کتابخانه های عمومی به پایگاه اجتماعی تبدیل می شوند/ ضعف رسانه ای در معرفی کتاب ها

خبرگزاری شبستان _ اهواز: مطالعه و پژهش یکی از مهمترین عوامل در پیشرفت یک جامعه به شمار می آید و پیشرفت و توسعه هر منطقه را می توان از میزان مطالعه و تعداد کتابخانه ها و تعداد دانشگاه های آن منطقه شناسایی کرد.

خوزستان یکی از استان هایی است که ظرفیت بسیار بالایی در حوزه های علمی و پژوهشی دارد و خوزستان می تواند با توجه به ظرفیت بالای خود به عنوان پایتخت کتاب کشور معرفی شود همانگونه که در سال 95 این عنوان محقق شد.

بنابراین به منظور بررسی وضعیت موجود کتابخانه های خوزستان و آسیب شناسی وضعیت مطالعه در این استان به گفت و گو با «عباس حسین زاده» مدیرکل کتابخانه های استان خوزستان پرداختیم که مشروح آن را در ذیل می خوانید.

وضعیت نهاد کتابخانه ها و کتابخانه های استان خوزستان را چگونه ارزیابی می کنید؟

نهاد کتابخانه های پس از سال 1382 از بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا شد و به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی فعالیت خود را آغاز کرد و کتابخانه هایی که از قبل وزارت ارشاد مسئولیت آن را برعهده داشت این نهاد بهره بردار آنها شد و پس از آن ساخت و سازهای مختلفی صورت گرفت و در حال حاضر 221 باب کتابخانه در استان خوزستان فعال هستند که 180 کتابخانه نهادی و تعداد 41 کتابخانه به صورت مشارکتی فعالیت می کنند.

خوشبختانه رویکرد استاندار خوزستان رویکرد کاملا فرهنگی است و به عنوان رئیس انجمن کتابخانه های استان در همه جلسات این انجمن حضوری فعال دارد به طوری که با حمایت هایی که از سوی استانداری صورت گرفته است توانستیم طی چهار سال گذشته 16 باب کتابخانه جدید به متراژ بیش از 6 هزار متر را به بهره برداری برسانیم.

شاخص های کتاب و فضای کتابخانه های استان در چه وضعیتی هستند؟

ما در خوزستان 2 میلیون 602 هزار عنوان کتاب داریم که موضوعاتی چون ادبیات، دین، علوم اجتماعی و ... را شامل هستند که این شاخص به ازای هر 100 نفر در استان 55 نسخه کتاب وجود دارد و به ازای هر 25 هزار نفر 1.13 متر فضای کتابخانه در خوزستان وجود دارد.

یکی دیگر از شاخص های مورد نظر فضای زیربنایی کتابخانه ها است که به ازای هر 100 نفر 210 سانتی متر فضا وجود دارد این در حالی است که به ازای هر 100 نفر تنها سه نفر عضو کتابخانه در استان هستند که در مجموع 123 هزار نفر می شوند.

نکته ای قابل توجه این است که ما در چهار سال گذشته 16 باب کتابخانه را بیش از 6 هزار متر کتابخانه احداث کردیم اما تنها 12سانتی متر به فضای شاخص کتابخانه ها اضافه شد؛ اگر بخواهیم نگاهی به اولین کتابخانه احداث شده در سال 50 بیندازیم متوجه می شویم که اکنون ما در حال جبران کم کاری های گذشته هستیم زیرا در گذشته فکری برای کتابخانه ها نشده بود.

یکی دیگر از دغدغه های موجود این است که کتابخانه ها را در محل مناسبی احداث نکردند، به طور مثل احداث کتابخانه در محلی با دسترسی عمومی بالا بسیار بهتر از احداث کتابخانه با هزینه گزاف در یک روستا با جمعیت سه هزار نفر است، رویکرد ما این است که بر احداث کتابخانه ها در مناطق کم برخوردار تاکید داریم.

