صیقل کار روستای خِرِشتُم/ از تعمیر اسلحه شکاری تا ساخت ابزارهای آهنی

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی، صدای چکش و سندان، گرمای تفتیده آهن و دستان پرقدرت مردی که به آهن سخت شکل می‌دهد. اگرچه کوره‌های هیزمی قدیمی در آهنگری‌اش نیست اما صدای چکشی که بر سندان می‌خورد، در روستای «خِرِشتُم» به گوش می‌رسد. این روزها که حجم کشت و کار افزایش یافته، سفارش ابزارهای کشاورزی« ابراهیم خندان» نیز دوچندان شده است.

صقل‌کاری یا صیقل‌کاری، یکی از حرفه‌هایی است که شاید بتوان گفت میراث نیاکان ما از عصر آهن باشد. از زمانی که انسان آهن را کشف کرد، فهمید که می‌تواند با این جنس سخت، ابزارهایی بسازد که زندگی و کارش را راحت‌تر کند.

برای دیدن «صیقل کار» روستای خرشتم به شهرستان املش می‌روم. بعد از گذر از پل آهنی رودخانه شلمان، به سمت روستایی می‌روم که دو بخش کهنه و نو دارد. باغ‌های چای و مرکبات در شیب تند جاده قرار گرفته و خانه‌ها در بخش مسطح‌تر. از بالای کوه زمین ورزش روستا و بازارچه محلی خرشتم پیداست. بعد از دهیاری روستا، آدرس آهنگری ابراهیم خندان را می‌پرسم و در حاشیه جاده اصلی که به سمت املش می‌ رود، خانه و آهنگری صنعتگر روستا پیداست.

ابراهیم مشغول تیز کردن داس است و همسرش، چاشو به کمر در باغ سبزیجاتش مشغول کشاورزی است. هرچند با تولید ابزارهای ماشینی، افرادی که به صورت سنتی ابزارهای آهنی می‌سازند، کاهش یافته است، اما اگر از استفاده کنندگان سوال کنید، هنوز ترجیح می‌دهند ابزارهای دست ساز بخرند. از وقتی هم ابزارهای چینی و بی‌کیفیت در بازار زیاد شده، اعتماد مردم به ابزارهای ماشینی کمتر شده است.

یک کشاورز اهل شالمان می‌گوید: «گربازی» که دست ساز ساخته باشد با گربازی که دستگاه با قالب می‌سازد، زمین تا آسمان فرق دارد. موقع کار کردن در بیجار متوجه می‌شوی. هرچند قیمت دست ساز بالاتر است، در عوض استحکام بیشتری دارد.

باغدار دیگری، دسته «بلو»یش شکسته و برای تعمیر نزد آهنگر می‌برد. او می‌گوید: بهار فصل کار در باغ و بیجار است و اگر ابزار خوب نداشته باشی، کارت لنگ می‌ماند.

«ابراهیم خندان» و همسرش «راضیه بلابدور»، به زبان شیرین گیلکی صحبت می‌کنند. ابراهیم متولد سال ۱۳۴۰ است. پدرش نجار بوده و کم و بیش کار با چوب و صنایع دستی را آموخته است. روزهای جوانی را به یاد می‌آورد که ابتدا قنداق اسلحه شکاری را تنها با دیدن از روی تفنگ ساخته است. این قنداق را هنوز در کمد کارش نگه داشته و به من نشان می‌دهد.

وی می‌گوید: کار من در اصل تعمیر اسلحه شکاری بود و سال ۱۳۷۰ مجوز تعمیر اسلحه شکاری گرفتم. از جوانی به صنعت علاقه داشتم و بدون هیچ استادکاری یاد گرفتم و اکنون بیشتر قطعات لازم برای تعمیر اسلحه شکاری را می‌سازم. برای کار در صنایع دفاع تهران هم امتحان دادم، ولی برای اشتغال نرفتم.

خندان دفتر بزرگی را از کمدش بیرون می‌آورد، دفتری که از سه دهه پیش، نام تک تک افرادی را که برایشان اسلحه تعمیر کرده، ثبت کرده است. در آن دفتر نوع اسلحه، نوع کالیبر و علت نقص و... درج شده است. اما با منع شکار و کاهش صدور مجوز برای شکار، کار اسلحه سازی روزبه روز کمتر شد و ابراهیم خندان برای گذران زندگی، به آهنگری و صیقل‌کاری روی آورد. روی میز کارش، داس، گرباز، بلو و کارد بزرگی است که یک باغدار سفارش خرید داده است.

همسرش می‌گوید: بسته به فصل کار نوع سفارش‌ها متفاوت است. «موقع برنج‌بینی، بیشتر داس و داره چاکونه. اول بهار گرباز و بلو. »

آغاز فصل بهار، شالیزارها توسط بجارکاران(شالیکاران) آماده می‌شود. گرباز یا همان بیل تخت بیشترین استفاده را برای آماده کردن باغ و بیجار در آغاز فصل کشت دارد. وقتی خوشه‌های برنج قد کشیده و آماده برداشت می‌شود، به داس و داره برای بریدن ساقه‌های خشک، بیشتر می‌شود. هرچند با رواج ماشین برنج‌کوبی، برداشت سنتی هم کاهش یافته، اما هنوز در بجارهایی که در شیب کوه و پلکانی است و یا ساقه‌هایی که بعد از برداشت در حاشیه مزرعه باقی می‌ماند، باز هم کشاورز مجبور است با داس ساقه‌های باقیمانده برنج را ببرد.

ابراهیم خندان در آهنگری هم استادکاری نداشته و به گفته خودش استعداد خدادادی در ساخت ابرازهای آهنی دارد. چاقو، تبر، کاردهایی با تیغه‌های بلند هم می‌سازد. حتی ابزارهای چوبی موردی که به او سفارش می‌دهند. عصای خوش دستی که چوب دسته‌اش تراش خورده، نشان می‌دهد و می‌گوید: پیرمردی سفارش داده و برایش ساخته‌ام.

قیمت ابزارهای ساخته شده را می‌پرسم. ابراهیم خندان توضیح می‌دهد که با گران شدن آهن و مواد اولیه، قیمت ابزارهای دست ساز هم افزایش یافته است و توضیح می‌دهد: یک داس خوب ۲۵۰ تومان قیمت دارد. گرباز دست ساخت ۴۰۰هزار تومان. داره و بلویی که با فنر ساخته شود، قیمتش بیشتر از داره‌ای است که با آهن می‌سازیم ولی نوع فنری آن کیفیت بالاتری دارد و همین طور بقیه ابزارها و نوع کاربردش را هم توضیح می‌دهد.

او از زندگی و کارش راضی است و معتقد است اگر خدا بخواهد، همه چیز به آدم می‌دهد و خدا را شکر می‌کند که با همین آهنگری دخل و خرج زندگی اش میزان می‌شود.