خبرگزاری شبستان _ اهواز، سیمین کوچک‌اندام: محوطه باستانی کوهساران اهواز در بلوار نواب صفوی در انتهای محله حصیرآباد، ابتدای ورودی منبع آب روبه‌روی منازل شرکت نفت کارون در منطقه هفت شهرداری اهواز قرار دارد و پارک کوهساران بر روی این محوطه باستانی در نیمه‌های دهه ٨٠ هجری شمسی در بالاترین نقطه شهر ساخته شد که به بام اهواز هم شهرت پیدا کرد.
این محوطه باستانی به دلیل قرارگیری پارک کوهستانی در مجاورت خود، نام کوهساران را برای آن انتخاب کردند که علاوه بر حفاظت‌های مداوم، تهیه پرونده ثبت ملی آن، در سریع‌ترین زمان به یکی از جاذبه‌های گردشگری و تفریحی شهر اهواز تبدیل شد.
محوطه باستانی کوهساران در جلسه شورای ثبت آثار تاریخی کشور در مورخ ۲۶ آبان ۱۳۹۹ به شماره ۳۳۱۴۵ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد و بر حفاظت از این اثر و جلوگیری از هر گونه اقدامی که منجر به تخریب آن شود، تاکید شد.
در این پارک، محوطه باستانی وجود دارد که کوهستانی بودن آن، وجود استودان‌ها، مقبره‌های سنگی و دیگر سازه‌های تاریخی توجه هر فردی را به خود جلب می‌کند؛ این محوطه را ۲ نفر از فعالان میراث فرهنگی از جمله مجتبی گهستونی پس کاوش‌های زیاد کشف کردند.
باستان شناسان متعددی در خصوص این محوطه نظریاتی داده‌اند از جمله آنها دکتر نوروز رجبی پیش‌تر در گزارشی گفته است که «در میانه اهواز و انتهای بخش باختری محله منبع آب، درست در بخش خاوری محله حصیرآباد، پشته‌ای صخره ای وجود دارد که در پی گسترش شهر اهواز و ساختارهای اداری و مسکونی آن کم کم پاکسازی و کوچک‌تر شده است. بر فراز این پشته مجموعه ای از بقایای باستانی به چشم می‌خورد. درازای این پشته طبیعی بیش از ۸۰۰ متر و پهنای آن بیش از ۳۰۰ متر است. بقایای فرهنگی بر فراز آن پشته شامل شمار زیادی گور و دخمک‌اند که بیشتر در بخش باختری و میانی پشته صخره‌ای‌تراشیده شده‌اند».
این باستان شناس می‌گوید: «نخستین بار است که در جلگه پست و هموار خوزستان چنین مجموعه یکپارچه و یک‌جا کشف شده است، مدارک به دست آمده از محوطه باستانی کوهساران نشان دهنده آن است که الیمایی‌ها روش تدفین ساکنان کهن‌تر جلگه، یعنی عیلامیان (ایلامیان) را، در پیش گرفتند. در چنین شرایطی، از یک سو به دلیل شناخته نشدن مدارک باستان شناسی در گورستان حصیرآباد اهواز و نبود مواد فرهنگی مشابه در جلگه خوزستان و از سویی دیگر، ناگزیر تا به دست آمدن مدارک روشنگر از روش هم‌سنجی برای گاه‌نگاری این مجموعه بهره می‌گیریم و این آثار را به الیمایی‌ها (هم‌دوره اشکانی) یا ساسانیان نسبت می‌دهیم.».
محوطه باستانی کوهساران منحصر به فرد اما ناشناخته
فعال میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در اهواز، با بیان اینکه در شهریور سال ۱۳۹۰ به همراه یکی از دوستانم با محوطه‌ای باستانی در پارک کوهساران اهواز روبه‌رو شدیم، اظهار می‌کند: بلافاصله بعد از آن میراث فرهنگی را در جریان قرار دادیم که آنها از این منطقه بازدید و بعد از بررسی‌های لازم اعلام شد که این محوطه به علت داشتن ویژگی میراثی فراوان نیازمند مراقبت زیاد است و حفاظت و نگهداری از این محوطه توسط دوستداران میراث فرهنگی، شهرداری و اداره میراث فرهنگی اهواز ضرورت دارد.
