سیره تربیتی حضرت زهرا (س) گنج عظیم کشف نشده است

خبرگزاری شبستان، مشهد- مرضیه وحدت/ روز مادر، روز تولد بهترین و پاک ترین مادر دنیا حضرت فاطمه (س) است و در این  روز تمام اهل زمین و آسمان از تولد او شاد هستند و به شوق او درخت آفرینش گل کرد. ولادتش، آغاز هر چه عاطفه و زیبایی و بارش رحمت بر اهل زمین است. به مناسب سالروز ولادت بزرگ بانوی اسلام حضرت فاطمه زهرا (س) خبرگزاری شبستان با پرداختن به سیره تربیتی حضرت زهرا (س) در گفتگو با حجت الاسلام مهدی عدالتیان، رییس موسسه فرهنگی راه روشن تلاش نموده تا مخاطبان این خبرگزاری را با سیره تربیتی حضرت آشنا سازد:
 

در مورد سیره تربیتی حضرت زهرا (س) توضیح بفرمایید؟

در مورد سیره تربیتی حضرت باید توجه داشته باشیم که ایشان از سه جهت مربی بودند، مربی فرزندان و اهل خانواده، مربی مزدم عصر خود و مربی آیندگان.

نسبت به سیره تربیتی در ارتباط با فرزندان و اطرافیانشان،حضرت برنامه هایی داشتند که فرزندان خود را در مسیر درستی، صلاح و بندگی خدا تربیت کنند که در ادامه توضیحات بیشتری خواهم گفت و مصادیق آن را ذکر می کنم. ایشان حتی نسبت به اطرافیان مثل خادمه ای که در منزل حضرت خدمت می کرد توجه داشتند که فقط به پرداخت حقوق مادی او اکتفا نکنند بلکه در جهت رشد معنوی و فرهنگی او برنامه هایی داشتند، به طوری که کسانی که خدمتگزار حضرت زهرا (س) بودند، افرادی آگاه، عالم و تربیت شده و خود ساخته بودند و حتی بعد از شهادت حضرت زهرا (س) هم جلوه علم و عمل آنها در جامعه مشهود بود.
 

نسبت به آیندگان هم با سیره و سنتشان و با سخنان خود با اینکه عمر کوتاهی داشتند، بخش قابل توجهی از سخنان حضرت برای ما باقی مانده است و همچنین خطبه فدکیه که خود آن یک دستاورد بزرگ و یک مجموعه علمی ارزشمندی برای نسلهای مختلف تا روز قیامت است لذا حضرت در سه بخش نقش تربیتی داشتند.

حضرت در تربیت فرزندان به چه مسائلی توجه می کردند؟
می دانیم در تربیت فرزندان امور مختلفی نقش دارد حضرت زهرا (س) هم به تغذیه صحیح فرزندانشان توجه داشتند چرا که تغذیه در سلامت جسمی کودکان نقش دارد در سلامت روح نیز تغذیه سالم و بجا نقش مهمی دارد و شواهدی داریم که حضرت به این موضوع توجه ویژه ای داشتند. نسبت به استراحت فرزنداشان که برنامه منظمی برای خواب و بیداری آنها باشد حضرت در این جهت توجه داشتند که مصادیقی در سیره حضرت در این خصوص ذکر شده است.

نسبت به تربیت عملی که در عمل با بچه ها کار کنند، نقشی را به آنها بدهند و تکلیفی را به آنها واگذار کنند و اینها باعث شود که آنها تربیت شوند، در این جهت هم حضرت تلاش داشتند.
در بعد آگاهی بخشی حضرت تلاش می کردند که فرزندانشان را آگاه بار بیاورند و از همان کودکی مسائلی را به آنها بازگو می کردند. همچنین در بعد عبادی بچه ها را از همان کودکی با عبادت و انس با پروردگار آشنا می کردند و حتی در شب های قدر حضرت برنامه ریزی می کردند فرزندانشان از عبادات شب قدر بهره مند شوند.

 

اینکه مادری به فرزندش بگوید تو معلم باش و من دانش آموز و به عنوان مستمع به صحبت هایت گوش می کنم، تاثیر بسیار مهمی در روحیه فرزند دارد هم اعتماد به نفس او را تقویت می کند و هم انگیزه او را برای یادگرفتن و بیان کردن بیشتر می کند و هم آن مطالبی که فرا گرفته در ذهن و روح او تثبیت می کند. حضرت زهرا (س) از طریق بازی با فرزندشان سیره تربیتی خود را پیاده می کردند. همچنین ایشان وقتی به زیارت قبور شهدا و قبرستان بقیع می رفتند، در این رفت آمدها فرزندان را با خود می بردند که خود این همراه کردن فرزندان و همراهی کردن با فرزندان می تواند در سیره تربیتی نقش بسیار موثری داشته باشد.

