خبرگزاری شبستان_رشت، مهری شیرمحمدی؛ بلدیه‌های رشت و انزلی در ابتدا دارالایتامی برای کودکان بی‌سرپرست تاسیس می‌کنند و با آموزش آنها، بلدیه‌های این دو شهر صاحب دسته موزیک می‌شوند. دسته موزیک انزلی در سال ۱۳۰۸ و گروه موزیک بلدیه رشت در سال ۱۳۱۴ خورشیدی رسما کار خود را آغاز می‌کند. با اینکه کمتر از صد سال از تاسیس این دارالایتام‌ها گذشته، باوجود بررسی بسیار، هنوز مکان دقیق دارالایتام رشت برای نگارنده روشن نشده است.
با بررسی روایت‌های شفاهی و اخبار و اطلاعیه منتشر شده در روزنامه‌های آن زمان، می‌توان نتیجه گرفت؛ بلدیه رشت ابتدا دارالایتام‌های متعددی با حرفه آموزی‌های مختلف تاسیس می‌کند و گروه موزیک و احیانا اداره موزیک چندسال بعد از آن ایجاد می‌شود. بنابر اخبار منتشر شده در روزنامه اطلاعات به سال ۱۳۱۴ خورشیدی، دسته موزیک بلدیه رشت در سال ۱۳۱۴ با ۴۰ نفر نوزانده رسما کار خود را آغاز می‌کند و شهرداری رشت طی قراردادی با ۲۰درصد تخفیف از شرکت«کرالتون فرانسه»، ابزار موسیقی لازم برای دسته موزیک شهرداری رشت را خریداری و از طریق بندر پهلوی(انزلی) وارد رشت می‌کند. «برای ورود نمودن اشیای موزیک جهت چهل نفر، در اثر مذاکره با کارخانه کرالتون در پاریس از طرف اداره بلدیه رشت، مدیر کارخانه مزبور موافقت حاصل کرده که چون اشیای مزبور مربوط به اداره بلدیه می باشد، صدی بیست تخفیف بدهند.» (اطلاعات، ش ۲۷۱۱، چهارشنبه ۲۷/۱۱/۱۳۱۴)
روزنامه اطلاعات طی دو خبر، ترخیص کالای مزبور در گمرک انزلی را گزارش داده و در این مورد می‌نویسد: «تعلیم موزیک به اطفال دارالایتام – از رشت اطلاع می‌دهند، اداره شهرداری گیلان درصدد خرید یک دستگاه موزیک برآمده و چندی است که اطفال دارالایتام رشت مشغول فراگرفتن تعلیمات موزیک می‌باشند.» (اطلاعات ، ش ۲۷۶۹ سه شنبه ۷/۲/۱۳۱۵) دو ماه بعد، همین روزنامه می‌نویسد: «چند روزی است که چهل قطعه از آلات موزیکی که اداره شهرداری در اروپا خریداری کرده بود، وارد گمرک بندر پهلوی و اطفال دارالایتام هم مدتی است که همه روزه عصرها در باغ سبزه میدان مشغول فراگیری تعلیمات موزیکی می‌باشد.» (اطلاعات، ش ۲۸۵۱ چهارشنبه ۳/۴/۱۳۱۵) (به‌نقل از کتاب تاریخچه بلدیه)
فرهیختگان سالخورده رشت، کم و بیش گروه موزیک شهرداری رشت را به یاد دارند. اما در زمینه مکان دقیق آن بین راویان اختلاف است. از جمله «علی اکبر مرادیان گروسی» یکی از معلمان بازنشسته و پژوهشگر در گفتگو با نگارنده (۸آبان۹۹) اشاره کرد که محل اداره موزیک مابین «زیرکوچه» و نفت انبار بود. از «زیر کوچه که داخل می شویم یک دوراهی هست که سمت چپ آن به سمت خط ماشین می رود و سمت راست به سمت نفت انبار و اداره موزیک می رود.»
«زیرکوچه» کوچه معروفی از ابتدای خیابان شریعتی به محله باقرآباد است. نگارنده برای کسب اطلاع از مکان دقیق اداره موزیک، جمعه هفتم آذرماه استاد گروسی را در محله زادگاهش یعنی باقرآباد برد تا مکان یابی دقیق چند لکه تاریخی از جمله اداره موزیک را نشان دهد. وی، پس از نشان دادن محل نفت انبار، راسته خط ماشین و بازار ساروق بندان، از فرعی دیگری ما را به کوچه‌ای برد که انتهای آن به زیر کوچه می‌رسید. در میانه کوچه، زمین و محوطه متروکی بود که یک درب آهنی بزرگ دارد.
گروسی توضیح داد: « این زمین وسیعی که می‌بینید، سابقا یک درب قدیمی داشت و مکان اداره موزیک شهرداری اینجا بود. درواقع دارالایتام بود که شهرداری رشت بچه‌های یتیم را سرپرستی می‌کرد و به آنها موزیک یاد می‌داد. البته بچه‌هایی که سن کمتری داشتند، شهرداری به پرورشگاه مژدهی فرستاده بود. من با برخی از بچه‌های اداره موزیک همکلاس بودم. به خوبی یاد دارم که پیاده از خانه خودمان در پل بوسار، می‌آمدم باقرآباد و در همین مکان با همکلاسی‌هایم می‌رفتیم زیر کوچه. مدرسه ما در زیر کوچه بود. سابقا داخل این محوطه یک خانه بزرگ با معماری سبک روسی هم بود که گویا خراب کردند.»
