گرانی سال ۹۹ به تن رنجور پیرترین کتابخانه فارس هم رحم نکرد

خبرگزاری شبستان - شیراز:

کتابخانه ای که در سال 1326 خورشیدی به همت «رضا مزینی»، رئیس وقت آموزش و پرورش فارس در مرکز شهر شیراز راه اندازی شد، او فکر تاسیس این کتابخانه را از اواخر جنگ دوم جهانی در ذهن می پروراند، این کتابخانه 74 ساله در ضلع جنوبی باغ موزه «پارس» قرار دارد، درِ این کتابخانه به روی مجموعه تاریخی زندیه باز می شود، در یکی از مهمترین نقاط شهر شیراز این کتابخانه راه اندازی شد، در ابتدا نامش «کتابخانه ملی پارس» بود، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی به «کتابخانه مرکزی فارس» در سال 57 تغییر نام داد پس از شهادت شهید محراب آیت الله دستغیب، امام جمعه فقید شیراز، این کتابخانه باز هم تغییر نام داد و به نام کتابخانه «شهید آیت الله دستغیب» نامگذاری شد، نامی که هنوز آن را با خود دارد.

این کتابخانه قدیمی ترین و بزرگ ترین کتابخانه فارس محسوب می شد و در افتتاح این کتابخانه جمعی از فرهنگیان و خیراندیشان «مزینی» را برای افتتاحش یاری کردند، آنطور که در تاریخچه این کتابخانه آمده است، مرحله بنای ساختمان را در سال 1324 خورشیدی را آغاز کردند و همزمان با آن انجمنی به نام «انجمن کتابخانه پارس» با حضور 12 نفر از مقام ها و افراد سرشناس شیراز آغاز به کار کرد.

اعضای انجمن با فروش برگه ها و قبض های اعانه میان اقشار مختلف مردم، تجار، کارمندان، فرهنگیان و برخی تشکل های غیر دولتی نظیر «اتحادیه ایلات جنوب»، انجمن «فارغ التحصیلان دختران شیراز» و انجمن «کلیمیان» مبلغی در حدود 900 هزار ریال را جمع کردند و این در حالی بود که وزارت فرهنگ در آن زمان اعتبار یک میلیون و یک هزار ریالی برای این کتابخانه در نظر گرفته بود.

در ابتدا چندین محل برای آن در نظر گرفته شد و با جلب نظر وزارت فرهنگ و اداره کل باستان شناسی ایران، کتابخانه در ضلع جنوبی موزه «پارس» (باغ نظر) ایجاد شد و نقشه آن توسط «آندره گدار» فرانسوی، مدیر وقت اداره باستان‌ شناسی و طراح مجموعه حافظیه طراحی شد، کتابخانه کارش را از اواخر سال 1326 خورشیدی به صورت غیررسمی آغاز کرد اما در سال 1329 خورشیدی به طور رسمی افتتاح و «علی اکبر بصیری» به ریاست آن منصوب شد.

این کتابخانه تا سال 1346 خورشیدی زیر نظر آموزش و پرورش و پس از تاسیس وزارت فرهنگ و هنر در این سال زیر نظر این وزارت و اداره کل فرهنگ و هنر فارس قرار گرفت، طبق اطلاعات تاریخچه آن طی 50 سال این کتابخانه 13 مدیر به خود دیده که یک نفر آن زن بوده است.

این کتابخانه جز نخستین کتابخانه های ایران بود که از رده بندی «دیویی» در ساماندهی های خود استفاده می کرده است، بنای کتابخانه حدود هفت هزار و 709 مترمربع است و تالار مطالعه 231 مترمربع و مخزن کتاب آن 165 مترمربع وسعت دارند، اما به سبب کمبود فضا بنای کتابخانه از قسمت شمالی گسترش یافته و یک ساختمان 2 طبقه به آن ضمیمه شده است و علاوه بر آن بخش کوچک دیگری به شکل نیم طبقه احداث شده است.

