تخریب هتل فردوسی؛ تخریب بهترین ساباط تاریخی رشت در محور پیاده راه فرهنگی

خبرگزاری شبستان- رشت، پالیز پارسا؛ ابتدا سرای میراثی میخچی، حالا هم هتل فردوسی. شکایت مالکان بناهای میراثی در دیوان عدالت اداری و خروج املاکشان از فهرست بناهای ثبتی کشور، درد بی درمانی شده است. اینکه مالکان هم حقوقی دارند و متولیان هم وظیفه، حرف حقی است که جواب ندارد. مالکان می گویند سازمان میراث فرهنگی، در قبال ثبت ملک چه خدمات مادی و معنوی را برای پایدار ماندن بنا می پردازد!

بعد از تخریب سرای میخچی، پشت هتل فردوسی حالا خبر خارج شدن هتل فردوسی از فهرست بناهای میراثی کشور و صدور مجوز نوسازی برای این بنای ارزشمند ، شنیده می شود.

اما تخریب هتل فردوسی تنها تخریب یک بنا با مالکیت خصوصی نیست، تخریب تنها ساباط تاریخی رشت آن هم در محور پیاده راه فرهنگی مرکز استان است. تا چندسال پیش ۱۵ساباط در بافت تاریخی رشت موجود بود، ولی اکنون تاجاییکه بنده مشاهده کردم، سه عدد بیشتر نمانده و زیباترین ساباط هم ساباطی است که در زیر گذر بنای هتل فردوسی به کوچه «زرین پر» ایجاد شده است. (سابات یا ساباط، معبری دالان مانند با سقف است که در مسیرهای طولانی بالای سر رهگذران قرار می‌گیرد و مانع از تابش آفتاب و آزار آنها می‌شود.)

هتل فردوسی با معماری موسوم به «ساباط» از معدود بناهای میراثی باقی مانده در خیابان شریعتی رشت است که باید برای عبور از کوچه زرین پر از زیر طاقی هتل فردوسی عبور کنید. با اینکه سازمان میراث فرهنگی در ۱۸ شهریور ۱۳۹۱ و به شماره ۳۰۷۲۰ هتل فردوسی را در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت کرده بود، اما عدم حمایت درست و منطقی متولیان امر، باعث شده به‌زودی شاهد تخریب یکی دیگر از بناهای ارزشمند باشیم.

هتل فردوسی هم دوره بنای ارزشمندی همچون چاپ زربافی است، بناهایی که با احداث نخستین خیابان های رشت، احداث شدند. خیابانی که به لحاظ زیبایی و نزدیکی به بازار رشت، به خیابان «شیک» معروف بود و هنوز هم خیلی از رشتی ها این خیابان را به نام شیک می‌شناسند و سالمندان امروز به یاد دارند که در جوانی بارها و بارها خیابان شیک را پیاده گز کرده و طاق نماهای زیبای هتل فردوسی و تزئینات درب آن را دیده اند.

هتل فردوسی اما نماد شورای شهر رشت هم هست. شورایی که امروز نقدهای بسیار فراوانی به عملکرد آن پس ازپنج دوره وارد است. نخستین دور شورای شهر رشت، فاقد ساختمان اداری مشخصی بود. آن زمان اسماعیل حاجی پور که عضو شورای اول بود، با مالک این بنا یعنی مرحوم پورعلی سابقه دوستی داشت و با رایزنی های وی، این بنا به اجاره شهرداری درآمد تا به‌عنوان ساختمان اداری شورای شهر رشت تغییر کاربری دهد. بعد از خرید و مرمت ساختمان تاریخی «میرزا خلیل رفیع» توسط شورای نخست، هتل فردوسی تخلیه و ساختمان اداری شورا به مکان جدید منتقل گردید.

بعد از شورای اول هیچ ساختمان تاریخی دیگری توسط شهرداری خریداری و مرمت نشد تا لااقل به املاک شهرداری اضافه گردد. پنج دوره شورای شهر سپری شد. حاجی پور، منتخب شوراهای چهارم و پنجم شورای شهر رشت و به عنوان رییس سِنی، در گفتگو با روزنامه همشهری در چهارمین دور شورا اعلام کرد که « با وراث علیپور مذاکره کرده و تلاش می کند این بنا به عنوان سمبل شورای اول خریداری و تغییر کاربری دهد.» اگر هم مذاکراتی صورت گرفته باشد، نتیجه آن را امروز پس از هفت سال شاهدیم!

