حبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم : وقتی صحبت از رابطه سیاست و فرهنگ در عرصه بین المللی به میان می آید، «دیپلماسی عمومی» نخستین اصطلاحی است که به ذهن متبادر می شود. دیپلماسی عمومی در واقع نقطه تلاقی سیاست و فرهنگ در عرصه روابط جهانی است؛ جایی که کشورها در کنار قدرت سخت خود، -برای تاثیرگذاری بیشتر- به قدرت نرم روی می آورند و می کوشند از این رهگذر اقناع جهانی ایجاد کنند. ناگفته پیداست دستیابی به اقناع جهانی در دنیای امروز تا چه اندازه اهمیت دارد. در جهانی که با بهره مندی از فضای مجازی به دهکده ای کوچک بدل شده، بهترین گزینه برای پیشبرد امور جهت دادن به افکار عمومی است. در این میان شبکه جهانی اینترنت به طور همزمان به تهدید و فرصت تبدیل شده؛ بستری که هم قابلیت افشاگری دارد و هم تصویرسازی.
دهه های گذشته مملو از تجربیات متنوع کشورهای مختلف در جهت شکل دادن به افکار عمومی جهانی است. اما تاثیرگذاری بر افکار عمومی، پیش و بیش از هر چیز نیازمند دستیابی به درکی عمیق از مخاطب هدف است تا بتوان پیام را به صورت متناسب و تاثیرگذار منتقل کرد. در این جا هم روش های متعددی برای شناسایی ذایقه مخاطبان جهانی وجود دارد که یکی از آن ها، مستندسازی تجربه سفرا و رایزنان فرهنگی از حضور در کشورهای خارجی است. سفیران و رایزنان فرهنگی یک کشور به خاطر بهره مندی از تجربه زیسته چندین ساله در کشوری دیگر، یکی از موثق ترین منابع برای کسب اطلاعات و آگاهی از روحیه و ذایقه مردمان سایر نقاط جهان به شمار می روند. نکته که اتفاقا «ابوذر ابراهیمی ترکمان» در دومین گرامیداشت هفته پژوهش بر آن صحه گذاشت. رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با اشاره به نقشی که سازمان متبوع خود و وزارت امور خارجه می توانند در این عرصه ایفا کنند، گفت: دسترسی‌هایی که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در اقصی نقاط جهان دارد و تجربه‌های انباشته‌ای که مأموران فرهنگی ایران در خارج از کشور در طول سال‌های گذشته همراه با وزارت خارجه کسب کردند، ماحاصل آنها، پژوهش‌هایی بوده که انحصاری است.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و وزارت امور خارجه تلاش‌های ارزنده‌ای داشتند که شامل داشته‌های ارزشمندی در حوزه پژوهش‌های سیاسی و فرهنگی بین‌المللی است.»
اشاره ترکمان به مستنداتی است که از سوی ماموران فرهنگی کشورمان در کشورهای دیگر ثبت شده و به خاطر بهره مندی از منابع دست اول در زمره منابع مرجع قرار گرفته است: « سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سنوات گذشته فعالیت‌های بی شماری داشته که بسیاری از این موارد به دلیل انحصاری بودن منابع اطلاعاتی و دسترسی‌های تحقیقاتی در شمار مطالبی هستند که به طور مرجع برای دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
امروز، اگر بسیاری از کتاب‌هایی که در مورد کشورهای مختلف نگاشته شده، بررسی کنیم در منابع این کتاب‌ها حتما استناد به کتابهای منتشره توسط وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وجود دارد.»
از جمله محصولات فرهنگی تولید شده در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این زمینه می توان به کتب «تاریخ شفاهی» اشاره کرد که دربرگیرنده خاطرات رایزنان فرهنگی است. «کتاب فیروزه ای» دیگر مستندنگاری رایزنان فرهنگی از مدت ماموریت خود در خارج از کشور به حساب می آید: « رایزنان فرهنگی کشورمان بعد به پایان رسیدن مأموریت فرهنگی خود به مدت دو ماه فرصت دارند تا تجربیات و انباشته‌های فرهنگی را تهیه کنند.