«مجتبی گهستونی» با اشاره به ویژگی‌های منحصر به فرد این محوطه باستانی به دلیل برخورداری گورستان کف و سنگی، شال ستون، پله سنگی، استودان تصریح می‌کند: استودان به قبرهایی صخره‌ای اتلاق می‌شود که در ادوار گذشته مردگان را در آن دفن می‌کردند تا پس از خاکستر شدن به طبیعت بازگردانده شود.
وی ادامه می‌دهد: محوطه باستانی کوهساران، از لحظه شناسایی در سال ۱۳۹۰ تاکنون چندین بار توسط باستان شناسان مختلف از جمله دکتر نوروز رجبی مورد بازدید قرار گرفته که در مقاله‌ای جامع با عنوان «نویافته‌های باستان شناسی از اهواز؛ گورستان حصیرآباد و طرح چند پرسش» از کشف این محوطه باستانی توسط اینجانب خبر داده و بر مشاهده‌های مادام دیالافوآ فرانسوی و عبدالغفار نجم الملک و دیگر جهانگردان و ایرانگردانی که همگی در دوران قاجاریه از این محوطه بازدید کردند بر این موضوع صحه گذاشته است.
وی به نظر جهانگردان درباره دخمه‌های اهواز اشاره می‌کند و می‌گوید: در سفرنامه خوزستان، حاج عبدالغفار نجم‌الملک که به دستور ناصرالدین شاه برای بازدید از سد اهواز به این دیار سفر می‌کند در بخشی از بازدید طولانی خود در خوزستان و اهواز یادآور می‌شود که «در یک روز عصر شنبه به اتفاق همراهان به سمت مشرق رفتیم، در کوه‌های آنجا نزدیک به ۱۰ دخمه در شکم کوه تراشیده شده بودند و مدفن زرتشتیان اهواز قبل از اسلام بود که استخوان‌های بعضی هنوز باقی بود ولی خرد و پوسیده، آن دخمه‌ها به وضعی بود که گویا در حیات آنها معبد بوده و در ممات مدفن ...».
این فعال میراث فرهنگی می‌افزاید: در سال‌های ابتدایی شناسایی محوطه باستانی کوهساران، دکتر علی رحمانی زمین‌شناس ارشد شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و پژوهشگر برتر این شرکت در سال ۱۳۹۱ که تاکنون ژئوسایتهای نفتی و گازی متعددی را با قابلیت گردشگری شناسایی کرده و از مکان قرارگیری گوردخمه‌ها و قبرهای تاریخی کوهساران اهواز به عنوان یک ژئوسایت شگفت‌انگیز نام برد.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار شبستان مبنی بر اینکه چرا این محوطه باستانی که پیش‌تر در کتاب‌های تاریخی به آن اشاره شده تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است می گوید: پاسخ به این پرسش سه دلیل دارد؛ نخست اینکه متولیان باستان شناسی در خوزستان و اهواز به شدت نسبت به اهواز کم‌لطفی کرده و به دلیل مرکزیت اهواز، شناسایی محوطه‌های باستانی در دستور کار خود قرار نگرفته و صرفا به ثبت ملی تعدادی از بناها در بافت تاریخی اکتفا کرده بودند.
وی ابراز می‌کند: نکته بعدی اینکه باستان شناسان با آگاهی از اینکه خرابه‌های شهر باستانی هرمز اردشیر در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده بود رنج بررسی دیگر محوطه‌های احتمالی در اهواز را به خود ندادند چرا که تا لحظه شناسایی مجدد این محوطه توسط بنده هیچ یک از باستان‌شناسان اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و باستان‌شناسان آزاد از وجود این محوطه آگاهی نداشتند.
گهستونی سومین دلیل بی‌توجهی به محوطه باستانی کوهساران را توسعه نامتوازن اهواز و از بین رفتن بسیاری از بناها و محوطه‌ها در یک صده اخیر می‌داند و عنوان می‌کند: با وجود اینکه تاکنون کاوش‌های باستان شناسی در محوطه کوهساران انجام نشده اما بررسی‌های باستان‌شناسی و حضور باستان‌شناسانی چون کامیار عبدی، نوروز رجبی، رضا چایچی، فرناز خطیبی، بهزاد فریادیان، نورالله مرادی نوروزی، علی رضا پیمانی، گوهرتاج گودرزی، ایوب سلطانی، حسین فیضی، مجیدسروش، حسین اسکندری و ... با پیمایش در محوطه و مشاهده داده‌های باستان‌شناسی و استقرار آن در کنار دیگر محوطه‌های باستانی از جمله تپه آسیه‌آباد (بی‌سیم)، باستانی بودن آنها مورد تاکید قرار گرفت.