در خصوص ارتباط علمی حضرت زهرا (س) توضیح بفرمایید و این ارتباط چگونه بوده است؟
ارتباط علمی حضرت با فرزندانشان از چند طریق یکی بیان و آموزش مستقیم و دیگری به صورت غیر مستقیم بوده است، از طریق بیان مستقیم مطالبی را به فرزندان یاد میدادند و آنها از آن مطالب استفاده می کردند و در بیان غیر مستقیم گاهی حضرت زهرا (س) داستانی را تعریف می کردند نکته ای را می گفتند که «من از پدرم سوالی را پرسیدم و اینگونه جواب دادند». لذا پدر و مادرها برای تقویت بعدی علمی فرزندان علاوه بر روش های مستقیم با بیان خاطره ای نکته های ارزشمندی را به فرزند خود منتقل نمایند.
 

همچنین ارجاع دادن به عالم نیز روش دیگری در زمینه علم آموزی است، حضرت زهرا (س) فرزندان خود را به پدر و همسر خود ارجاع می دادند و این ارتباط علمی از این طریق با فرزندان برقرار می کردند. اگر چه اینها یک بعد الهی که خاندان عصمت و طهارت بودند را داشتند اما یک بعد بشری نیز داشتند که ما از بعد بشری آن درس ها را بیان می کنیم.

 
سیره تربیتی حضرت زهرا (س) یک گنج بسیار عظیم کشف نشده ای است و اگر چه کتابهای ارزشمندی در زمینه زندگینامه و سخنان حضرت به صورت مستقل چاپ شده و خطبه فدکیه شرح های فراوانی برای آن ذکر شده است اما در مورد سیره تربیتی به معنای راهکارها و روش های تربیتی به صورت مصداقی و کاربردی کمتر کار شده است که نیاز به همت پژوهشگران و اساتید برجسته در این زمینه است.

در مسائل اعتقادی حضزت زهرا (س) چگونه فرزندان خود را تربیت می کردند؟
مسائل اعتقادی باورهای انسان است یعنی آن چه که باید به دل بنشیدند، باید در قلب جا بگیرد و انسان عمری می خواهد با این باورها زندگی کند لذا این باورها نقش بسیار اساسی در زندگی انسان دارند و به عبارتی باورها موتور حرکت انسان هستند و مسیر حرکت انسان را تعیین می کنند. لذا این مسئله مورد توجه بیشتر بوده البته مسالی که ما مطرح می کنیم با صرف نظر بعد امامت و عصمت هست چرا که شخصیت های الهی از همان کودکی مورد حمایت ویژه پروردگار بودند به عنوان مادر و فرزندانی که می توانند برای ما الگو باشند بحث را مطرح می کنیم لذا از این جهت در مسائل اعتقادی سه روش در زندگی صدیقه طاهره برای تقویت باورهای فرزندانشان مشهود است.

روش اول آموزش است ایشان به طور مشخص نسبت به فرزندان خود ازهمان کودکی تلاش کردند تا مسئله خدا و محبت پیامبر (ص) و عشق به علی (ع) از بعد امامت بنیه ایمانی فرزندانشان را تقویت نمایند. نکته دوم بحث ارتباط با عالم است، یکی از نکاتی که در تربیت اعتقادی فرزندان نقش بسیار موثری دارد ارتباط آنها با عالم دینی است، وقتی که یک نوجوان عالم دینی را بشناسد، این انس و ارتباط با عالم دینی باعث می شود هم از شبهات و خطرات محفوظ شوند و هم بعد اعتقادی آن ها تقویت شود و هم این باورها در آنها ثبات داشته باشد.

ما می بینم حضرت زهرا (س) فرزندان خود را تشویق می کردند که پای صحبت های جدشان بنشینند و انس ویژه ای با پیامبر داشته باشند که در واقع اصل علم و سرچشمه علم پیامبر (ص) بودند. حضرت اینها را تربیت و تشویق می کردند که با پیامبر ارتباط دائم داشته باشند، همچنین صحبت هایی که خود حضرت با فرزندانشان می کردند روش دیگری است که حضرت زهرا (س) برای تقویت بعد اعتقادی فرزندانشان داشتند. وقتی مادری از فرزندان خود سوالاتی بپرسد و آنها برای پاسخ به فکر فرو روند و جواب را بازگو کنند، این باعث تثبیت معارف در ذهن فرزندان می شود و این ارتباط کلامی با فرزندان در زمینه های اعتقادی در سخنان حضرت زهرا (س) نمونه هایی دارد.

شاخصه هاو معیارهای صحیح تربیت فرزندان در سیره حضرت زهرا (س) چه بوده است ؟

ما اگر دقت کنیم پنچ عامل وراثت، محیط، معلم، دوست و نوع تربیت در تربیت صحیح فرزندان نقش دارد و این 5 نکته شاخصه هایی است که از زندگی و سیره حضرت می توان شواهدی برای آن پیدا و بیان کرد.

