبری می فرمایند سقط جنین به مجرد وجود مشکلات و سختی های اقتصادی جایز نمی شود.

دیه جنین در همه مراحل سقط واجب است

حجت الاسلام صالحی با اشاره به اینکه در همه مراحل مختلف کامل شدن جنین، در صورت سقط، دیه واجب است، تصریح کرد: دیه آن نیز مشخص شده است و باید هرگاه تنها نطفه باشد بیست مثقال شرعى طلا (20 دینار) و اگر به صورت خون بسته شده باشد چهل مثقال (40 دینار) و اگر مضغه باشد شصت مثقال (60 دینار) و اگر به صورت استخوان باشد بدون گوشت هشتاد مثقال (80 دینار) و اگر جنین کامل باشد و هنوز روح و حرکت نداشته باشد صد مثقال طلا (100 دینار) و اگر روح در آن دمیده شده باشد هزار مثقال (1000 دینار) در مذکر و پانصد مثقال (500 دینار) در مؤنث دیه پرداخت شود و منظور از مثقال شرعى هیجده نخود است که سه چهارم مثقال معمولى است.

وی خاطرنشان کرد: در استفتائی از مقام معظم رهبری این گونه پرسیده شده که آیا از بین بردن نطفه منعقد شده ای که در رحم مستقر شده، قبل رسیدن به مرحله علقه که تقریباً چهل روز طول می کشد، جایز است؟ و اصولاً در کدام یک از مراحل ذیل سقط جنین حرام است، نطفه استقرار یافته در رحم، علقه، مضغه، عظام قبل از دمیدن روح که ایشان در جواب فرموده‌اند از بین بردن نطفه بعد از استقرار آن در رحم و همچنین سقط جنین در هیچ یک از مراحل بعدی جایز نیست.

کارشناس فقهی و مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان عنوان کرد: نکته دیگری که باید اشاره کنیم تنها در دو مورد مراجع معظم اجازه سقط را می دهند و این مجوز سقط تنها قبل از ولوج روح بوده و بعد از آن به هیچ وجه جایز نمی باشد که مورد نخست خوف ضرر عقلایی برای مادر است.

فتوای رهبر انقلاب پیرامون سقط جنین در شرایط خطر برای مادر

وی ادامه داد: در این مورد توجه همه را به استفنائی از مقام معظم رهبری جلب می کنم، از ایشان استفتاء شده است که سقط جنین فی نفسه چه حکمی دارد؟ و در صورتی که ادامه بارداری برای زندگی مادر خطر داشته باشد، حکم آن چیست؟ پاسخ این است که سقط جنین شرعاً حرام است و در هیچ حالتی جایز نیست مگر آن که استمرار حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد که در این صورت سقط جنین قبل از ولوج روح، اشکال ندارد، ولی بعد از دمیدن روح جایز نیست حتی اگر ادامه حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد مگر آن که استمرار بارداری، حیات مادر و جنین هر دو را تهدید کند و نجات زندگی طفل به هیچ وجه ممکن نباشد ولی نجات زندگی مادر به تنهایی با سقط جنین امکان داشته باشد.

حجت اسلام صالحی حرج و مشقت شدید را مورد دوم جواز سقط جنین از سوی مراجع ذکر کرد و گفت: قاعده نفی عسر و حرج، از قواعد فقهی بوده و به این معنا است که هرگاه تکلیفی دارای مشقت و دشواری شدیدی باشد که تحمل آن عادتاً برای مکلف سخت است، آن تکلیف ساقط می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: مجرد ناقص الخلقه بودن جنین مجوز سقط نیست و تنها در جایی می تواند مادر اقدام به سقط کند که  همه شرایط محقق شده باشد، یعنی تشخیص بیماری جنین قطعی و یقینی باشد، پس در مواردی که تشخیص آزمایشات غربالگری قطعی نباشد اقدام به سقط حرام است، بیماری جنین به گونه ای باشد که مادر در مشقت و حرج شدید بیفتد و مجرد سختی مجوز سقط نمی باشد، حتی در جایی که شرایط فوق قطعی و یقینی باشد سقط واجب نبوده و مادر می تواند با از خود گذشتگی جنین را محافظت کند.