وی با بیان اینکه تاکنون با چنگ و دندان از این محوطه حفاظت کردیم بیان می کند: از زمان شناسایی این محوطه باستانی پنج مدیرکل بر صندلی متولی حفاظت از محوطه‌ها و بناهای تاریخی نشستند، در هر دوره گزارش‌های مختلفی برای این مدیران ارسال می‌شد و هر بار هر کدام گوشه‌ای از کار را برای حفاظت از این محوطه بر عهده می‌گرفتند، اما هر بار به دلایل نامشخص اقدامی در خصوص تهیه پرونده ثبتی آن انجام نمی‌شد تا اینکه این پرونده در سال ۱۳۹۸ تکمیل و به شورای ثبت آثار تاریخی کشور ارسال شد.
فعال میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان اضافه می کند: در همه این سال‌ها بی‌توجهی برای کاوش، ثبت و حفاظت از محوطه باستانی پارک کوهساران اهواز، منجر به تخریب، حفاری‌های غیرمجاز و اقامت معتادین و گورخواب‌هایی شد که جایی امن‌تر از گوردخمه‌ها برای خود پیدا نمی‌کردند و مشاهده هر باره آنان توسط گردشگران موجب تعجب و حتی نگرانی می‌شد.
وی این محوطه را منحصر به فرد اما ناشناخته می داند و تاکید می‌کند: پارک کوهساران که در کنار این محوطه باستانی قرار دارد یکی از جاذبه‌هایی است که البته برای بسیاری از افراد ناشناخته مانده است؛ دیدن محلات، خانه‌ها، معابر، آدم‌ها، عبور ماشین‌ها و حتی صنایعی که پیرامون آن قرار دارد از بام اهواز در روز جلوه خاصی دارد و در شب بسیار باشکوه است.
وی ادامه می‌دهد: چشم انداز زیبا، نزدیکی به تپه آسیه آباد و خرابه‌های شهر هرمز اردشیر، منابع آجری آب، دو آرامستان مسیحیان و مهاجران لهستانی، نزدیکی به بقعه علی بن مهزیار اهوازی، ساحل رودخانه کارون، پل سیاه، مسجد عامری، بافت تاریخی منازل نیوساید و کارون و ... محوطه باستانی و پارک کوهساران را متمایز از دیگر مکان‌ها کرده است.
گهستونی با تاکید براینکه این مجموعه امتیازات و فرصتی خوبی است تا اداره میراث فرهنگی با همکاری شهرداری اهواز یکی از سایت‌های تاریخی و گردشگری اهواز را بر اساس رعایت تمام موازین و اصول کارشناسی احیا و نسبت به جذب گردشگر داخلی و خارجی اقدام کند می‌گوید: بی‌شک تبدیل محوطه باستانی کوهساران به یک سایت موزه اقدامی دور از ذهن نیست و البته نیاز به همکاری و همراهی میراث فرهنگی و شهرداری دارد چراکه تا به امروز هزاران گردشگر داخلی و خارجی از این محوطه بازدید کرده‌اند.
وی تشریح می‌کند: این منطقه دارای توانمندی‌های زیادی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی است که باید در راستای تأمین زیرساخت‌ها و احیای بافت موجود در این منطقه گام‌هایی بلند برداشت و در این زمینه همکاری شهرداری کلانشهر اهواز در منطقه هفت بسیار ضروری است.
وی با اشاره به اینکه ثبت ملی حوزه باستانی کوهساران با وجود همه بی‌توجهی‌ها نقطه عطفی در معرفی تاریخ اهواز محسوب می‌شود، بیان می‌کند: باید از این پس حفاظت از آن در دستور کار فرماندهی یگان حفاظت از میراث فرهنگی خوزستان قرار گیرد؛ ثبت ملی این محوطه و حفاظت از آن می‌تواند پایان تمام مناقشه‌های شهرداری، اداره میراث فرهنگی و دوستداران میراث فرهنگی باشد.