مجموعه کتاب ‌های خطی کتابخانه از سوی علاقه‌مندان و دانش‌دوستان اهدا و یا از بودجه کتابخانه خریداری شده‌اند و بیشتر شامل قرآن مجید، تفسیر، کتب فقهی، ادعیه، طب، و حدیث، و صرف و نحو است، کتاب ‌ها اغلب با خط نسخ و نستعلیق بسیار زیبا نوشته شده است، بعضی دارای تذهیب و برخی دارای سرلوحه هستند، قدیمی‌ ترین نسخه خطی این کتابخانه، کتاب «عددای القرآن» تالیف «ابن عباس احمد بن ابراهیم» است که در مدینه با خط نسخ قدیمی در 558 فمری نوشته شده است، اسامی و مشخصات 780 نسخه خطی را «علینقی بهروزی» در فهرست کتب خطی کتابخانه معرفی کرده است و در 1370 خورشیدی هم، «علی خاوری» تعداد 83 جلد کتاب خطی دیگر به کتابخانه اهدا کرد.

رشد موجودی کتابخانه از آغاز تا 1383

نوارخانه کتابخانه «شهید دستغیب» در 1361 خورشیدی تاسیس شد، این بخش دارای یک هزار و یکصد حلقه نوار مذهبی، سیاسی، سخنرانی مربوط به علما و روحانیون از قبیل امام خمینی (ره) و تلاوت قرآن مجید و نوارهای آموزشی از جمله زبان انگلیسی است بود که پس از تشکیل بخش نابینایان در 1372 با آن ادغام شد در بخش نابینایان 410 جلد کتاب بریل در 105 عنوان، 165 عنوان کتاب گویا در 2 هزار و 120 حلقه نوار (کتاب ضبط شده) و تعدادی کتاب بریل مخصوص کودکان و نوجوانان است.

البته بخش نابینایان روزنامه «‌سپید ایران»‌ (بریل‌) و  ماهنامه «‌بشری»‌ (بریل‌ و خط‌ درشت‌ ویژه ‌کم‌بینایان‌) را مشترک بوده و نشریه «پیام ‌یونسکو» به خط (بریل‌) از سال‌ 1372 به کتابخانه اهدا می شده اما چندسالی می شود بخش نابینایان به کتابخانه «رئیسی»، واقع در میدان «قائم (عج)» - اطلسی سابق منتقل شده است.

بر طبق تاریخچه کتابخانه منابع آن به 2 شکل اهدایی و خریداری تامین شده است، از بدو تشکیل انجمن کتابخانه افراد خیر، دانشمندان، ناشران و مولفان از سراسر کشور با اهدای کتاب به این کتابخانه در تکمیل مجموعه مساعدت کرده اند، نام اشخاصی که به کتابخانه، نشریات ادواری هدیه کرده‌ اند در صفحات پشت جلد مجله ‌ها روی برگه‌ هایی همراه با تاریخ اهدا مشخص شده است، از جمله این افراد می‌توان «علی ‌محمد فروردین»، «فتحعلی فانی»، «مهدی صدرزاده» و «عبدالحسین ضیایی» اشاره کرد.

بخش نشریات ادواری کتابخانه

بخش نشریات ادواری این کتابخانه در سال 1357 خورشیدی توسط «سید عبدالله مزارعی» خریداری و به کتابخانه اضافه شد، در این بخش مجموعه های قدیمی و باارزشی قرار دارد که از تنوع خاصی برخوردارند، گفته می شود، تا سال 1368 خورشیدی یک هزار و 115 عنوان نشریه ادواری به جز نشریه ها در آن وجود دارد.

در این مجموعه نفیس و گرانبها مجلات قدیمی و باارزشی یافت می ‌شود که نه تنها در هیچ کتابخانه‌ ای در استان فارس وجود ندارد، بلکه می ‌توان گفت در هیچ کتابخانه‌ای در ایران هم نظیر آن نیست.

آنطور که مدیر کل کتابخانه های عمومی فارس در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در شیراز می گوید: هم اکنون نشریات قدیمی در حال ورود اطلاعات است و بحث اسکن آن هنوز انجام نشده اما جز برنامه هایی که در سال 1400 خواهیم داد، اسکن نشریات و نسخ خطی است که اولویت اول با نسخ خطی خواهد بود پس از آن اولویت بندی می کنیم و آن نشریاتی که در اولویت بیشتری باشند اسکن می شوند.