همانطور که در وزارت امور خارجه کتاب سبز حاوی اطلاعات کشورهای مختلف منتشر می‌شود، در سازمان فرهنگ و ارتباطات سلامی نیز کتابهای فیروزه‌ای برای بررسی و مشخص کردن وضعیت فرهنگی کشورها منتشر خواهد شد.»
بنابر گفته ابراهیمی ترکمان قرار است در آینده نزدیک یازده عنوان کتاب فیروزه ای در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رونمایی شود؛ آثاری که قطعا زوایایی پنهان از فرهنگ و عادات مردم دیگر کشورها را برای علاقه مندان و محققان ایرانی آشکار خواهد کرد.
حال که از دیدگاه های رییس سازمان و ارتباطات اسلامی سخن گفتیم، توجه به سخنان رییس شورای راهبردی روابط خارجی کشورمان نیز می تواند افق هایی تازه در زمینه بگشاید. «کمال خرازی» که از سال های نخست انقلاب تجربه حضور در عرصه سیاست خارجی را دارد و سال ها سکان دار وزارت أمور خارجه بوده با اشاره به موقعیت خاص رایزنان فرهنگی ایران، می گوید: « طبیعتاً نمایندگان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خارج از کشور، نقش مهمی را در معرفی ایران اسلامی دارند، چراکه فرصت بسیار گران‌بهایی دارند تا به کار پژوهش و نوشتن مقالات، انتشار کتاب و تهیه فیلم و گزارش‌های تخصصی مربوط به جامعه و فرهنگ دیگر کشورها بپردازند.»
نکته ای که خرازی بدان اشاره می کند را باید از جمله مهمترین راهبردهای فعالیت رایزنان فرهنگی ایران در کشورهای دیگر درنظر گرفت؛ چه آن که موفقیت یک رایزن در جهت صدور فرهنگ ایران به سایر کشورها بدون شناخت جهان بینی و فرهنگ مردم آن سرزمین تقریبا غیرممکن است.
رییس شورای راهبردی روابط خارجی البته به این بسنده نمی کند. او با ذکر مثال هایی از تجربیات تاریخی پژوهشگران ایرانی می گوید: «مثلا در زمینه‌های مذهبی از علمای دوره‌های گذشته تاریخ تمدن ایران زمین آثار مهمی باقی مانده است که ماحصل سال‌ها تلاش آنان بدون هیچگونه چشمداشت مالی است. در زمینه انگیزه‌های ملی در دوران‌های گذشته نیز می‌توان آثار ابن سینا یا مثلاً سفرنامه ناصرخسرو را مثال زد. در دوره متاخر نیز شخصیتی مانند علامه امینی ۴۰ سال زحمت کشید و به کشورهای بسیاری سفر کرد و کتابهای زیادی را نسخه برداری کرد تا کتابی مانند الغدیر را فراهم آورد. همچنین ما پژوهشگران برجسته‌ای چون فتح الله مجتبایی و زنده‌یاد عبدالحسین زرین کوب را داریم که بدون چشمداشت مالی سال‌ها زحمت کشیدند.»
اما آن چه باقی می ماند راهکار دستیابی به پژوهش های تاثیرگذاری است ک با گذشت سال ها همچنان جذاب و قابل استناد باقی بمانند. موضوعی که کمال خرازی آن را به «ارتقا وضعیت پژوهش» و «تربیت افرادی» گره می زند که «نه برای کسب درآمد بلکه برای انگیزه‌های بالاتری کار پژوهش می کنند.» حال باید در انتظار انشار کتاب های فیروزه ای سازمان و فرهنگ و ارتباطات اسلامی ماند تا بتوان به دیدگاه روشن تری از میزان موفقیت رایزنان فرهنگی در شکل دادن به مجموعه ای منسجم از تجربیات خود، دست یافت.
نظر شما