به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، جایگاه حضرت علی (ع) در هنر خوشنویسی و هنرهای سنتی ممتاز است و کمتر هنرمند خوشنویسی را می شناسید که با «نادعلیا مظهرالعجایب» مشق خط نکرده باشد، نام حضرت علی (ع) بواسطه اینکه الگوی اخلاقی تمام و کمالی است و همه فضائل اخلاقی در شخصیت او تجلی پیدا کرده است، همواره موضوعی برای خلق هنری بویژه در هنرهایی مثل خوشنویسی است که با معنویت پیوند ناگسستنی دارند، نقاشی پشت شیشه نیز در زمره هنرهای دینی تلقی می شود که در آن به شمایل نگاری و خوشنویسی اسما متبرکه نیز می‌پردازند؛ امروز آثار قابل توجهی از هنرمندان شیشه نگار با موضوع مذهبی وجود دارد که بخش زیادی از آنها به مولای متقیان امیرالمومنین علی علیه السلام اختصاص دارد؛ درباره ریشه پرداختن به حضرت علی (ع) در هنرهایی مثل خوشنویسی و نقاشی که هنرهای معنوی تلقی می شوند با «سعید رضاخان» هنرمند نقاش پشت شیشه که به پدر نقاشی پشت شیشه ایران معروف است به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
آیا در نقاشی پشت شیشه آثاری با موضوع امام اول شیعیان حضرت علی علیه السلام وجود دارد؟
در بحث شمایل نگاری پشت شیشه با موضوعات گوناگونی روبرو می‌شویم که بیشترین آثار موجود در رابطه با واقعه عاشورا هستند. اما موضوعات معراج، حضرت امیر علیه السلام و دیگر مسائل نیز به چشم می‌خورند. پس می‌بینید که حضرت علی (ع) نیز مورد توجه نقاشان پشت شیشه بوده است. گذشته از این در بحث خوشنویسی پشت شیشه هم با آثاری که نام حضرت در آنها دیده می‌شود روبرو می‌شویم. حتی در همان آثار عاشورایی نیز که به شیوه قهوه‌خانه‌ای هستند ردی از حضرت علی (ع) دیده می‌شود.
چگونه در آثار عاشورایی نشانه‌هایی از حضرت علی علیه السلام دیده می‌شود؟
در بحث عاشورایی بیشتر با تابلوهایی روبرو می‌شویم که به اصطلاح، قهوه‌خانه‌ای هستند. به این معنی که موضوع اصلی و شخصیت اصلی، بزرگتر از دیگر شخصیت‌ها در وسط تابلو قرار می‌گیرد و دیگر موضوعات در اطراف او با مقیاس کوچکتر نقاشی می‌شوند. در گوشه برخی از این تابلوها گنبد و گلدسته‌ای دیده می‌شود که کنار آن یک عقرب و یک سر سیاه قرار دارد. این تصویر، به عقرب نجف مشهور است و روایتگر دزدی است که او را می‌گیرند. دزد به دروغ قسم می‌خورد و صاحب بارگاه نجف شاهد خود می‌گیرد. در همان لحظه عقربی او را نیش می‌زند و او سیاه می شود می‌میرد. به این ترتیب دروغ آن مرد سارق آشکار می‌شود.
بحث خوشنویسی پشت شیشه و ارتباط آن با حضرت به چه صورت است؟
در اسما پنج تن، به شیوه نستعلیق با نام حضرت علی (ع) روبرو می‌شویم. در طغرای دو طرفه این موضوع را می‌بینیم. همچنین (علی ولی الله) و (لافتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار) و دیگر اشاراتی که حضرت را یادآور می‌شوند در خوشنویسی پشت شیشه به چشم می‌خورند.
در آثار شمایل نگاری با موضوع حضرت علی علیه السلام چه آثاری در دست هستند؟
آثار به جا مانده از دوران قاجار و پهلوی با موضوع حضرت علی (ع) ، بیشتر به حسنین یعنی امام حسن و امام حسین علیه السلام اشاره دارد. جالب اینجاست که نقاشان در چنین آثاری امام حسن علیه السلام را با لباس سبز و امام حسین علیه السلام را با لباس قرمز نشان می‌دادند. در برخی از این دست آثار، بالای سر امامان علیهم السلام با سلمان و قنبر روبرو می‌شویم. در این آثار سلمان یا همان روزبه که فرزند دهقان جی است بصورت پیرمرد به تصویر کشیده می‌شد. قنبر هم با چهره‌ای سیاه بصورت یک جوان، همراه با کشکول و تبرزین نشان داده می‌شد.
آیا حضور حضرت سلمان و قنبر در کنار حضرت علیه‌السلام دلیل خاصی دارد؟
قنبر غلام حضرت بود. از طرفی تا آنجا که به خاطر دارم در هرجا که حضور دارد، تبرزین و کشکول به همراه دارد که نشانه و معرف مسلک درویشی است. این ابزار درویشی معرف عشق و علاقه خاص، نسبت به حضرت امیر علیه السلام است. از طرفی حضرت سلمان را شاهد هستیم که با سختی بسیار خود را از مرکز ایران به عربستان می‌رساند تا پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله را ملاقات کند. پس از رحلت جانگداز حضرت نیز بحث بیعت پیش می‌آید و در اینجا هم می‌بینیم که سلمان نسبت به حضرت امیر وفادار می‌ماند. در ضمن سامان یا همان روزبه، نماینده مردم خداجوی ایران است. پس منطقی است که پشت سر یا کنار امیرالمومنین قرار گیرد.
غیر از نقوش ذکر شده چه طرح‌هایی را در رابطه با حضرت مشاهده می‌کنیم؟
در برخی آثار که تعداد آنها محدود است، حضرت رسول را هم در کنار حضرت امیر علیه السلام می‌بینیم. داستان جوانمرد قصاب هم در ارتباط با حضرت کشیده می‌شد. فقط گاهی در آثار قهوه‌خانه‌ای و در حاشیه موضوع ظهر عاشورا دیده می‌شود و گاهی بصورت یک روایت مستقل به چشم می‌خورد.
داستان جوانمرد قصاب و حضرت علی علیه السلام چه ارتباطی با واقعه کربلا دارد؟
ارتباطی ندارد. در نقاشی های پشت شیشه که به شیوه قهوه‌خانه‌ای کشیده می‌شوند، مجموعه‌ای از موضوعات با ربط و بی ربط می‌توانند در کنار هم قرار بگیرند. در مورد جوانمرد قصاب و تابلوهای عاشورایی هم به همین شکل است.
چرا در میان موضوعات گوناگون، نقاشان پشت شیشه ایران به نقوش مذهبی و حضرت علی علیه السلام می‌پرداختند؟
این موضوع به مذهب شیعه و اعتقادات مردم باز می‌گردد. حضرت امیر(ع)، نخستین امام و پیشوای شیعیان است. همین هم باعث شده تا نقاشان پشت شیشه در دوران قاجار و پهلوی به این موضوع بپردازند.
نظر شما