خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ اکبرخان بیگلربیگی، یکی از متمولین رشت (اجاره دار گمرکات گیلان، مازنداران، خراسان و کرمانشاه) بود و در باغ بزرگ خودش که امروز یکی از باغ های میراثی رشت است، عمارتی برای پذیرایی از میهمانان خود ساخت. این عمارت به‌خاطر نوع معماری اش، به کلاه فرنگی معروف شده است.
این عمارت، بعد از فوت اکبرخان به همسر و پسرعموی او یعنی صادق خان اکبر محتشم الملک (ملقب به سردار معتمد) به ارث می رسد. محتشم الملک چند نوبت والی گیلان بود و از آن پس باغ بزرگی که اکبرخان در رشت ساخته بود، به‌نام «باغ محتشم» معروف شد. دهه ۱۳۳۹ اداره مالیاتی به‌واسطه بدهی سردار معتمد، باغ را تصرف و به شهرداری رشت واگذار کرد و در همان سال باغ به نام «پارک شهر» تغییر کاربری یافت.
متاسفانه در گذر زمان بخش های زیادی از باغ کوچک شده و تبدیل به ادارات دولتی و شهربازی و بیمارستان شد. عمارت در نزدیکی رودخانه گوهر رود ساخته شده است. این رودخانه، از محله لاکان رشت سرچشمه گرفته و پس از گذر از باغ محتشم و میدان رازی به‌سمت غرب رشت یعنی محله چمارسرا می رود.
الگوی معماری عمارت اکبرخان، از معماری بادکوبه آذربایجان الهام گرفته است. عمارت در اصل چهار طبقه است ولی از نمای خارجی سه طبقه به‌نظر می رسد. طبقه سوم زیر طبقه چهارم قرار گرفته است و شباهت طبقه بالایی این عمارت به «کلاه سیلندری» موجب شده این بنا به «عمارت کلاه فرنگی» معروف شود. عمده مصالح سازه، از چوب است و ایوان طبقه اول و دوم با ستون های چوبی تراش خورده تزئین شده است. بام سفال پوش بوده و حلب دامنه تزئینات ویژه ای دارد. پنجره ها و راه پله های عمارت، چوبی است. کف اتاق ها، پل کوبی است و طبقه آخر، دورتادور پنجره های چوبی دارد.
در این عمارت از شخصیت های تاریخی زیادی پذیرایی شده است؛ مظفرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۸۱ خورشیدی در این عمارت شاهد ورزا جنگ (جنگ بین دو گاو نر) در باغ بود. علاوه بر آن محمدولی خان خلعتبری(سپهسالار)، همچنین پادشاه افغانستان(امان الله میرزا) و ملکه اش در زمان حکمرانی تیمورتاش در کلاه فرنگی پذیرایی شدند. وقتی رضا میرپنج برای سرکوب جنبش جنگل به گیلان مامور شد، مدتی در همین عمارت مستقر بود. دهه ی ۶۰ وقتی فیلم میرزا کوچک جنگلی ساخته می شد، صحنه به دار آویختن دکتر حشمت طالقانی، در همین باغ و نزدیک به عمارت فیلمبرداری شد.(ماهنامه ره آورد گیل،شماره ۹۳)
عبدالله وارث، درباره این باغ می نویسد: این باغ تنها یک قلمستان بود که در سال ۱۲۵۰ خورشیدی و در دوران ناصرالدین شاه قاجار توسط اکبر خان بیگلربیگی خریداری شد. اکبرخان اقدام به ساختن «عمارت کلاه فرنگی»جهت اسکان تابستانه و محل پذیرایی از مالکان و رجال کرد. این باغ در قدیم از محلات کم تردد و دور از مرکز شهر بود. عمارت کلاه فرنگی فقط تابستان ها مورد استفاده قرار می گرفت. این نوع عمارت ها سبک خاصی از معماری بود که معمولاً در وسط باغ ها و تفرج گاه به‌عنوان سر پناه ساخته می شد. قدمت این عمارت با کمی فاصله، کمتر از قدمت باغ می باشد.
با توجه به سفر مظفرالدین شاه قاجار به اروپا و عبور ایشان از رشت و اسکان در عمارت کلاه فرنگی در سال ۱۲۸۱ شمسی، می باید تاریخ تأسیس عمارت بین ۱۲۵۰ الی ۱۲۸۰ دانست. شاید به همین دلیل باشد که در عمارت کلاه فرنگی، هیچ گونه وسایل گرمایشی دیده نمی شود. عمارت وسط باغ محتشم تا پیش از انقلاب، محل پذیرایی از رجال دولتی بود. اوایل انقلاب عمارت متروک ماند و مامنی برای معتادان گردید و متاسفانه یک بار دچار حریق شد. پس از آن از سوی شهرداری مرمت شد و چند محل اسکان موقت برای مسافران در نزدیکی عمارت ساخته شد. سال ۱۳۷۴ عمارت کلاه فرنگی از سوی شهرداری در اختیار اداره کل میراث فرهنگی گیلان قرار گرفت و اکنون به عنوان ساختمان اداری پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی کاربری دارد.
یک سال پس از این واگذاری، یعنی در سال ۱۳۷۵ عمارت کلاه فرنگی، به شماره ۱۷۶۴ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد. بر اساس روایت های شفاهی ، سال ها پیش یکی از یخچال های طبیعی رشت در نزدیکی عمارت کلاه فرنگی ساخته شده بود و یخ تابستان مردم را تامین می کرد. ولی معلوم نیست چه سالی این یخچال را پرکردند. از طبقه آخر یعنی بخش کلاه فرنگی، تمام باغ محتشم پیداست.
مهمترین زیبایی های باغ محتشم، درخت تنومند آزاد در باغ است. متاسفانه چندین راس از این درختان طی سالهای متمادی خشکیده است. برخی از این درختان خشکیده توسط هنرمندان تراش خورده و به زیبایی باغ افزوده است.
نظر شما