حق فرهنگ ایران در عرصه بین المللی ادا نشده است

خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم: روز گذشته بخش نخست گفتگو با «حجت الاسلام محمد اسدی موحد» مدیرعامل موسسه انتشارات بین المللی الهدی با عنوان «الهدی ظرفیت های پنهان نشر ایران را به دنیا معرفی می کند» منتشر شد. اسدی موحد در این بخش با اشاره به ظرفیت های الهدی، از آمادگی نهاد متبوع خود در جهت حمایت از ناشران داخلی برای حضور در عرصه بین المللی سخن گفت. آن چه در پی می آید بخش دوم این گفتگوست که بر شاخصه های موفقیت آثار ایرانی در کشورهای خارجی متمرکز است:

آثار ایرانی برای حضور در عرصه بین الملل نیازمند ترجمه و بازنشر هستند، این امر به لحاظ کیفی با چه فرصت ها و چالش هایی روبروست؟

چشم انداز موسسه الهدی در زمینه ترجمه آثار ایرانی به زبان های دیگر، ایجاد ارتباط قوی و گسترده با نویسندگان خارجی و مترجمین آثار ایرانی است. از آنجا که انتشار آثار ارزشمند ایرانی در خارج از کشور نیازمند بهره گیری از ترجمه جامع و دقیق است، همکاری با نویسندگان و مترجمان خارجی می تواند در این زمینه بسیار راهگشا باشد؛ کما اینکه در سال های گذشته آثار بسیاری از فارسی به زبان های دیگر در داخل ایران ترجمه شده اما این ترجمه ها چنان که باید برای مخاطب خارجی مفید و موثر نبوده است. به خاطر دارم چند سال قبل کتابی درباره اندیشه های شهید مطهری در ایران به زبان فرانسه ترجمه شد اما وقتی آن را برای مطالعه به اندیشمندان تونسی هدیه کردم، مفاهیم کتاب برای آنها کاملا نامفهوم بود. 

این ماموریت الهدی با هماهنگي مركز ساماندهي نشر و ترجمه مورد تأکید رياست محترم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جناب آقاي دكتر ابراهيمي است که کتاب های ایرانی توسط مترجمان بومی سایر کشورها که به زبان فارسی تسلط کافی دارند، ترجمه شود.

البته باید اشاره کنم که ما تجربه تولید کتاب های صوتی را داریم که در آن افراد بومی از کشورهای هدف، متن آثار را به زبان عربی و انگلیسی خوانده اند. نکته جالب اینکه اشتیاق فعالان فرهنگی خارج از کشور نسبت به انقلاب اسلامی و انديشه هاي اماه (ره) و مقام معظم رهبري حفظه الله و آثار ایرانی به حدی است که این کتاب های صوتی با کمترین هزینه در خارج از کشور تولید شده است.

با توجه به سال ها تجربه حضور بین المللی، نیاز جهانی به آثار ایرانی را چگونه ارزیابی می کنید؟ 

برای پاسخ به این پرسش باید آثاری که در کشور تولید می شود را دسته بندی کنیم چرا که ایران در واقع کره زمینی است در مقیاس کوچک و از این جهت مملو از آثار ارزشمند فرهنگی، دینی و هنری است.

نکته مهمی که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد چگونگی معرفی و عرضه آثار ایرانی در کشورهای خارجی است. در واقع باید بدانیم کدام اثر را در کدام کشور عرضه کنیم.

در این میان البته باید به دیدگاه و رویکرد بین المللی در تولید آثار توجه کرد. ممکن است رمانی با موضوع دینی در ایران پرفروش شود اما انتشار آن در برخی کشورهای خارجی چالش برانگیز باشد؛ چرا که تنها برای جامعه شیعی داخل کشور تولید شده است. از این جهت پیشنهاد می شود نویسندگان داخلی رویکرد بین المللی را در آثار خود تقویت کنند.

به عبارت دیگر کتاب های ایرانی با موضوعات متنوع قابل ارائه در سطح جهانی است.

دقیقا. تجربه دو دهه حضورم در فضای بین المللی می گوید تمامی آثار ایرانی در صورتی که ترجمه مناسب داشته باشند، قابل عرضه در فضای جهانی است و مورد استقبال اندیشمندان و فرهنگ دوستان خارجی قرار می گیرد.

 به عنوان مثال به حضور کتاب های ایرانی در تونس می پردازم. مردم تونس که مذهب شان با ما متفاوت است از آثار فلسفی و ادبی ایران بسیار استقبال می کنند. جالب است بدانید در سال های گذشته در این کشور کوچک آفریقایی حدود 150 پایان نامه با موضوع اندیشه های شهید مطهری منتشر شده . یا اندیشه های دکتر شریعتی که مورد توجه 470 دانشجو برای ارایه مقاله قرار گرفته است، حتی در این سال ها به 3 پایان نامه برخوردم که درباره فیلم های عباس کیارستمی در تونس ارایه شده است.

از سوی دیگر می توان به نمایشگاه بین المللی کتاب تونس اشاره کرد که در سه دوره از آن -به همراه ناشران ایرانی- حضور داشتم. در آن جا تقریبا همه آثار ایرانی ارایه شده به فروش رفت. از قرآن و نهج البلاغه تا آثار فلسفی، عرفانی و اشعار بزرگان ایرانی همه مورد استقبال ویژه قرار گرفت. فروش تصاویر آثار استاد فرشچیان نمونه دیگر توجه مردم تونس به هنر ایرانی است. به طور کلی نمونه کوچک تونس را می توان به سایر کشورهای جهان تعمیم داد. 