با توجه به هزینه بالای احداث کتابخانه آیا تفاهمنامه ای برای بهره مندی از ظرفیت مساجد و ایجاد کتابخانه ها صورت گرفته است؟

در سال 1388 برنامه ای تحت عنوان واگذاری ساختمان حق انتفاع طراحی شد که اگر شخص حقیقی یا حقوقی حداقل های شاخص های کتابخانه از جمله فضای لازم را داشت این نهاد با آن مشارکت می کرد مشروط به اینکه در آن سال آن ساختمان به مدت پنج سال به این نهاد واگذار شود که از معایب این طرح این بود که پس از پایان مدت مشارکت مالک تقاضای ملک خود را می کرد و ما باید کتابخانه را تعطیل می کردیم این در حالی بود که آن کتابخانه تازه شهرت خود را در آن محل پیدا کرده بود.

در حال حاضر همان ساختار را حفظ کردیم اما با اندکی تغییر بدین صورت که حداقل زمان واگذاری 20 سال است که نمونه آن می توان به مسجد بلال سپیدار اهواز اشاره کرد که اکنون کتابخانه مسجد بلال فعال و حتی بخش کودک آن فعال شده و در شهر سماله نیز کتابخانه ای بدین شکل آماده شده که حال بهره برداری است.

در سه سال اخیر راهبرد نهاد کتابخانه ها از امانت صرف کتاب تغییر کرد و سعی بر این دارد که کتابخانه ها را به عنوان پایگاه فرهنگی اجتماعی و آموزشی تبدیل کند بدین صورت که کتابخانه علاوه بر فعالیت ها فرهنگی اموزشی امانت کتاب یکی از فعالیت های آن خواهد شد.

تاثیر کتاب و کتابخوانی در فرهنگ جامعه چگونه است؟

ما شک نداریم که کتابخانه ها اثرگذاری خودشان را دارند اما اینکه این اثرگذار چقدر گسترده است جای بحث دارد، چه کسی می تواند بگوید اثرگذاری کتاب در جامعه چگونه است، ما در سال 98 بیش از یک میلیون و 200 هزار نسخه کتاب امانت داده شد تاثیر این کتاب ها چگونه در جامعه مشخص می شود؟ فرهنگ شامل یکسری رفتارهایی است که به مرور شکل می گیرد، رویکرد ما این است که اگر یک کتابخانه بتواند روی یک نفر تاثیر داشته باشد ما می گویم که آن کتابخانه باید در آنجا بماند.

بیشتر کتابخانه های استان تیپ محله ای دارند که اساسا اثرگذاری باید اینگونه باشد؛ کتابخانه مرکزی ما 10 هزار عضو دارد که این اعضا نیازهای متنوعی دارند به طور مثال فعالیت بخش نابینایان در کتابخانه مرکزی لازم است اما فعالیت این بخش در کتابخانه های محله ای لزومی ندارد در حالی که یکی از مهم ترین بخش های کتابخانه های محله بخش کودک است.

تبدیل کردن کتابخانه ها به پایگاه اجتماعی یک نگاه جدیدی چهار سال اخیر است که برای تحقق آن نیازمند زمان بیشتر هستیم و در همین راستا نهاد کتابخانه ها طرح کتابخانه من را در حال اجرا دارد که در این طرح مسئول کتابخانه طرح ها و برنامه های اجرایی خود با توجه به وضعیت اقلیمی، مطالعاتی و ... کتابخانه طراحی و ارسال می کند، اجرای این طرح شعاع تاثیرگذاری کتابخانه ها را گسترده می کند.

نکته قابل توجهی که باید به آن اشاره کرد این است جایگاه تبلیغات و حوزه رسانه در معرفی کتاب چگونه بود است؟ امروزه ما شاهد هستیم که برخی افراد تفاوت میان کتابفروشی و کتابخانه را نمی دانند و این نشان از عدم تبلیغات درست در این حوزه دارد.

