شکوفایی معماری «تراکوتا» در مساجد تاریخی بنگال + تصویر

خبرگزاری شبستان،جهان اسلام:وقتی «سانچیتا چاکرابورتی سینا»  34 ساله  برای اولین بار در سال 2004 از مسجد «آدینه»  در حدود 13 مایلی شهر «مالدا» در بنگال غربی دیدن کرد از دیدن چگونگی استفاده از آجرها و کاشی های «تراکوتا» برای تأثیرگذاری برجسته دراین بنا که یک میراث تاریخی به شمار می آید، متعجب شد.

آدینه یکی از بزرگترین مساجد مربوط به دوران قرون وسطی در بنگال است که در سال 1373 میلادی توسط «اسکندرشاه»، دومین سلطان بنگال ساخته شد.

تراکوتا هنر ایجاد سرامیک لعاب دار یا بدون لعاب با پختن خاک رس است و ارتباط زیادی با معماری معابد و مساجد در بنگال غربی دارد ، جایی که آجرها و پلاک های حکاکی شده با نقوش تزئین شده ساختمان ها را تزئین می کنند.

مصالح تراکوتا به عنوان یکی از مدرن ترین و با اصالت ترین مصالحی است که برای نمای ساختمان های به روز استفاده می شود. این مصالح جلوه ای از آجر و سفال دارد، از طیف های رنگ طبیعی و لعاب دار ایجاد شده است و به دلیل خطوط عمودی و افقی که دارد انعکاس دهنده معماری مدرن است.

اما سینا تنها کسی نیست که از اهمیت مساجد تراکوتا بی اطلاعاست؛ بیشتر مردم در سایر مناطق کشور و حتی افراد محلی ، آگاهی و دانشی در مورد این ساختارهای چند صد ساله اسلامی ندارند.

سینا در این باره می گوید: "برخلاف سایر اماکن مهم تاریخی ، بحث در مورد این مساجد بسیار کم است. بعد از آدینه من از مسجد «لاتان» و مسجد «تانتیپارا» در «مالدا» بازدید کردم تا درباره معماری و تاریخچه آنها اطلاعات بیشتری کسب کنم.

«راجارشی چاکرابورتی»  که در دانشگاه «بوردوان» در بنگال غربی تدریس می کند میگوید که در برخی موارد ، ناآگاهی یک مسئله ناخوشایند است.

وی می افزاید: برخی مانند مسجد «خرور» که آن را در  سالهای 95-1494 میلادی ساخته اند  یکی از بهترین نمونه های سبک تراکوتا در این دوران است ، اما به ندرت از آن بازدید می شود زیرا در حدود 56 کیلومتری شهر مرشدآباد است و در دسترش گردشگران نیست.

چاکرابورتی  همچنین گفت: مسجد آدینه در مالدا بازدیدهای بیشتری دارد زیرا در خرابه های شهر باستانی گائور واقع شده است که توسط پادشاه ساشانکا در قرن هفتم تاسیس شده است.

به گفته او در نزدیکی ویرانه های این شهر مساجد تراکوتا متعلق به دوران سلطنت بنگال از جمله مسجد خادم رسول (1530 میلادی) و مسجد لاتان (1475 میلادی) قرار دارند.

بیشتر این مساجد تراکوتا ی منحصر به فرد پس از ورود «باختیار خیلجی» در سالهای 05-1204 میلادی ساخته شده اند. خیلجی  که اسلام را به بنگال آورد طرفدار بسیاری از مساجد تراکوتای واقع در منطقه بود. اکنون تعداد انگشت شماری از این مساجد در برخی از مناطق بنگال غربی مانند مالدا و مرشدآباد و در مناطق خولنا و راجشاهشی در بنگلادش باقی مانده اند.

«ایندراجیت چاودوری»، متصدی موزه انجمن ادبی برتر و عضو سابق شورای اجرایی مرکز مطالعات و آموزش باستان شناسی هند شرقی در این باره می گوید: از اوایل قرن 14  مساجدی مانند مسجد «باری » (Bari ) در «Hooghly Pandua» با آجرهای تراکوتا به عنوان بلوک های ساختمانی با سقف های گنبدی ساخته شدند.

چاودوری گفت: تا سال 1374 دوران تراکوتا با مسجد باشکوه آدینه  که ترکیبی از کار سنگ و سفال است به اوج خود رسید.

چاکرابورتی خاطرنشان کرد که برخلاف مساجد سفالی که تا قرن 14 و اوایل قرن 15 ساخته شدند ، ساخت معابد تا قرن 18 و بعد از آن نیز ادامه یافت.

اوضاع تا سال 1573 تغییر یافت ، زمانی که مغولان پس از شکست دادن پادشاهان افغانستان که در آن زمان بر منطقه حاکم بودند ، وارد بنگال شدند.

چاودوری گفت: این را می توان نقطه تغییر اساسی در تاریخ بنگال و معماری آن دانست زیرا بعد از آن هیچ مسجد بزرگ تراکوتا در آنجا ساخته نشد.

مساجدی که پس از این تحت نظارت مغول ها ساخته شدند  از سبک سفالین یا تراکوتا استفاده نکردند. ساخت مساجد در این دوره به سبک مغول- هندی انجام می گرفت که با معماری دوره سلطنت قبلی متفاوت بود.

در این دوره به جای مساجد در ساخت معابد از معماری تراکوتا استفاده می شود وسبک تراکوتای استفاده شده در این معابد همان سبکی بود که در مساجد دیده می شد.

به گفته چاودوری پلاک های سفالی مشابهی که قبلا برای نقوش گیاهی و هندسی مورد استفاده قرار می گرفتند (زیرا در مساجد نمی توان چهره انسان ها را به تصویر کشید) اکنون برای روایت داستان های حماسی مودر استفاده قرار گرفت.

با این حال  این معابد نشانه های خاصی از مساجد تراکوتا مانند طاق و گنبد را دارند. این سبک را نمی توان در معابد سلسله های پالا و سنا  که قبل از حکومت اسلامی در بنگال بودند، یافت.

اما در حال حاضر علاقه به مساجد تراکوتا به لطف اینترنت و به اشتراک گذاری اطلاعات در حال افزایش است.