با این حال «محمود نیکویه» نویسنده کتاب «رشت شهرباران»، به نقل از احمد علی دوست اشاره دارد که اداره موزیک شهرداری رشت در محله «استادسرا» بود: « در محله ما خانه بزرگی بود که می‌گفتند محل تولد میرزا کوچک خان است و خانه دیگری که محمود نامجو در آن متولد شد... و مدرسه موزیک دارالایتام مژدهی که با بودجه شهرداری اداره می‌شد، در قسمت شرقی مجاور کارخانه یخ سازی دارکُب یونانی قرار داشت.» (ص:۱۴۲).
«احمد علی دوست» همچون مرادیان گروسی افزون بر ۹۰سال سن دارد. نگارنده طی گفتگویی مجدد مکان دقیق اداره موزیک را از علی دوست جویا شد. وی تاکید داشت که اداره موزیک در محله استادسرا بوده است. «خانه ما در محله استادسرا بود. آن زمان اکثر ساکنان استادسرا کشاورز و کاسبکار بودند و مدرسه موزیک دارالایتام مژدهی که با بودجه شهرداری اداره می‌شد در قسمت شرقی مجاور کارخانه یخ سازی دارکب یونانی قرار داشت. در غرب محله باغ بزرگ گل و میوه الله وردی وطن آبادی بود و یادم هست اداره موزیک به باغ وطن آبادی نزدیک بود نه به ابتدای استادسرا.» وی شاهد مثالی هم می‌آورد: « جشن ازدواج بنده سال ۱۳۲۳ بود و یکی از اعضای گروه موزیک دوست من بود و درست یادم هست که آمدند و در جشن عروسی من موسیقی نواختند.»
اینکه اداره بلدیه آرشیو خوبی از اسناد و مکاتبات خود ندارد، ضعف بزرگی است. کمتر از صد سال از تاسیس دارالایتام و اداره موزیک بلدیه رشت می‌گذرد و اطلاعات بسیار ناچیزی از تلاش بلدیه رشت برای کمک به فقرا و بی‌سرپرستان و حتی ایجاد گروه موزیک موجود است. آیا مکانی که در استادسرا بوده، متعلق به شادوران کاظم خان مژدهی بود که پسران بی‌سرپرست را نگهداری می‌کرد؟! و یا به دلیل تعدد کودکان بی‌سرپرست و احیانا تفاوت سنی، بلدیه رشت ۲ و شاید چند مکان برای نگهداری بی‌بضاعت‌ها دایر کرده بود؟!
در اسناد مکتوب، نام باغ بلدیه رشت در «پیرسرا» هم به‌عنوان محل نگهداری فقرا ذکر شده است. مطالعات اخبار درج شده در روزنامه پرورش، نشان می‌دهد بلدیه رشت از سال ۱۳۱، تصمیم می‌گیرد دارالایتامی برای کودکان بی‌سرپرست دایر کند؛ «اداره بلدیه در نظر گرفته یک دستگاه مختصری جهت تربیت اطفال خردسال از سن پنج به بالا ایجاد و اطفال خردسال را از کوچه جمع‌آوری و به تربیت آنها مبادرت نمایند و آنها را به فیلم و موزیک و علوم ابتدایی و صنعتی از قبیل نساجی و غیره وادار نماید.» (پرورش، س۸، ش۹۵۵، دوشنبه ۸/۹/۱۳۱۰»
همین جریده دو روز بعد و در شماره بعدی خود اطلاعیه‌ای منتشر می‌کند مبنی بر اینکه بلدیه رشت قرار است در محله پیرسرا در باغ بلدیه در قسمتی چند اتاق برای مساکین و عجزه و در قسمت دیگر چند اتاق برای مجانین بنا نماید.» آذرماه سال بعد، بلدیه رشت نمایشی در سن بلدیه ترتیب می‌دهد تا وجوه نقد این نمایش را صرف خوراک و پوشاک زمستانی فقرایی نماید که قبلا برای آنها مسکنی فراهم کرده بود. (پرورش، ش۱۱۱۴و ۱۱۱۹ و۱۱۱۴)
بلدیه رشت در واقع گرم خانه‌ای برای فقرا ایجاد و با آغاز فصل سرد، مساکین را حمایت می‌کرد. پنج سال بعد خبری در روزنامه اطلاعات منتشر می‌شود که بلدیه قصد دارد «محل فعلی پرورشگاه را تبدیل به محل و مقری نماید که از هر جهت وسایل آسایش و پرورش آنها فرآهم باشد.» (اطلاعات، ش۴۰۴۱، ۱۵/۱۱/۱۳۱۵) . یعنی یک سال پس از فعالیت رسمی اداره موزیک بلدیه. امید است انتشار این گزارش موجب شود خوانندگان به روشن شدن زوایای تاریک محل اداره موزیک و دارالیتام بلدیه رشت کمک کنند.
نظر شما