امام کاظم(ع) برای ارتباط با شیعیان، سازمان وکالت را گسترش دادند

خبرگزاری شبستان؛‌ گروه قرآن و معارف؛‌ امام موسی کاظم (علیه‌السلام) امام هفتم شیعیان پس از تحمل سالها شکنجه و زندان، سرانجام به دستور هارون الرشید و به دست سندی بن شاهک مسموم و به شهادت رسید. به نقل بیشتر مورّخین، شهادت امام در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجری قمری بوده است. ایام امامت امام کاظم علیه‌السلام معاصر بود با خلافت چهار تن از خلفای عباسی (منصور، مهدی، هادی و هارون). امام کاظم علیه‌السلام از سوی تمام خلفای مزبور در رنج و عذاب بود و چندین بار از سوی آنان دستگیر و زندانی گردید. تنها در دوران خلافت هارون الرشید به مدت چهار سال (از شوال سال ۱۷۹ تا زمان شهادتش در سال ۱۸۳ قمری) در حبس و شکنجه بود.

به مناسبت امروز 25 ماه رجب و سالروز شهادت امام موسی کاظم برای بازشناسی دوران امامت این امام هفتم شیعیان و فعالیت های فرقه های انحرافی در این دوران خبرنگار گروه معارف با حجت الاسلام امیرعلی حسنلو، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه به گفت و گو پرداخته است که در ادامه می خوانید:

لطفا توضیحی در خصوص دوران امامت امام موسی کاظم (ع) و شرایط خاص آن حضرت در آن دوره بفرمایید ؟

امام موسی کاظم (ع) (۱۲۷ یا ۱۲۸-۱۸۳ق) ملقب به کاظم و باب الحوائج هفتمین امام شیعیان دوازده امامی است. وی در سال ۱۲۸ قمری، همزمان با انتقال قدرت از امویان به عباسیان متولد شد و در سال ۱۴۸ق پس از شهادت پدرش، امام صادق(ع)، به امامت رسید. دوران ۳۵ ساله امامت او با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی همزمان بود. او چندین بار از سوی مهدی و هارون عباسی زندانی شد و در سال ۱۸۳ق در زندان سندی بن شاهک به شهادت رسید. با شهادت او، امامت به فرزندش علی بن موسی(ع) منتقل شد.

مناظرات و گفتگوهایی از موسی بن جعفر با برخی عالمان یهودی و مسیحی در منابع تاریخی و حدیثی نقل شده که در پاسخ به پرسش‌های آنان بوده است. در کتاب مسند الامام الکاظم بیش از سه هزار حدیث از وی گردآوری شده که شماری از آنها را برخی از اصحاب اجماع روایت کرده‌اند.

امام کاظم(ع) برای ارتباط با شیعیان، سازمان وکالت را گسترش داد و در مناطق مختلف، افرادی را به عنوان وکیل تعیین کرد. از سوی دیگر، حیات امام کاظم(ع) همزمان با بروز انشعاباتی در شیعه بود و فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه با آغاز امامت او و فرقه واقفیه پس از شهادت او شکل گرفت.

منابع شیعه و سنی، علم، عبادت، بردباری و بخشندگی وی را ستوده‌ و او را کاظم و عبد صالح لقب داده‌اند. بزرگان اهل‌ سنت به امام هفتم شیعیان به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذاشته و همچون شیعیان به زیارت قبر او می‌رفته‌اند. حرم امام کاظم(ع) و حرم نوه‌اش امام جواد(ع) در منطقه کاظمین در شمال بغداد، به حرم کاظمین شهرت دارد و زیارتگاه مسلمانان به‌ویژه شیعیان است.

دوره امام موسی کاظم (ع) دوره خاصی بود؛ دوره ای که به جهت شرایط خاص سیاسی و اجتماعی حاکم در آن زمان و انحرافات، فرقه های مختلفی در جامعه رویش داشت و فرقه هایی مانند جبریه، معتزله، واقفیه، قدریه و غالیان در زمان امام موسی کاظم (ع) فعالیت می کردند و شیعه در معرض این انحرافات بود. دوره امام موسی کاظم (ع) با اقتدار سیاسی هارون الرشید همراه بود، قدرتمندترین دوران خلافت بنی عباس همین دوره بوده است چرا که سرزمین های اسلامی گسترش بسیاری داشت، فتوحات در نهایت و اوج قدرت خلافت هم در همین دوره بوده است و  امام موسی کاظم (ع) در این شرایط خاص باید از اسلام دفاع می کردند.

در واقع وظیفه ای که پیامبر(ص) برای هدایت بشریت داشتند آن رسالت به ائمه اطهار منتقل شده است و در شرایطی که مخاطرات فکری و گمراهی در دوران امام موسی کاظم (ع) بسیار بود، امام با علم و بردباری با رهبران فرق مختلف مقابله می کردند. امامت یک تکلیف الهی است و امام موسی کاظم (ع) در دوره حیات خود در مقابل فرقه های انحرافی به صورت علمی و با تربیت شاگردان ایستادگی کردند و از اصل اسلام حفاظت نمودند.

