عدالت فرهنگی؛ ثمره نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران

خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی، مریم داری: نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور هزار و 732 ناشر داخلی و 180 ناشر خارجی از اول تا دهم بهمن برگزار شد. در این نمایشگاه که 120 هزار عنوان کتاب ارائه شد، تخفیف 20 درصدی برای کتاب های ناشران داخلی و تخفیف 50 درصدی برای کتاب های ناشران خارجی در نظر گرفته شد. در نمایشگاه مجازی کتاب تهران تسهیلاتی برای خریداران کتاب در نظر گرفته شد که مهم ترین آنها ارسال رایگان کتاب از طریق پست بود.

در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب فروش یک میلیون و 254 هزار و 599 عنوان کتاب به ارزش 640 میلیارد و 77 هزار و 568 ریال  رقم خورد. هر چند میزان فروش در این نمایشگاه نسبت به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران کمتر بود اما از طرفی هزینه های برگزاری آن نیز با نمایشگاه بین المللی کتاب قابل مقایسه نیست به گونه ای که در سال قبل در نمایشگاه کتاب تهران 17میلیارد تومان هزینه شد در حالیکه هزینه نمایشگاه مجازی کتاب کمتر از یک میلیارد بود.سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از میزان فروش در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب ابرزا خرسندی کرده و آنرا تجربه قابل توجه و چشم انداز خوبی برای آینده اقتصاد فرهنگ دانسته است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مورد میزان فروش در نمایشگاه مجازی کتاب عنوان کرد: در نمایشگاه بین المللی کتاب،ناشران از چند ماه قبل از برگزاری شروع به نشر کتاب های جدید و خوب می کردند تا این کتاب ها را به نمایشگاه کتاب تهران برسانند و تولید انبوه کتاب صورت می گرفت. نمایشگاه مجازی کتاب چنین موقعیتی را نداشت و بسیاری از کتاب های خوب از همان ابتدای روزهای آغازین تمام شد و ناشران چشم اندازی از نمایشگاه مجازی نداشتند. عامل دیگری که باید به آن اشاره کرد، مشکلات سامانه نمایشگاه مجازی کتاب تهران بود که در دو روز اول برگزاری با آن مواجه شدیم و عملا تعداد روزهای برگزاری 8 روز بود.

برخی از اهالی فرهنگ میزان فروش کم در نمایشگاه مجازی کتاب را در مقایسه با نمایشگاه بین المللی کتاب تهران امری طبیعی دانستند. مریم زندی از شاعران کشورمان در این باره به خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، گفت: این طبیعی است که وقتی افراد به نمایشگاه می روند با کتاب های زیادی مواجه می شوند و تمایل به خرید پیدا می کنند. ممکن است فردی به کتابی برخورد کند، آن را تورق کند و بخرد. من همیشه وقتی به نمایشگاه کتاب تهران می روم دو سه برابر بیشتر از پولی که برای خرید کتاب کنار گذاشته ام، صرف خرید می کنم زیرا در غرفه ها به کتابی برخورد می کنم آن را ورق  می زنم و انتخاب می کنم. دیدن کتاب ها  احتمال فروش آنها را افزایش می دهد برای همین فروش در نمایشگاه حضوری نسبت به نمایشگاه مجازی بیشتر است.زندی حذف هزینه های رفت و آمد را یکی از مهم ترین مزایای نمایشگاه مجازی کتاب دانست گفت: افرادی که در شهرستان بودند، می توانستند به راحتی بدون صرف وقت و هزینه های رفت و آمد کتاب های مورد نظر خود را تهیه کنند.

کمال شفیعی با بیان اینکه نمایشگاه مجازی کتاب مانع هدر رفت سرمایه انسانی و مالی می شود به شبستان، گفت: افرادی از شهرستان برای خرید کتاب راهی نمایشگاه تهران می شدند و کلی دغدغه داشتند که شب کجا بمانند، غذا چه بخورند و از طرفی نیز کلی هزینه رفت و آمد و غذا پرداخت می کردند. اکثر کسانی که مخاطب کتاب هستند، جیب پر پولی ندارند. بر این اساس نمایشگاه مجازی کتاب برای این عزیزان بسیار مثمرثمر هست زیرا از بسیاری از هزینه های آنها کاسته می شود و آنها می توانند آن هزینه ها را صرف خرید کتاب کنند.