در بحث وراثت آنها بهترین نسب را داشتند و وارث پیامبر خدا بودند، در خصوص عامل محیط نیز حضرت زهرا (س) بهترین محیط را برای تربیت فرزندان مهیا کردند. نسبت به معلم حضرت، فرزندان خود را تشویق می کردند که از پدر خود بپرسند که بعد از رسول خدا بهترین معلم بشریت هستند و اینکه اگر پدری آگاه عالم و باتجربه است مادر فرزندان خود را تشویق کند که از پدر سوال کند و بیاموزند چرا که نقش مهمی در تربیت فرزند دارد، دوست هم نقش اساسی به ویژه در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی دارد، بچه ها از دوست بسیار حرف شنوی تاثیر پذیری دارند و این نکته هم در سخنان و روش تربیتی زهرا (س) مشهود است و در نوع تربیت یعنی آن روش هایی که یک مادر و یا یک پدر می تواند برای رساندن ارزش به فرندان بکار بگیرد تا آنها به نحو صحیح تربیت شوند، این هم بسیار مهم است
 

روش های تربیتی فاطمی به صورت مصداقی چیست؟

اگر ما بخواهیم روش های تربیتی حضرت صدیقه طاهره (س) را به صورت مصداقی پیگیری کنیم به چند نکته باید اشاره کنیم، یکی بحث بازی با کودکان است، حضرت زهرا (س) با کودکان خود بازی می کردند چرا که بازی ابزار بسیار خوبی برای تربیت و آموزش به کودکان است. نکته دوم تلقین مثبت است، وقتی که ما ارزش ها را به فرزندان تلقین کنیم این تلقین تاثیر گذار است و در زندگی حضرت از همان کودکی این نکته دارای جایگاه است. در تاریخ نوشته اند حضرت وقتی با فرزندشان حسن (ع) بازی می کردند و به هوا می انداختند می گفتند: «به پدرت شباهت داشته باش ای حسن و حق را آزاد کن که با او باشی» و این یک تلقین مثبت است که این تلقین مثیت یکی از نکات مهم روش تربیتی است.

وقتی فرزند ما با یک عالم عامل در ارتباط باشد از او تاثیر می پذیرد و حضرت فرزندانشان را پا پیامبر و علی (ع) بیشتر مانوس و همراه می کردند و به مسجد می فرستادند که این ارتباط باعث تاثیرهای بسیار ارزشمندی است.

نکته دیگر به صورت مصداقی تمرین باورها و ارزش ها است که این تمرین هم به صورت بازی و هم با دادن تکلیف به فرزندان است. این روش تمرین عملی که بسیار نقش مهم دارد را می توان در منزل مثلا در موضوع احترام ، ایثار ، عدم اسراف انجام داد . پس در نهایت بازی، تلقین مثبت، ارتباط باعالم و تمرین از روش های مصداقی تربیت است.

در بازی با فرزندان سیره تربیتی حضرت چگونه بوده است ؟

بازی و قصه گویی نقش بسیار مهمی به ویژه در دوران کودکی در تربیت و آموزش کودکان . حضرت زهرا (س) برای این مهم برنامه هایی از جمله شعر خوانی داشتند و گاهی به فرزندشان امام حسن (ع) می فرمودند: «مثل پدرم رسول خدا صحبت کن و من مستمع باشم.»  

در انتها در خصوص ولادت حضرت زهرا (س) و علت نامگذاری این روز به نام روز مادر و زن توضیح بفرمایید؟

ولادت حضرت زهرا (س) مژده بسیار بزرگی برای پیامبر (ص) و حضرت خدیجه بود و مایه آرامش این دو شخصیت بزرگ با توجه به شرایط سختی که در مکه داشتند و فشارهای وارده بر آنها، بود و این ولادت از چند جهت اهمیت دارد اینکه پیامبر خدا مامور شدند 40 شبانه روز به عبادت بپردازند و از حضرت خدیجه فاصله داشته باشند تا آمادگی لازم برای انتقال این نور الهی برای زمین و زمینیان حاصل شود، همچنین هنگام ولادت حضرت فاطمه (س) چهار بانوی بهشتی نقش قابله را برای خدیجه داشتند و معجزات و کراماتی که در هنگام ولادت صادر شد همه نشانه عظمت این ولادت است و چون حضرت زهرا (س) به عنوان بهترین مادر، همسر و دختر عالم هستند و در این سه منسب بزرگ گوی سبقت را از همگان بردند، این روز را روز زن گذاشتند تا الگوی کاملی برای ابعاد مختلف همسری، مادری و دختر بودن حضرت، باشند.