لطفا در خصوص فرقه های فعال در دوران امامت امام موسی کاظم(ع) به صورت اختصار توضیح بدهید؟

در خصوص فرقه جبریه باید گفت پیروان این فرقه معتقد بودند انسان از خود هیچ اختیاری ندارد و تمام کارهای انسان غیر اختیاری است. این فرقه را معاویه ایجاد کرده بود و تا زمان امام موسی کاظم (ع) هم ادامه داشت. بنی عباس هم از این فرقه حمایت می کردند و در رواج آن می کوشیدند لذا امام در مقابل انحرافات این فرقه پاسخ های علمی و مستدلی می دادند.

امام موسی کاظم (ع) در دوره امامت خویش هم منصب امامت را که جانشین رسالت بود، حفظ و حراست و تبلیغ کردند و هم با بردباری و علم خود چنانکه این امام همام به کاظم معروف شده است در مقابل فرقه ها و انحرافات خشم خود را فرو می بردند و این خصلت در حضرت متجلی بود چرا که با برخورد خود مکتب اسلام را این گونه با بردباری حفظ و حراست کردند.

یکی دیگر از فرقه های فعال در دوره امام موسی کاظم (ع) غالیان هستند. پیروان این فرقه ائمه را در حد خدا بالا می بردند. در زمان امام موسی کاظم (ع) برخی از محبان اهل بیت (ع) به این مسئله اعتقاد داشتند.

جریان فکری غلو جریانی که نمایندگی اصلی آن در دست افراد واقفی‌ مسلکی چون محمد بن بشیر کوفی بود و غالیان عقاید خطرکی داشتند و با ترویج آنها به الوهیت امام موسی کاظم(ع) دامن می زد. امام موسی کاظم (ع) با این جریان برخورد کرد و به شیعیان هشدار داد که من انسان هستم مثل پیامبر و به شدت با این فرقه برخورد کرد تا شیعه از مسیر اصلی خود منحرف نشود و مسلمانان جذب این فرقه نشوند. امام موسی کاظم (ع) از محمد بن بشیر برائت جست و گفت او از ما نیست.

غلو و جبریه از فرقه های معتزله نیستند که در ایام حیات امام موسی کاظم (ع) پیروانی داشتند. یکی دیگر از فرقه های فعال در دوران امام موسی کاظم (ع) فرقه واقفیه بود که پیروان این فرقه معتقد به این بودند که امامت به امام موسی کاظم (ع) ختم می شود. در واقع زیاد بن مروان قندی معتقد بود امامت در امام موسی کاظم پایان می یابد و این را در میان پیروان خود تبلیغ می کرد. بیشتر پیروان فرقه واقفیه به روایتی از امام صادق (ع) اعتقاد خود را نسبت می دادند که قائم همان موسی بن جعفر است. با این استدلال فرقه واقفیه این طور می توان برداشت کرد که روایت قائمیت امام زمان از ابتدا وجود داشته است و این خود نشان می دهد در زمان پیامبر (ص) در جامعه اسلامی ساری و جاری شده بود و همه می دانستند اهل سنت هم به آن قایل بودند که امام زمان ظهور خواهد کرد اما پیروان فرقه واقفیه مصداق قائم را امام موسی کاظم می دانستند و به برخی از مباحث خرافی در شرایط خفقان دوران امامت این حضرت دامن می زدند لذا امام موسی کاظم (ع) با این فرقه مقابله کرد اما اصل برخورد با فرقه واقفیه با امامت امام رضا (ع) همراه بود.

چطور می شود که امام موسی کاظم علیه السلام نزد شیعیان به باب الحوایج ملقب می شود؟

امام در زمان حیات با برکت حوائج مادی ومعنوی مورد مراجعه بود هم حوائج ونیازهای علمی وهم مادی مردم را برآورده می نمود .
پس از شهادت هم قبر شریف حضرت برای همه مسلمانان اعم از شیعه وسنی عالم ودانشمند محل استجابت دعا وبرآورده شدن حاجات است . لذا حضرت به باب الحوائج ملقب شده اند . برخی از اهل سنت نوشته قبر موسی بن جعفر در برآورده شدن حوائج تریاق مجرب است . یعنی قطعا محل برآورده شدن حاجت است.

در خصوص شهادت امام موسی کاظم(ع) چه نقل هایی وجود دارد؟ 

در خصوص شهادت امام موسی کاظم (ع) نقل های مختلفی وجود دارد ما معتبرترین آن این است که امام را زندانی کردند و بنا به قول معروف به شهادت رساندند. هارون الرشید چون با امام خویشاوند بود در جامعه این گونه وانمود کرد که امام موسی کاظم (ع) به مرگ طبیعی از دنیا رفته است در حالی که امام را اطبای یهودی که در دستگاه خلافت بنی عباس حضور داشتند، ساختند و امام به واسطه سمی به دست یک یهودی به شهادت رسید.

امام موسی کاظم (ع) دو بار زندانی شدند و همواره مواضع سیاسی خود را در خصوص حقانیت خلافت بر شیعیان و غصب خلافت از سوی بنی عباس اعلام می کردند. بعد از اربعین و عاشورا بزرگترین راهپیمایی تاریخ در آن زمان در زمان شهادت امام موسی کاظم (ع) صورت گرفت.