عده ای از اهالی فرهنگی با اذعان بر کاهش هزینه خریداران کتاب در نمایشگاه مجازی کتاب، صرف وقت و هزینه در نمایشگاه حضوری کتاب را ارزشمند می دانند. محمود پور وهاب، نویسنده و شاعر در پاسخ به این سئوال که نمایشگاه مجازی کتاب چقدر برای مخاطبان شهرستانی به صرفه است به شبستان گفت: مخاطبانی که اهل مطالعه و کتاب هستند برای خرید یک کتاب به نمایشگاه نمی آیند. آنها کتاب های مورد نیاز خود در طول سال را از نمایشگاه کتاب خریداری می کنند و به همین دلیل سفر به تهران برای آنها ارزش دارد. آمدن به نمایشگاه کتاب برای اهالی فرهنگ و علاقه مندان به کتاب به صرف پول و وقت می ارزد. مخاطبان به بهانه نمایشگاه سفر می کنند و خاطره ای برای آنها رقم می خورد که همه اینها قشنگی های خاص خود را دارد؛ ضمن اینکه در نمایشگاه ممکن است با افرادی آشنا شوند و مبادلاتی داشته باشند. بدین ترتیب نمایشگاه کتاب برایشان نوعی تفریح هم محسوب می شود. به نظرم نمایشگاه مجازی کتاب آن صمیمیت نمایشگاه حضوری را ندارد.

علی باباجانی از نویسندگان و شاعران کشورمان با اشاره به اینکه نمایشگاه مجازی کتاب نسبت به نمایشگاه حضوری سهل الوصول تر است، عنوان کرد: این نمایشگاه هزینه کمتری را برای مخاطبان دارد. بسیاری از مشکلات که در نمایشگاه حضوری شاهد آن بودیم مانند پارک ماشین و خستگی رفت و آمد در نمایشگاه مجازی کتاب وجود ندارد البته کسانی که عاشق کتاب و مطالعه هستند، خستگی رفت و آمد را به جان می خرند. در نمایشگاه حضوری کتاب تعاملات، ارتباطات و جلسات نقد و بررسی حس و حال دیگری را به فضا می بخشد اما به هر حال باید خود را با شرایط وفق بدهیم.

حمایت از ناشران در شرایطی که کرونا در بازار نشر رکود ایجاد کرده است و ایجاد عدالت فرهنگی از اهداف مهم نمایشگاه مجازی کتاب عنوان شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اظهار داشت که ما شاهد دسترسی وسیع مردم از اقصی نقاط کشور به این نمایشگاه بودیم و این یک فرصت برای کل ایرانیان به شمار می آمد. بسیاری از ناشران نیز ار برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب رضایت داشتند و استقبال از آن را با وجود تجربه اولی بودن، خوب ارزیابی کردند. علیرضا بهشتی با بیان اینکه نمایشگاه مجازی کتاب تجربه خوبی است و  می‌تواند داروی موثر برای تقویت کالبد صنعت نشر کشور باشد، به شبستان گفت: استقبال از نمایشگاه مجازی کتاب عالی بوده است و امیدواریم این کار خوب تداوم داشته باشد تا در درازمدت بتوانیم نتایج آن‌را در فرهنگ کشور و به‌ویژه ترویج کتاب و کتابخوانی ببینیم. باید به‌صورت جدی روی این مقوله کار شود. فروش ما بیش از انتظار اولیه و بسیار خوب بوده است و درخواست‌های زیادی از سراسر کشور داشتیم.

ابوالفضل میر باقری ، مدیر انتشارات کتابسرای تندیس با بیان اینکه نمایشگاه مجازی به لحاظ نقدینگی، کمک بزرگی به ناشران کرد به شبستان، گفت: سازوکار  خرید و فروش در نمایشگاه مجازی شفاف است، چراکه ناشر و خریدار بدون واسطه و به‌طور مستقیم با هم در ارتباط هستند. در این نمایشگاه کتاب‌های بدل از چرخه فروش حذف می‌شوند زیرا مخاطب با حوصله و آگاهانه انتخاب و خرید می‌کند. حذف بسیاری از واسطه‌ها ازجمله ناشرانی که کتاب‌های دیگر ناشران را به فروش می‌رساندند از دیگر ویژگی‌های نمایشگاه مجازی کتاب است. باید آن‌را به فال نیک گرفت و امیدوار بود در دوره‌های بعد بهتر و پررونق‌تر هم باشد.