تاریخچه زندگی این کتابخانه روایت دیگری هم دارد، تا اینجا روایتی بود که از روی سایت دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ایران به قلم «لیلا سودبخش» نوشته شده بود، اما آنطور که در دانشنامه آزاد «ویکی پدیا» آمده است، این کتابخانه در نیمه مرداد سال 1329 خورشیدی با 604 کتاب آغاز به کار کرد، اما در نیمه اردیبهشت 1331 خورشیدی با 6 هزار و 35 جلد کتاب به نام «کتابخانه ملی فارس» به طور رسمی مورد بهره برداری قرار گرفت، آنطور که این دانشنامه نوشته است کار احداث ساختمان 33 ماه به طور کشیده است، به علت اینکه این دانشنامه امکان تغییر دارد، تصویر این سایت هم در اینجا آورده شده است.

کار بازسازی کتابخانه «شهید دستغیب» شیراز از 6 مرداد 1398 خورشیدی آغاز شد، در ابتدا به مدت یک ماه کار انتقال کتابخانه به مجموعه شورای اسلامی شهر شیراز انجام شد و همزمان اعضا می توانستند کارهای کتابخانه ای خود نظیر دریافت کتاب را انجام دهند و حتی اعضای جدید هم پذیرفته می شد، طرح بازسازی پیر کتابخانه های فارس با فعالیت «شورای بازسازی کتابخانه عمومی شهید آیت ‌الله دستغیب» از سال 96 آغاز شده بود و نهایت عملیات بازسازی آن از مرداد 1398 خورشیدی با نظارت اداره کل عمرانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و دفتر فنی استانداری فارس آغاز شد اما این تنها آغاز راه بود، «روح الله منوچهری» با اشاره به اینکه در این کتابخانه هیچ نقشه ای از قبل وجود نداشت، علی رغم سونداژهایی که توسط مهندسین انجام شده بود و اطلاعات بیشتر نقاط را داشتیم برخی بخش ها جدید پیدا شد، می گوید: در زیر کتابخانه کانال آبراه خشک شده ای، پیدا شد.

وی می افزاید: در زمان عملیات بهسازی متوجه شدیم 70 سانتی متر سقف، روی سقف کتابخانه قرار داد که بار زیادی به ساختمان اضافه کرده بود و این در پیش بینی ها وجود نداشت که این موارد اضافی تخلیه شدند، بار روی را سقف برداشته و شیب بندی شد، در سال های مختلف هر زمان نیاز به تعمیر بود، یک لایه به لایه های قبل اضافه شده و لایه قبلی برداشته نشده است و حجم نخاله هایی که خارج شد خیلی زیاد بود که روند کار را کند کرد.

با شیوع بیماری کرونا و تعطیلی بسیاری از بخش ها در جهان، کشور و حتی فارس و افزایش قیمت ها در سال 1399 خورشیدی، پیمانکار این پروژه درخواست تعدیل قرارداد را اعلام کرد، منوچهری با اشاره به اینکه با پیمانکار اواخر سال گذشته قرارداد بسته شد، می گوید: در سال 1396 خورشیدی که گرانی را شاهد بودیم، سازمان برنامه و بودجه کشور اعلام کرد «تعدیل قرارداد برای هر پیمانکاری که تعدیل شاملش می شود یا نمی شود، در نظر گرفته شود.»، این در حالی است که در بخشنامه سال 1399 نوشته شده است «هر پیمانکاری که تقاضای خاتمه پیمان را داشت، خاتمه پیمان انجام شود.» و بر این اساس و به خاطر آنکه در قرارداد این پیمانکار بند تعدیل از قبل وجود ندارد، طبق نظر دفتر فنی استانداری تنها راه برای ادامه کار، خاتمه پیمان با این پیمانکار است.»

وی می افزاید: پیمانکار از افراد خوشنامی است که تاکنون چند کار را به خوبی برای نهاد کتابخانه های کشور به سرانجام رسانده است اگر امکان تعدیل وجود داشت برای ما از لحاظ زمان و قیمت به نفع ما بود اما متاسفانه به لحاظ بخشنامه ای مجبور به خاتمه پیمان هستیم.