اگر بخواهیم آسیب شناسی وضعیت کتابخوانی استان را انجام دهیم باید به چه نکاتی دقت کنیم؟

ما در خوزستان 500 نفر کتابدار داریم و می طلبد که اگر بخواهیم اثرگذاری بیشتری داشته باشیم باید کارهای بیشتر و دقیق تری صورت گیرد، کلانشهر اهواز در سال 95-96 به عنوان پایتخت کتاب در کشور معرفی شد، در آن زمان شهردار اهواز از همه دستگاه ها به غیر از نهاد کتابخانه تقدیر به عمل آورد و این سوال برجای ماند که اگر کتابخانه ها را از اهواز بگیرم این کلانشهر چه دارد، ما در اهواز المان کتاب، میدان یا خیابانی بنام کتاب نداریم و شهرداری چقدر متولی کتابخانه ها است سازمان ها این وظیفه را دارند که در برای امر کتابخوانی این نهاد را کمک کنند.

نکته دیگری که وجود دارد این است که مدرسه و معلم به سمت کتابخانه نمی آیند و عزم و اراده ای برای ساماندهی این وضعیت وجود ندارد، ما خواستار این شدیم که کتابدارهای ما در زمان استراحت تدریس آنلاین یا آفلاین معلمان پنج دقیقه مشغول به قصه گویی شوند اما مورد موافقت قرار نگرفت در حالی که اجرای این طرح به شدت برای دانش آموزان نشاط آور خواهد بود.

نکته اساسی دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که کتاب در سبد خانگی خانواده ها وجود ندارد، البته مشکلات اقتصادی، گرانی کاغذ در این مورد موثر هستند اما با اجرای طرح کتابخانه من و اجرای فعالیت های ترویجی همانند برگزاری نقد کتاب، فعالیت در حوزه کودک، برنامه مختلف در حمایت از نویسندگان و ... تا حدودی این وضعیت بهبود می یابد.

وضعیت مطالعه در خوزستان به چه صورت است؟

در دوران کرونا فعالیت کتابخانه بیشتر به صورت ترویجی و تولید محتوا است که در همین راستا 141 صفحه اینستاگرام در شهرستان ها راه اندازی شد و عملا مدیران کتابخانه ها مشغول دورکاری و به روزرسانی این صفحه های مجازی هستند که بیشتر در حوزه معرفی کتاب، نویسندگان و... فعالیت می کنند.

اما در خصوص طیف مطالعاتی استان باید عنوان کنیم که ادبیات طرفدار بیشتر دارد و بیشتر این طیف داستان های ایرانی و بعضا خارجی است و در رتبه  بعد کتاب ها دینی و ... هستند، در باره آمار مطالعه خوزستان نسبت به سایر استان ها در اختیار ما نیست اما بر اساس آمار امانت کتاب در سال های 97 و 98 این رشد چشمگیر امانت کتاب بسیار مشخص بود؛ در سال 98 بیش از 400 هزار نسخه کتاب بیشتر از سال 97 به امانت رفت.

ما در نیمه اول سال جاری بیش از یک هزار و 551 برنامه در حوزه معرفی، جمع خوانی و... را در کتابخوانه های استان برگزار کردیم و استان خوزستان به لحاظ سازه جزء استان های اول کشور به شمار می آید.

در اسفند سال 98 بر آن شدیم که برای اولین بار در کشور طرح اهدای کتاب مردمی را اجرا کنیم که در آن طرح بر اساس سازوکار طراحی شده درصدد جمع آوری بیش از 100 هزار نسخه کتاب اهدای مردمی بودیم که در فاز اول اجرای آن پس از برگزاری 80 جلسه با مدیران ادارات شهرستان ها بیش از 35 هزار نسخه گردآوری شد اما اجرای فاز دوم با شیوع یروس کرونا همراه بود.

موضوع بعدی که برای اجرای آن مصمم هستیم اجرای فعالیت کتابخانه ها در روستا را افزایش دهیم که اجرای این طرح نیازمند همکاری اداره کل اجتماعی استانداری خوزستان را دارد که طرح آن در حال آماده سازی جهت اجرا است و قطعا اجرای این طرح سرانه مطالعه را افزایش می دهد.