مزیت دیگر نمایشگاه مجازی کتاب که بسیاری از ناشران نیز بر آن تاکید کردند، عدالت فرهنگی  بود. این عدالت فرهنگی هم برای خریداران کتاب و هم برای ناشران بود. خریداران و علاقمندان به کتاب در اقصی نقاط کشور و حتی در دور افتاده ترین مناطق می توانستند در این نمایشگاه شرکت کنند. در حقیقت نمایشگاه مجازی کتاب مرزها را در نوردید و تمام جغرافیای کشور را پوشش داد. از طرفی در این نمایشگاه مسائله غرفه، متراژ و محل آن مطرح نبود و همه ناشران در شرایط یکسانی قرار داشتند .حسن ملکیان جبلی، مدیر انتشارات سایه سخن دسترسی مردم در همه نقاط کشور به کتاب و تازه های نشر و عدالت در تخصیص فضا به ناشران را مهم ترین مزیت نمایشگاه مجازی کتاب دانست و افزود: ما سال‌های زیادی که در نمایشگاه کتاب تهران حضور داشتیم، می‌خواستیم که غرفه دو بر و ۱۲ متری داشته باشیم اما هیچ گاه محقق نشد اما با نمایشگاه مجازی شاهد بودیم که هیچ تبعیضی بین ناشران ایجاد نشده است و عدالت در فضا، میان ناشران رعایت شد و ما ویترینی به اندازه کل ایران داشتیم. محسن ابوالفتحی مدیر انتشارات دانشگاه مفید اذعان کرد: از بین بردن مرزها و فاصله‌های جغرافیایی و این‌که مردم در شرایط شیوع بیماری کرونا توانستند در هر نقطه از ایران در خانه خود با کمترین هزینه کتاب بخرند، ارزشمند است. ما در این نمایشگاه از نقاط دور و نزدیک، از رودان بندرعباس و راور کرمان تا عسلویه و بندر امام خمینی و بندر ماهشهر، خریدار کتاب داشتیم که این موضوع بسیار مهم است.

مساله دیگری که در نمایشگاه مجازی کتاب وجود داشت، کاهش تخلفات بود که ناشران نیز بر آن صحه گذاشتند. به گفته مدیر انتشارات مفید، نمایشگاه مجازی کتاب توانست دست سوءاستفاده‌کنندگان و به بیانی سارقان فرهنگی را کوتاه کند و تا حد زیادی جلوی جعل، تقلب و تخلف در حوزه کتاب را بگیرد. مدیر انتشارات کتابسرای تندیس هم  حذف بسیاری از واسطه‌ها ازجمله ناشرانی که کتاب‌های دیگر ناشران را به فروش می‌رساندند را از ویژگی‌های نمایشگاه مجازی کتاب  دانست و به شبستان گفت: در این نمایشگاه کتاب‌های بدل از چرخه فروش حذف می‌شوند زیرا مخاطب با حوصله و آگاهانه انتخاب و خرید می‌کند. اعظم کیان‌افراز مدیر انتشارات افراز نیز یکی از اتفاقات مهم نمایشگاه مجازی کتاب را، کوتاه شدن دست دلالان، قاچاقچیان کتاب و ناشرنماها دانست و افزود: در انی نمایشگاه ناشرانی که واقعا تولیدکننده کتاب هستند می‌توانند به‌طور مستقیم آثار خود را به مخاطبان عرضه کنند ضمن اینکه کتاب‌های افست و قاچاق نیز امکان خودنمایی ندارند.

نمایشگاه مجازی کتاب با کاستی هایی نیز همراه بود که مهم ترین آن سایت ضعیف نمایشگاه بود. به طوری که در دو روز نخست برگزاری، سایت نمایشگاه با مشکل اساسی مواجه شد. زیر ساخت های ضعیف سایت، امکان جستجوی کتاب را با مشکلاتی همراه کرد. مسلما این مشکلات در میزان فروش بسیار اثرگذار بود به گونه ای که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد مشکل عمده در سایت نمایشگاه در دو روز نخست را یکی از دلایل کاهش فروش نمایشگاه عنوان کرد و گفت که عملا با این مشکل به جای ده روز، هشت روز نمایشگاه مجازی داشتیم. به هر حال نمایشگاه مجازی کتاب با همه نقاط قوت و ضعف برگزار شد  و نمی توان از تجربه اول توقع زیاد داشت اما آنچه مهم است بررسی نقاط ضعف و قوت است تا اگر بار دیگر این نمایشگاه برگزار شد، کاستی های آن به حداقل برسد و با قوت و رونق بیشتری برگزار شود.