مدیر کل کتابخانه های عمومی فارس با اشاره به اینکه طرح بهسازی کتابخانه «شهید دستغیب» از جمله طرح های کلی در سال پایتختی کتاب بود، می گوید: پیمانکار هم اعلام کرد با این قیمت ها نمی توانم کار را انجام دهم و سعی شد به گونه ای کار پیش برود و حقی از بیت المال هم ضایع نشده باشد و پیمانکار هم متضرر نشود، از این رو پیمانکار تقاضا ملغی شدن پیمان را داشت، قصد داشتیم هم کار پیش برود، هم حقی از بیت المال نرود و هم پیمانکار ضرر نکند، چند جلسه در دفتر فنی استانداری و سازمان برنماه برگزار کردیم و در نهایت دفتر فنی استانداری بهترین پیشنهاد را خاتمه پیمان اعلام کرد و مهلت 15 روزه ای برای آن شد و که همه این روند خاتمه پیمان باید تا دهم فروردین 1400 به اتمام برسد، پس از آن بر اساس فهرست بهای جدید که منتشر می شود، برآوردها بروز و مجدد مناقصه برگزار شود.

وی در پاشخ به سئوالی در خصوص اجرای تعدیل در قرارداد کنونی، هم می گوید: تعدیل سه ماهی یکبار منتشر و ابتدای سال هم فهرست بهای جدید مشخص می شود، طبق قرارداد عنوان شده بود هیچ تعدیلی به پیمانکار ارائه نشود و وی هم موظف بود که کار را انجام دهد، تمام تلاش را انجام دادیم و وی هم حاضر بود با تعدیل کار را ادامه دهد ولی در عمل به خاطر بخشنامه متاسفانه ادامه کار میسر نشد.

منوچهری ادامه می دهد: ما اول کار تعدیل را مشخص کردیم و تعدیل شامل کار نمی شد چرا که هر سال تعدیل انجام می شود ولی میزان افزایش نرخ هرسال از ابتدای سال تا پایان سال 10 درصد است، اما متاسفانه در سال 1399 میزان افزایش قیمت بسیار زیاد بود و در برخی از بخش ها بیش از صددرصد افزایش قیمت را شاهد بودیم بود به طور مثال برآورد برای پنجره های حدود 70 میلیون تومان بود که اکنون خرید همان پنجره ها بیش از 200 میلیون تومان هزینه دارد.

وی می گوید: بعد از تعطیلات نوروز 1400 خورشیدی برنامه ریزی خواهد شد و بر اساس فهرست بهای جدید، برآوردها بروز شده و مناقصه را انجام کنیم، مناقصه روندی دارد و پس از این روند، باید اجرایی شود و هر پیمانکاری که در مناقصه پیروز شد کار را ادامه می دهد و این پیمانکار کنونی هم یک شانس برای حضور در مناقصه دارد و پیروزی در مناقصه هم بر اساس قانون بر اساس توانمندی های پیمانکاران است که ارائه می دهند.

کرونا در اسفند 98 وارد کشور شد و سال 99 را یک سال سخت و سیاه برای مردم جهان و کشور کرد و بسیاری بخش ها را به تعطیلی کشاند، حتی انتخاب شیراز به عنوان پایتخت کتاب ایران در سال 99 را به حاشیه راند، به نحوی که شورای سیاستگذاری انتخاب پایتخت کتاب بر آن شد تا این عنوان را برای سال 1400 برای شیراز تمدید کند، گرانی و کرونا دست در دست هم به تن رنجور پیرترین کتابخانه فارس هم رحم نکردند و طرح بهسازی این کتابخانه گرفتار روند مجدد مناقصه و انتخاب پیمانکار شده است، موضوعی که اگر گرانی سال 99 نبود، شاید و به طور حتم تاکنون بخش های زیادی از مراحل بهسازی کتابخانه «شهید آیت الله دستغیب» شیراز، را به چشم دیده بودیم.

گزارش: محسن تورع