جواز سقط جنین باعث ساقط شدن دیه نمی‌شود

حجت الاسلام صالحی با بیان اینکه در شرایطی که فرد مجوز سقط را دارد در هر حال دیه ساقط نمی شود، تصریح کرد: در استفتائی از رهبر معظم انقلاب به همین مسأله اشاره شده است، سؤال شده که پزشک بعد از معاینه در ماه های اول حاملگی به زن گفته است که استمرار بارداری احتمال خطر جانی برای او دارد و در صورتی که حاملگی ادامه پیدا کند، فرزندش ناقص الخلقه متولد خواهد شد و به همین دلیل پزشک دستور سقط جنین داده است، آیا این کار جایز است؟ و آیا سقط جنین قبل از دمیده شدن روح به آن جایز است؟

کارشناس فقهی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان در ادامه افزود: پاسخ رهبر معظم انقلاب به استفتاء فوق این است که ناقص الخلقه بودن جنین، مجوّز شرعی برای سقط جنین حتی قبل از ولوج روح در آن محسوب نمی شود، ولی اگر تهدید حیات مادر بر اثر استمرار حاملگی مستند به نظر پزشک متخصص و مورد اطمینان باشد، سقط جنین قبل از ولوج روح در آن اشکال ندارد.

وی خاطرنشان کرد: بعضی از زوج ها، مبتلا به بیماری های خونی بوده و دارای ژن معیوب می باشند و در نتیجه ناقل بیماری به فرزندان خود هستند و احتمال این که این فرزندان مبتلا به بیماری های شدید باشند، بسیار زیاد است و چنین کودکانی از بدو تولّد تا پایان عمر، دائماً در وضع مشقّت باری به سر خواهند برد.

فتوای رهبر انقلاب پیرامون سقط جنین برای بیماران هموفیلی

حجت الاسلام صالحی در ادامه اظهار کرد: مثلاً بیماران هموفیلی همواره ممکن است با کوچکترین ضربه ای دچار خونریزی شدید منجر به فوت و فلج شوند، حال آیا با توجّه به این که تشخیص این بیماری در هفته های اوّل بارداری ممکن است آیا سقط جنین در چنین مواردی جایز است؟ رهبر انقلاب در پاسخ به این مسأله می‌فرمایند اگر تشخیص بیماری در جنین قطعی است و داشتن و نگه داشتن چنین فرزندی موجب حرج می باشد، در این صورت جایز است قبل از دمیده شدن روح، جنین را اسقاط کنند ولی بنا بر احتیاط، دیه آن باید پرداخت شود.

وی ادامه داد: پس از انعقاد نطفه، سقط جنین به هیچ وجه جایز نمی باشد مگر زمانی که مادر بر جان خود بترسد و یا ماندن جنین در شکم او آنقدر پر زحمت باشد که غیر قابل تحمل گردد و خلاصی از آن، جز سقط جنین راهی دیگری ندارد، در این صورت تا روح در جنین دمیده نشده است سقط جایز است و اما پس از دمیده شدن روح در جنین سقط آن به هیچ وجه حتی با وجود شرایط مذکور جایز نیست.

کارشناس فقهی و مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان در پایان تصریح کرد: تنها بدین جهت که جنین ناقص الخلقه و یا پس از تولد، فقط مدت کوتاهی زنده خواهد بود، مجوزی برای سقط جنین نمی‌شود پس مادر نمی تواند اجازه چنین کاری را به پزشکان بدهد و آنان نیز نمی توانند جنین را خارج کنند و دیه بر عهده کسی است که عملاً به چنان کاری دست زده است.