توجه نهادهای فرهنگی کشورهای خارجی از جمله کتابخانه ها به آثار ایرانی نیز بسیار حائز اهمیت است. به طوری که ما کتابخانه ملاصدرا را  -به عنوان مرکزی برای آموزش زبان فارسی و معرفی آثار ایرانی- در قلب دانشگاه تونس افتتاح کردیم. 

در نهایت باید بگوییم ما تاکنون حق فرهنگ و ادب ایران در خارج از کشور را آن گونه که شایسته است، ادا نکرده ایم و تمام نهادي هاي فرهنگي و علمي كشور بايد در كنار سازمان فرهنگ به اين وظيفه ملي و ديني عمل نمايند. 

به بخش ساختاری انتشار آثار ایرانی در خارج از کشور بپردازیم. اینکه چه چالش هایی در زمینه انتشار آثار ایرانی در خارج از کشور وجود دارد. از محدودیت های سیاسی گرفته تا چالش های اقتصادی چاپ کتاب. 

یکی از مهمترین چالش هایی که در انتشار آثار ایرانی در خارج از کشور با آن روبرو هستیم، کپی رایت است. اکنون که با هم سخن می گوییم بسیاری از آثار ارزشمند ایرانی در کشورهای همسایه به خصوص افغانستان به صورت زیرزمینی و با کیفیتی پایین و قیمت نازل تولید و به بازار عرضه می شود. این ظلمی است که امروز به ناشران و نویسندگان ایرانی روا می شود. 

چالش دیگر پرداختن به برخی موضوعات دینی است که ممکن است در کشورهای اسلامی مختلف مورد اختلاف باشد، وگرنه آثار مرتبط با فرهنگ و هنر و تاریخ ایران با هیچ چالشی همراه نیست. در زمینه آثار دینی هم باید تاکید کنم با اندکی دقت و درايت می توان بخش عمده آثار را منتشر کرد. رویکرد ما در این زمینه انتشار کتاب در خارج از کشور با همکاری ناشران بومی کشورها است تا از چالش های احتمالی پیشگیری شود.  اکنون بسیاری از کتاب های انتشارات الهدی از سوی ناشران خارجی و با مشاركت آنان منتشر می شود. 

آیا موسسه الهدی غیر از کتاب به تولید اثر در سایر مدیوم ها نیز همت گماشته است؟

الهدی تاکنون بیشتر به عنوان موسسه انتشاراتی شناخته شده که کتاب چاپ می کند  اما باید توجه داشت الهدی پتانسیل فراوانی برای تولید اثر در فضای مجازی و همچنین بهره گیری از مدیوم های غیر از کتاب دارد.

به عنوان نمونه یکی از فعالیت های مورد توجه ما، اعزام گروه های متنوع فرهنگی و هنری ایرانی به خارج از کشور برای اجرای برنامه است. نکته قابل توجه این رویکرد عدم وابستگی به بودجه دولتی است؛ به این معنا که بسیاری از نهادهای فرهنگی رسمی و غیر رسمی در خارج از کشور به تامین هزینه این گونه برنامه ها علاقه مندند. تواشیح یکی از این زمینه هاست. یا سینما، تئاتر و سایر مظاهر فرهنگ و هنر.

 پیش از همه گیری کرونا هماهنگی های اولیه با چند کشور برای تبادل فرهنگی از طریق اعزام گروه های فرهنگی هنری صورت گرفت اما متاسفانه شیوع کرونا اجرای این برنامه ها را به تعویق انداخت. بر این اساس قرار بود کشورهای هدف، هزینه حضور گروه های ایرانی را تقبل کنند و در مقابل ما نیز هزینه حضور گروه های خارجی را بپردازیم. گرچه این فعالیت ها، خود پتانسیل بلیت فروشی و تامین هزینه های مالی را دارد.  

با شیوع کرونا جهان به یک باره متوجه ظرفیت های فضای مجازی شد. حضور انتشارات الهدی در فضای مجازی را چگونه توصیف می کنید و چه افق هایی برای آن در نظر دارید؟

ویروس کرونا خسارت های جانی و مالی فراوانی را به جهان تحمیل کرد اما برکاتی هم داشت. به قول وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی کرونا ایران را در استفاده از فضای مجازی 10 سال به پیش برد. 

 موسسه الهدی علاقه مند است در این زمینه نیز همگام با پیشرفت های جهانی حرکت کند. در حال حاضر بخش عمده آثار الهدی از طریق 25 درگاه فروش مجازی کتاب در ایران قابل دسترسی است. در خارج از کشور نیز با یکی از ایرانیان ساکن لندن که فعالیت فرهنگی قابل توجهی دارد به توافق رسیده ایم تا نمایندگی فروش آثار الهدی و سایر ناشران ایرانی را بر عهده بگیرد. گام دیگر انتشارات الهدی تولید کتاب های صوتی به انگلیسی، عربی و سایر زبان ها برای ارایه در فضای مجازی است.

زینب میرصیافی