فعال میراث فرهنگی خوزستان در پایان یاد آور می‌شود: محوطه باستانی کوهساران یک مجموعه تاریخی است که هر گونه اقدامی در این محوطه و یا پیرامون آن اعم از ایجاد فضای سبز و یا کاشت درختان باید با رعایت ضوابط و طراحی خاص انجام و به جای توسعه پارک سایت موزه احداث شود.
طرح پیشنهادی شهرداری اهواز به منظور اجرای فاز دوم و بهسازی پارک کوهساران در حال بررسی است
رئیس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اهواز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در اهواز، با بیان اینکه شهرداری اهواز طرح پیشنهادی خود را بر مبنای طراحی پارک، تهیه و به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ارسال کرده است تصریح می‌کند: در این راستا و به منظور بررسی طرح، کمیته کارشناسی با حضور مسئولان امر، در محل اداره کل تشکیل و پس از ارائه طرح از سوی مشاور، کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به بررسی پروژه اقدام کردند.
«تبار قریب» ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه این محدوده تحت عنوان محوطه تاریخی کوهساران در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و دارای جایگاه فرهنگی و تاریخی است، به همین علت لازم است طراحی‌ها بر اساس ضوابط ابلاغی میراث فرهنگی انجام و به منظور بررسی و تصویب در شورای فنی استان و سپس وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی به منظور بهره‌مندی از این ظرفیت و در راستای حفاظت از محوطه تاریخی، ساماندهی، ایجاد سایت موزه و نیز آماده‌سازی فضایی مناسب جهت بازدید گردشگران صورت پذیرد.
وی تاکید می‌کند: این منطقه می‌تواند به عنوان ظرفیت گردشگری، تاریخی و فرهنگی در توسعه گردشگری شهری اهواز و جذب گردشگران داخلی و خارجی ایفای نقش کند.
وی با اشاره به اینکه ضوابط عرصه و حریم محوطه تاریخی کوهساران نیز تدوین و در مرحله ابلاغ است تصریح می‌کند: بر این اساس لازم است کلیه اقدامات در راستای حفاظت از محوطه صورت پذیرد چراکه این محوطه دارای آثار واجد ارزش بسیاری است و شواهد متعددی مبنی بر وجود تدفین در دوره‌های مختلف وجود دارد که نیازمند انجام مطالعات باستان‌شناسی است.
بهسازی پارک باعث حفاظت بیشتر از محوطه باستانی کوهساران می‌شود
مدیر شهرداری منطقه هفت اهواز در گفت‌وگویی کوتاه با خبرنگار خبرگزاری شبستان در اهواز، در خصوص ارائه اجرای فاز دوم بهسازی پارک کوهساران اظهار می‌کند: قطعا از قبرستان و محوطه باستانی کوهساران محافظت می‌شود و در بازسازی پارک، هیچ گونه آسیبی به محوطه باستانی کوهساران نمی‌رسد.
«فرزین حاتمی» می‌گوید: ضمن اینکه با ساخت پارک از محوطه باستانی کوهساران محافظت بیشتری می‌شود و اگر این پارک بهسازی نشود باعث از بین رفتن این قبرستان می‌شود.
حال که شهرداری اهواز تصمیم دارد تا در پارک کوهساران اقدامات توسعه‌ای انجام دهد، لازم است طرح خود را در اختیار میراث فرهنگی قرار داده و این اداره هم طرحی را تدوین کند تا بر اساس آن نه تنها ضوابط میراث فرهنگی مخدوش نشود بلکه شاهد وجود یک محوطه تاریخی به صورت تل خاکی نباشیم.
انتظار می‌رود از همه توانمندی و ظرفیت قانونی و همچنین صنایع اقتصادی در اهواز از جمله شرکت نفت برای بهبود این بخش از شهر اهواز که دارای سابقه طولانی در بخش تاریخی و هویتی این شهر تاریخی به شمار می رود، استفاده مطلوبی شود.
دوستداران میراث فرهنگی اعتقاد دارند که عدم همراهی و توجه شهرداری اهواز و اداره کل میراث فرهنگی باعث تخریب این محوطه باستانی می‌شود که باید با همراهی یکدیگر از تخریب این محوطه جلوگیری کنند چراکه مسئولیت تخریب این محوطه باستانی با آنها است.
نظر شما