یکی از مشاوران کمیسیون فرهنگی شورای اول، به یاد دارد که تمامی جلسات شورا در هتل فردوسی برگزار می شد. «محمد تقی پور احمد جکتاجی» درباره ی ارزش میراثی این ساختمان می گوید: یک بنای میراثی به لحاظ بافت منطقه و کاربری های پیشین هم باید مورد توجه قرار گیرد. بنای هتل فردوسی از هر دو جنبه یعنی معماری و سمبل مشارکت های مردمی و شوراها و نزدیک به بازار و مجموعه میراثی شهرداری ارزش دارد.

وی ادامه می دهد: هتل فردوسی از بناهای دوره پهلوی اول است. غیر از تزیینات بیرونی بنا، این عمارت از معدود بناهای باقیمانده رشت است که با یک راهرو در طبقه دوم با ساختمان مجاور خود دسترسی دارد. در معماری سنتی گیلان، این سبک معماری شایع بود و برای استفاده بهینه از فضا دو مالک مجاور، توافق کرده و طبقه دوم خود را به گونه ای می ساختند که از راهروی طبقه فوقانی به‌هم مرتبط باشند.

مدیر مسئول ماهنامه گیله وا یادآور می شود: طبقه دوم این بنا به سبک بناهای گیلان، ایوان باریکی دارد که به آن «ایوان کتابی» می گویند. سرتاسر این ایوان کم عرض به دلیل جلوگیری از نفوذ باران شیشه بند شده بود.

«سروش اکبرزاده» رییس شورای دور اول، نیز می گوید: شورای اول تنها دوره شورایی بود که میزبان نماینده ولی فقیه در استان بود.

وی می افزاید: به خاطر دارم، شادروان آیت الله احسان بخش، دعوت شورای اول را پذیرفت و با وجود کهولت سن و شیب تند راه پله های این بنا، در یکی از جلسات صحن رسمی شورا شخصا حاضر شد.

یک دانش آموخته معماری درباره معماری موسوم به ساباط می گوید: ساباط، یکی از ویژگی‌های معماری است که بر اساس زیست‌بوم‌های گرمسیر و کویری رواج یافت و در ایران در استان‌هایی مانند یزد، کرمان و اصفهان به وفور یافت می شود.

«فاطمه نیرومند چوکامی» می افزاید: یکی از کارکردهای ساباط پدیدآوردن سایه و معبری خنک برای رهگذران بود. این سازه به علت نیمه باز بودن در تابستان به عنوان سایه انداز و کوران هوا استفاده می شد. افزون بر آن ساباط به نحوی طراحی می شد که دو بنای مجاور در یک بخش اشتراکاتی داشته و همین امر به استحکام دو سازه هم کمک می کرد.

وی در پاسخ به این سئوال که چرا در گیلان معماری ساباط گسترش نیافت، می گوید: هوای معتدل گیلان، طبیعتا موجب رشد این سبک از معماری نشده است. اما اینکه چرا در گیلان به‌ویژه در مرکز استان شاهد ساباط هایی در بافت های تاریخی هستیم، باید در علل سرزمینی جستجو کرد. باتوجه به کمی وسعت سرزمین و نیاز به حداکثر استفاده از فضا از یک سو و گسترش و تداوم تعاملات اجتماعی، ساباط هم وارد معماری شد. به نحوی که دو بنای مجاور حداکثر استفاده را از فضا داشته باشند. یعنی با ایجاد یک ساباط گذر عابر از معبر ممکن می شد و در فضای بالای ساباط فضایی برای سکونت تعریف می گشت. به این دلیل می بینیم معدود ساباط های موجود در رشت، وسعت طولی زیادی مانند ساباط های یزد که سایه انداز هستند، ندارد.

نیرومند با اشاره به تغییر قوانین شهرسازی از دهه ۴۰ به این سو، تصریح می کند: سبک زندگی گذشته یعنی افزایش تعاملات اجتماعی و رعایت همسایگی، این نوع سبک معماری را ترویج می کرد. اما با تغییر قوانین شهرسازی، نه تنها ساخت و ساز دگرگونی زیادی پیدا کرد، بلکه نوع معماری تعاملات اجتماعی و همسایگی را هم کاهش داد.

اگرچه، معاون میراث فرهنگی گیلان، تایید می کند که دیوان عدالت اداری برای خروج بنای هتل فردوسی از فهرست آثار ملی، رای صادر کرده است. با این حال یوسف یزدانی، مدیر منطقه 2 شهرداری اعلام کرد که تاکنون پروانه ای برای نوسازی این بنا صادر نشده است.

شب های رشت، شاهد تخریب بناهای ثبتی زیادی است که مدیران متولی گفتند می باید مالک عین آن بنا را از روی تصاویر بسازد! نمونه آن خانه شبان و خانه مادام ژنی بود. حالا باید دید هتل فردوسی و ساباط زیبایش چه سرنوشتی پیدا می کند.